Przestępstwo prania brudnych pieniędzy jest niewątpliwie innowacją w polskim prawie karnym. W Polsce na mocy ustawy z 12.10.1994 r. o ochronie obrotu gospodarczego i zmianie niektórych przepisów prawa karnego (Dz.U. Nr 126, poz. 615) nastąpiła penalizacja tego szczególnego zjawiska.
Do dnia wejścia w życie ww. ustawy ewentualnej represji karnej można było poszukiwać właściwie tylko w obrębie paserstwa (art. 215 i 216 k.k. z 1969 r.) – ta konstrukcja jednak była zbyt wąska, ponieważ dotyczy jedynie rzeczy i to pochodzącej bezpośrednio z przestępstwa, co wykluczało już inne korzyści oraz korzyści lub rzeczy pochodzące pośrednio z przestępstwa.
Nasza oferta
Dowiedz się jak skutecznie bronić się przed przestępstwem związanym z praniem pieniędzy.
Zapoznaj się z naszą ofertą szczegółowo przedstawiającą nasze usługi>>>
Do polskiego prawa karnego rzeczona ustawa wprowadziła przestępstwo prania brudnych pieniędzy oraz jego odmiany. Istota tego przestępstwa ujęta w art. 5 ustawy o ochronie obrotu gospodarczego i zmianie niektórych przepisów prawa karnego co do zasady pozostaje niezmienna.
W pierwotnym kształcie znamion przestępstwa prania brudnych pieniędzy przedmiot wykonawczy „prania” był wskazany bardzo wąsko, gdyż dotyczył tylko określonych rzeczy ruchomych w postaci środków płatniczych, papierów wartościowych lub wartości dewizowych.
Poza tym przestępstwo dotyczyło wyłącznie legalizacji wskazanego wcześniej mienia, uzyskanego wyłącznie przez zorganizowane grupy przestępcze z enumeratywnie określonych typów przestępstw (fałszerstwo pieniędzy i papierów wartościowych, handel narkotykami, porwania dla okupu oraz handel bronią).
Pierwotne ukształtowanie znamion przestępstwa prania brudnych pieniędzy w miarę precyzyjnie odróżniało etap dokonania przestępstwa bazowego od czynu prania. Przedmiotem prania były bowiem wyłącznie „wtórne” korzyści, a więc wskazany rodzaj mienia, uzyskany z określonych typów przestępstw.
Przedmiot czynności wykonawczej oraz sprawca
Obecnie szczególnym przedmiotem ochrony przestępstwa prania brudnych pieniędzy jest prawidłowość obrotu gospodarczego. Przedmiotem karalnych czynności wykonawczych na gruncie art. 299 § 1 są środki płatnicze, instrumenty finansowe, papiery wartościowe, wartości dewizowe, prawa majątkowe oraz mienie ruchome lub nieruchome pochodzące z korzyści związanych z popełnieniem czynu zabronionego przez samego sprawcę lub przez inne osoby.
Przedmiotem przestępstwa może być praktycznie każdy składnik majątkowy (wartość majątkowa). Przestępstwo z art. 299 § 1 Kodeksu karnego może zostać zrealizowane przez: przyjmowanie, posiadanie, używanie, przekazywanie za granicę, wywożenie za granicę, ukrywanie, dokonywanie ich transferu lub konwersji, pomaganie do przenoszenia własności lub posiadania, podejmowanie innych czynności mogących udaremnić lub znacznie utrudnić stwierdzenie przestępnego pochodzenia, miejsca umieszczenia, wykrycie, zajęcie albo orzeczenie przepadku wartości majątkowych, o których mowa w tym przepisie.
Sprawcą przestępstwa prania brudnych pieniędzy z art. 299 § 1 może być każda osoba. Co istotne sprawca może występować w imieniu osoby prawnej lub innego podmiotu, któremu przysługują określone prawa majątkowe, działając jako pełnomocnik lub reprezentant. Jeśli chodzi zaś o przestępstwo z art. 299 § 2 to ma ono charakter indywidualny. Jego sprawcą może być wyłącznie pracownik instytucji finansowej lub kredytowej, banku albo innego podmiotu, na którym z mocy przepisów prawa ciąży obowiązek rejestracji transakcji i osób dokonujących transakcji albo osoba działająca w imieniu lub na rzecz tego podmiotu.
W wyroku SA w Gdańsku z 26.01.2016 r., II AKa 366/15, LEX nr 2111400, wskazano, iż „art. 299 § 1 wyraźnie wskazuje, że dla wypełnienia znamion przestępstwa konieczne jest podjęcie innych czynności, a zatem konieczne jest wykazanie działania sprawcy. Wynika to nie tylko z wykładni gramatycznej powołanego przepisu, ale także celowościowej. Przepis ten ma zapobiegać zagospodarowaniu korzyści pochodzących z nielegalnych źródeł.
Sprawcą przestępstwa prania pieniędzy może być tylko ten, kto podejmuje czynności, ich brak nie wypełnia jego znamion. Nadto czynności te winny być, w ramach ustaleń faktycznych, wskazane w opisie czynu przypisanego sprawcy i to nie w taki sposób, jak to uczynił Sąd I instancji, wymieniając to, czego sprawca nie uczynił, abstrahując od wymaganych dyspozycją przepisu podejmowania innych czynności”.
Zastrzec jednak należy, że w sytuacji, kiedy dana osoba ma prawny i szczególny obowiązek zapobieżenia popełnieniu przestępstwa prania brudnych pieniędzy, lecz swej powinności nie realizuje, ułatwiając w ten sposób jego popełnienie, można przypisać jej pomocnictwo do czynu z art. 299 § 1 popełnione w formie zaniechania.
Przedmiot bezpośredniego działania z art. 299 § 2
Przestępstwo z art. 299 § 2 może być zrealizowane przez przyjęcie, bądź przez dokonanie transferu lub konwersji środków płatniczych, papierów wartościowych, instrumentów finansowych lub wartości dewizowych, albo przez świadczenie usług mających ukryć przestępne pochodzenie tych środków płatniczych, instrumentów finansowych, papierów wartościowych lub wartości dewizowych bądź też zabezpieczyć je przed zajęciem.
Przedmiotem czynności wykonawczej tej postaci popełnienia przestępstwa z art. 299 § 2 są środki płatnicze, instrumenty finansowe, wartości dewizowe i papiery wartościowe. Warto nadmienić, że w literaturze jest formułowany wymóg, by do realizacji znamion typu z art. 299 § 2 in principio dochodziło wówczas, gdy w chwili przyjęcia środków płatniczych, instrumentów finansowych, papierów wartościowych oraz wartości dewizowych istniało prawdopodobieństwo, że wartości te pochodzą z przestępstwa z art. 299 § 1 (J. Długosz, System…, s. 601). Zdaje się, że prawdopodobieństwo takie powinno być wysokie.
Strona podmiotowa
Jeśli mowa zaś o znamionach strony podmiotowej to typy czynów zabronionych określone w art. 299 mają charakter umyślny. Mogą zostać popełnione zarówno z zamiarem bezpośrednim, jak i ewentualnym (wyrok SA w Katowicach z 12.10.2018 r., II AKa 353/18, LEX nr 2686663; wyrok SA w Gdańsku z 27.12.2016 r., II AKa 163/16, LEX nr 2287492).
Szczególny sposób określenia strony podmiotowej zawarto w art. 299 § 2. W przypadku przyjmowania środków płatniczych, instrumentów finansowych, papierów wartościowych lub wartości dewizowych ustawodawca nie wymaga pełnej świadomości co do źródeł pochodzenia środków.
Umyślnością mają być objęte okoliczności, które dają podstawę do uzasadnionego przypuszczenia, że środki pochodzą one z czynu prania brudnych pieniędzy, określonego w art. 299 § 1. Dla odpowiedzialności karnej z tego przepisu wystarczające jest, by sprawca miał świadomość społecznej oceny tych okoliczności, jakkolwiek sam może mieć inne przekonanie na temat pochodzenia określonych wartości majątkowych.
Zagrożenie karą
Przestępstwo z art. 299 § 1 i 2 jest występkiem zagrożonym karą od 6 miesięcy do 8 lat pozbawienia wolności. Sprawcy czynu określonego w § 1 lub 2, który dopuścił się go w porozumieniu z innymi osobami lub osiągnął znaczną korzyść majątkową, grozi kara od roku do 10 lat. Osobami uczestniczącymi w popełnieniu przestępstwa mogą być zarówno współsprawcy, polecający, sprawcy kierowniczy jak i pomocnicy i podżegacze, chociażby nie ponosili oni odpowiedzialności karnej.
