Należytą staranność należy zachować także w imporcie

Co do zasady przedsiębiorca, który importuje towar z państwa spoza Unii Europejskiej, a odprawy celnej dokonuje w Polsce, jest zobowiązany z tego tytułu w ciągu 10 dni od dnia otrzymania dokumentu celnego rozliczyć podatek VAT.

Jako że dla czynnego podatnika podatku od towarów i usług podatek należny z tytułu importu jest jednocześnie podatkiem naliczonym, to przedsiębiorca będzie mógł ubiegać się o jego zwrot, a procedura w tym zakresie może trwać bardzo długo.

Wstrzymany zwrot VAT to niewątpliwie czynnik zagrażający płynności finansowej firmy. Rozwiązaniem tego problemu może być skorzystanie z popularnej procedury celnej 42, która w przypadku, gdy importowany towar jest przedmiotem dalszej dostawy wewnątrzwspólnotowej, pozwala rozliczyć VAT dopiero w momencie jej dokonania.

Wspomniana procedura zakłada dopuszczenie do obrotu, z jednoczesnym wprowadzeniem na rynek krajowy, towarów, które podlegają zwolnieniu z podatku VAT w przypadku ich dostawy do innego Państwa Członkowskiego.

W praktyce wielu polskich przedsiębiorców importujących np. towary z Chin ustanawia w Niemczech przedstawiciela fiskalnego (najczęściej firmę spedycyjną zarejestrowaną dla potrzeb VAT w tym kraju), który odpowiada za dopełnienie obowiązków celnych i dokonuje do Polski wewnątrzwspólnotowej dostawy towaru.

Z kolei polski podatnik rozpoznaje wewnątrzwspólnotowe nabycie towaru i rozlicza podatek z tego tytułu. Ostatnim etapem jest wysłanie przez przedstawiciela oświadczenia, że nabyty w omawianej procedurze towar trafił do Polski. Brak faktycznego dokonania wewnątrzwspólnotowej dostawy towaru i nierzetelność kontrahenta mogą skutkować dla przedsiębiorcy dotkliwymi konsekwencjami finansowymi.

Pewien słoweński przedsiębiorca w ramach wyżej opisanej procedury dokonał importu bananów, które ostatecznie trafić miały na zasadach dostawy wewnątrzwspólnotowej do Rumunii. Okazało się, że nabywcy towaru byli „znikającymi podatnikami”, z którymi nie można było nawiązać kontaktu.

Nie prowadzili oni w istocie działalności gospodarczej, a ich reprezentantami byli obcokrajowcy. Organy podatkowe uznały, że podatnik nie dokonał podstawowej weryfikacji kontrahentów i nie wykazał, że towar opuścił terytorium Słowenii, co pozwoliłoby mu na skorzystanie z procedury 42 i rozliczenie VAT dopiero w momencie wewnątrzwspólnotowej dostawy towaru.

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej musiał rozstrzygnąć, czy importer ponosi bezwzględną odpowiedzialność za to, że jego kontrahenci nie rozliczyli się z należności podatkowych, czy też należy brać pod uwagę dochowanie przez niego należytej staranności, jeśli chodzi o ich weryfikację.

Należy bowiem pamiętać, że jeśli chodzi o odpowiedzialność za tzw. dług celny, to w świetle orzecznictwa Trybunału importer ponosi ją, jeżeli eksporter okazał się nierzetelny, niezależnie od tego, czy zbadał, z kim dokonuje transakcji i czy świadomie brał udział w oszukańczym procederze.

Unijny sąd uznał jednak, że w przeciwieństwie do rozliczenia należności celnych, oceniając prawo podatnika do odliczenia VAT, należy ustalić, czy odpowiednio zweryfikował on nabywców importowanego towaru.

Trybunał w wyroku z 25 października 2018 r. wydanym w sprawie C-528/17 podkreślił, że „automatyczna odmowa podatnikowi będącemu importerem i dostawcą, bez względu na jego staranność, prawa do zwolnienia z VAT przywozu w przypadku oszustwa popełnionego przez nabywcę w ramach następującej później dostawy wewnątrzwspólnotowej, powodowałaby zerwanie związku pomiędzy zwolnieniem przywozu i zwolnieniem następującej później dostawy wewnątrzwspólnotowej”.

Według Trybunału podatnik może być pozbawiony prawa do zwrotu bądź odliczenia podatku naliczonego VAT jedynie w sytuacji, kiedy wiedział lub powinien był wiedzieć, że transakcja, w której bierze udział, ma związek z przestępstwem zmierzającym do wyłudzenia podatku.

Sąd unijny (np. w wyroku w sprawach połączonych Kittel i Recolta Recycling w pkt 51) podkreślił, że jeżeli przedsiębiorca podjął wszelkie działania w celu sprawdzenia, czy dokonywane transakcje nie wiążą się z przestępstwem w zakresie VAT bądź innej dziedzinie, to może on zachować prawo do odliczenia.

Oceny tego, czy takie sprawdzenie zostało przeprowadzone z należytą starannością, trzeba dokonywać w sposób obiektywny. W szczególności nie można stawiać podatnikowi zbyt wygórowanych i trudnych do zrealizowania wymagań takich jak zbadanie, czy rozliczył się on należycie z podatku oraz czy w ogóle był w stanie dysponować towarem będącym przedmiotem obrotu.

Niestety, fiskus najwyraźniej niechętnie zagląda do orzecznictwa Trybunału i w rezultacie bardzo surowo ocenia działalność podatników, niejednokrotnie pozbawiając ich prawa do zwrotu VAT. Nie oznacza to rzecz jasna, że podatnik jest bezsilny w starciu z urzędniczą machiną i nie dysponuje argumentami na obronę swoich racji.

Przed podjęciem współpracy z nowym kontrahentem warto go odpowiednio prześwietlić, powierzając to zadanie profesjonalnej wywiadowni gospodarczej. Spór z organem podatkowym, dopełnienie formalności celnych, jak i rozliczenia księgowe dobrze natomiast oddać w ręce doświadczonych ekspertów, których wsparcie w codziennym prowadzeniu biznesu może okazać się bezcenne.

Autor: Kancelaria Prawna Skarbiec