Praktyczne problemy fundacji w stosowaniu przepisów o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy

Celem niniejszego opracowania jest wyjaśnienie obowiązków nałożonych na fundacje ustawą z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (zwanej dalej „ustawą”).

Fundacja przeprowadza transakcje, gdy zgodnie z art. 2 pkt 1e ustawy wykonuje zlecenie lub dyspozycję klienta, przez którego należy rozumieć m. in. darczyńcę oraz również podmiot, który uzyskał od fundacji pomoc materialną (finansową lub niefinansową).

Zgodnie z art. 8 ust. 1 i 3 ustawy rejestracji podlegają transakcje:

• których równowartość przekracza 15 tys. €, również w przypadku, gdy są one przeprowadzone za pomocą więcej niż jednej operacji, których okoliczności wskazują, że są one ze sobą powiązane i zostały podzielone na operacje o mniejszej wartości z zamiarem uniknięcia obowiązku rejestracji (art. 8 ust. 1 ustawy);
• których okoliczności wskazują, że mogą ona mieć związek z praniem pieniędzy lub finansowaniem terroryzmu (art. 8 ust. 3 ustawy).

Ważną kwestią w tym względzie jest kwalifikacja danej czynności jako transakcji w rozumieniu ustawy. Zgodnie z definicją w art.2 pkt 2 ustawy przez transakcje rozumie się dokonywane we własnym imieniu , jak i na cudzy rachunek:

• wpłaty i wypłaty w formie gotówkowej lub bezgotówkowej, w tym przekazy pieniężne w rozumieniu art. 2 pkt 7 rozporządzenia nr 1781/2006, zlecone zarówno na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jak i poza nim;
• kupno i sprzedaż wartości dewizowych;
• zamianę wierzytelności na akcje lub udziały;
• przeniesienie własności lub posiadania wartości majątkowych, w tym oddanie w komis lub pod zastaw takich wartości.

Należy wskazać, iż zgodnie z art. 2 pkt. 3 w rozumieniu ustawy wartościami majątkowi są:

• środki płatnicze;
• instrumenty finansowe w rozumieniu art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi;
• inne papiery wartościowe lub wartości dewizowe;
• prawa majątkowe, rzeczy ruchome oraz nieruchomości.

Ustawa w art. 8 ust. 1e przywiduje, iż obowiązek rejestracji, o którym mowa w art. 8 ust. 1 ustawy nie dotyczy:

• przelewów przychodzących, z wyjątkiem przelewów przychodzących z zagranicy;
• transakcji związanych z gospodarką własną fundacji;
• transakcji tymczasowego przewłaszczenia na zabezpieczenie wartości majątkowych, wykonanej na czas trwania umowy przewłaszczenia z instytucją obowiązaną;
• przypadków określonych w art. 9d ust. 1 ustawy.

Ustawa w art. 9d ust. 1 wymienia w szczególności następujące przypadki:

• gdy klient jest podmiotem świadczącym usługi finansowe, mającym siedzibę na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej albo państwa równoważnego;
• transakcje z organami administracji rządowej, organami samorządu terytorialnego oraz organami egzekucyjnymi.

Przy klasyfikacji danej czynności warto zwrócić uwagę na szeroki zakres pojęcia „przeniesienia własności lub posiadania wartości majątkowych”. Należy wskazać, że również darowizna na rzecz fundacji będąc „przeniesieniem własności” podlega obowiązkowi rejestracji. Wszelkie formy pomocy udzielanej przez samą fundację (np. dofinansowanie określonych działań ) będą podlegały obowiązkowi rejestracji. Dotyczy to także sytuacji, gdy jedna fundacja przyznaje drugiej fundacji darowiznę na realizację określonego projektu.

W praktyce działania fundacji zdarzają się trudniejsze do zakwalifikowania sytuacje. Z takim problemem styka się fundacja, gdy udziela ona pomocy finansowej za pośrednictwem banku, którego sama jest klientem.

W ocenie Ministerstwa Finansów bank taki również zobowiązany jest do rejestracji transakcji podlegających reżimowi ustawy, co jednak nie zwalnia fundacji z obowiązku wpisania transakcji do swojego rejestru.

Zdaniem Ministerstwa Finansów w opisywanym wypadku przeprowadzenie transakcji przez fundację składać się będzie z dwóch elementów:

• przeprowadzenia transakcji przez fundację poprzez podjęcie decyzji o przyznaniu wsparcia finansowego określonemu podmiotowi (klientowi fundacji);
• przeprowadzenia transakcji przez bank (na zlecenie fundacji) poprzez przekazanie środków finansowych beneficjentowi pomocy.

W opinii Ministerstwa Finansów: „Zarejestrowanie transakcji przez fundację powinno nastąpić po przeprowadzeniu transakcji przez bank. W przeciwnym wypadku zarejestrowana przez fundację transakcja nie będzie odzwierciedlała stanu faktycznego – do czasu realizacji transakcji przez bank, beneficjent pomocy (klient fundacji) nie otrzyma faktycznego wsparcia finansowego„.

W związku z tym „Departament Informacji Finansowej nie może podzielić stanowiska (…), że fundacja nie jest podmiotem przeprowadzającym transakcje, w związku z czym nie dotyczy jej obowiązek rejestrowania transakcji”.

Kolejnym przykładem budzącym wątpliwości jest sytuacja w której fundacja udziela pożyczki, np. w wysokości 300 tys. złotych, wypłacanej w transzach. Pożyczkobiorca rozlicza się z otrzymanych środków i otrzymuje kolejną transzę. Tylko część transz nie przekracza progu 15 tys. €. W przedstawionym stanie faktycznym wątpliwym jest czy należy:

• zgłaszać jako transakcje powiązane transze o wartości poniżej ustawowego progu (wartość całej pożyczki przekracza 15 tys. €); albo
• tylko rejestrować transze o wartości powyżej ustawowego progu (jako niepowiązane).

Na podstawie art. 8 ust. 1 ustawy „transakcję powiązaną” można określić jako „transakcję, przeprowadzaną za pomocą więcej niż jednej operacji, których okoliczności wskazują, że są one ze sobą powiązane i zostały podzielone na operacje o mniejszej wartości z zamiarem uniknięcia obowiązku rejestracji”.

Zdaniem Ministerstwa Finansów w powyższym stanie faktycznym:

„Podział transz pożyczki wynika z umowy zawartej pomiędzy Fundacją, a pożyczkobiorcą zatem nie cechuje się kryterium celowości dzielenia kwoty ponadprogowej [ponad 15 tys. €] w celu uniknięcia rejestracji. Jeśli jednak w uznaniu Fundacji pożyczkobiorca celowo w ww. sposób skonstruował umowę aby uniknąć rejestracji transakcji, powinna ona zarejestrować ją jako powiązaną.”

W zakresie sporządzania i prowadzenia rejestru transakcji, oprócz ustawy właściwe są również przepisy rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 21 września 2001 r. w sprawie określenia wzoru rejestru transakcji, sposobu jego prowadzenia oraz trybu dostarczania danych z rejestru Generalnemu Inspektorowi Informacji Finansowej (zwanego dalej „rozporządzeniem”).

Dodatkowo w przypadku transakcji, której okoliczności wskazują, że może ona mieć związek z praniem pieniędzy lub finansowaniem terroryzmu, fundacja zobowiązana jest przekazać Generalnemu Inspektorowi Informacji Finansowej (GIIF) dodatkowe dane o stronach transakcji, będące w posiadaniu fundacji, w tym informacje o ich rachunkach osobistych oraz rachunkach związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą, niewykorzystanych w przedmiotowej transakcji.

Rejestr transakcji może być prowadzony w dwóch formach: papierowej i elektronicznej. Zarówno ustawa, jak też rozporządzenie nie narzuca fundacji formy prowadzenia rejestru. Jednakże przepisy te określają wymogi co do sposobu prowadzenia rejestru transakcji oraz ustanawiają jego wzór.

Wybór formy prowadzenia rejestru powinien być dostosowany do ilości, rodzaju i wielkości transakcji jakie przeprowadza fundacja. W przypadku przeprowadzania dużej ilości transakcji ponadprogowych, praktyczniejszym może okazać się prowadzenie rejestru transakcji w formie elektronicznej. W odmiennym przypadku, przy znikomej ilości transakcji podlegających obowiązkowi rejestracji, fundacja powinna rozważyć prowadzenie rejestru transakcji w formie papierowej.

Fundacje w praktyce często spotykają się z wątpliwościami w stosowaniu przepisów o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Pomocne w tym względzie są umieszczone na stronie internetowej Ministerstwa Finansów wyjaśnienia oraz przykłady najczęściej spotykanych błędów w prowadzeniu rejestrów transakcji.

Źródło: Bankier.pl

Kancelaria Prawna Skarbiec

Autor: radca prawny Robert Nogacki, prawnik Marek Maliński