Przedawnienie zobowiązania korzystne dla dłużnika, ale i dla fiskusa
Przedawnienie zobowiązania to okoliczność, która niewątpliwie cieszy dłużnika, gdyż uwalnia go od odpowiedzialności za dług. Równie szczęśliwy z tego powodu może być fiskus. Najnowsze orzecznictwo sądów administracyjnych wskazuje, że przedawnienie zobowiązania skutkuje u dłużnika powstaniem przychodu do opodatkowania.
Kto i kiedy zapłaci podatek w przypadku przedawnienia długu?
Zgodnie z ustawą o podatku dochodowym od osób fizycznych przychodem jest m.in. wartość umorzonych lub przedawnionych zobowiązań, w tym z tytułu zaciągniętych kredytów i pożyczek. Przepisu tego nie stosuje się, jeśli umorzenie zobowiązań jest związane z postępowaniem restrukturyzacyjnym lub postępowaniem upadłościowym.
Nie dotyczy on również umorzonych pożyczek z Funduszu Pracy. Z kolei w przypadku osób prawnych, zgodnie z ustawą o podatku dochodowym od osób prawnych, przychodem nie jest wartość umorzonych lub przedawnionych zobowiązań, jeśli umorzenie zobowiązań, w tym z tytułu zaciągniętych kredytów i pożyczek, związane jest z bankowym postępowaniem ugodowym w rozumieniu przepisów o restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i banków, jak również innych postępowań restrukturyzacyjnych.
Organy podatkowe przychylne dla podatników
Do niedawna w wydawanych przez organy indywidualnych interpretacjach prawa podatkowego dominował pogląd, iż u dłużnika w związku z przedawnieniem zobowiązania nie powstaje przychód do opodatkowania. Takie stanowisko zajął np. Dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie w interpretacji indywidualnej z dnia 25 września 2017 r. nr IPPB4/4511-765/15-2/MP.
Organ uznał w tym przypadku, że mimo przedawnienia zobowiązanie nadal istnieje, a jedynie wierzyciel nie może żądać od dłużnika przymusowego jego wykonania. Dłużnik może jednak wykonać zobowiązanie dobrowolnie, a zatem jego korzyść majątkowa w momencie przedawnienia nie ma jeszcze charakteru trwałego.
Zdaniem organu podatkowego, skutek w postaci przychodu do opodatkowania powstałby jedynie w przypadku umorzenia przez wierzyciela należności, a samo przedawnienie nie powoduje zmiany charakteru zobowiązania na bezzwrotne. W rezultacie zdaniem Dyrektora Izby Skarbowej przychód z tytułu nieodpłatnego świadczenia w rozumieniu przepisów podatkowych nie powstanie.
Sądy zmieniają linię orzeczniczą
Najnowsze orzecznictwo sądów administracyjnych zmierza jednak w kierunku niekorzystnym dla podatników. Przykładem może być stanowisko wyrażone w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z dnia 21 grudnia 2017 r. sygn. akt I SA/Po 965/17.
Sprawa rozpoznawana przez skład orzekający dotyczyła dłużniczki, która w toku postępowania prowadzonego z powództwa funduszu inwestycyjnego reprezentowanego przez firmę windykacyjną, podniosła zarzut przedawnienia, a w konsekwencji powództwo zostało oddalone.
Na początku kolejnego roku otrzymała od funduszu informację PIT-8C oraz została wezwana do rozliczenia się z urzędem skarbowym. Powołując się na wyżej opisaną argumentację zawartą w dotychczasowych interpretacjach podatkowych dłużniczka uważała, że z tytułu przedawnionego zobowiązania nie powstanie u niej przychód do opodatkowania.
Sąd administracyjny przyznał jednak rację fiskusowi, argumentując, że przedawnienie wierzytelności wyczerpuje w jego ocenie pojęcie nieodpłatnego świadczenia. Zdaniem składu orzekającego, nieodpłatne świadczenia mogą polegać zarówno na działaniach, które zwiększają majątek dłużnika, jak i takich, które zmniejszają jego długi.
W sprawie będącej przedmiotem rozstrzygnięcia w omawianym wyroku przychód – zdaniem Sądu – stanowi wartość zobowiązania (w tym przypadku kredytu) w przedawnionej części, a jego źródłem będzie przedawnienie wierzytelności.
Omówione rozbieżności i zmiany, zarówno w orzecznictwie organów podatkowych, jak i sądów administracyjnych, wskazują, że mimo jasnych przepisów i niezbyt skomplikowanych stanów faktycznych, rozstrzygnięcia na przestrzeni krótkiego okresu mogą być całkowicie odmienne.
Podejmując określone działania warto odpowiednio wcześnie przemyśleć ich podatkowe konsekwencje, a najlepiej zabezpieczyć swoje interesy poprzez uzyskanie wiążącej, indywidualnej interpretacji przepisów.
Każda sprawa to bowiem odmienny przypadek, a bazowanie wyłącznie na pozornie ugruntowanym orzecznictwie z przeszłości może skończyć się wieloletnim sporem z fiskusem. W sprawach dotyczących opodatkowania przychodu z tytułu przedawnionego zobowiązania będzie on szczególnie dotkliwy z uwagi na fakt, że może powstać nawet po 10 latach, gdyż taki jest podstawowy okres przedawnienia zobowiązań. Spokojny sen i brak niezapowiedzianej wizyty fiskusa zapewni wsparcie kompetentnego doradcy.
Autor: Kancelaria Prawna Skarbiec
