Czy organ ma prawo odmówić stronie dostępu do akt sprawy podatkowej?

Postępowanie podatkowe, kontrola podatkowa, a także kontrola celno-skarbowa są jawne tylko częściowo. Przepisy Ordynacji podatkowej wprost wskazują, iż to Strona ma prawo wglądu w akta sprawy, a także sporządzania z nich notatek, odpisów oraz kopii. Oznacza to, że osoba niezwiązana z danym postępowaniem, a więc osoba niebędąca jego stroną, nie ma takiego prawa. Prawo wglądu w akta sprawy podatkowej jest fundamentalnym prawem Strony i wyrazem naczelnej zasady postępowania – zasady czynnego udziału strony w postępowaniu. Taki właśnie czynny udział organ ma obowiązek stronie zapewnić.

Istnieją jednak pewne ograniczenia wglądu w akta sprawy podatkowej. Ordynacja podatkowa przewiduje bowiem, że organ może odmówić stronie wglądu do dokumentów zawierających informacje niejawne, a także do innych dokumentów, które organ podatkowy wyłączy z akt sprawy ze względu na interes publiczny.

Jakkolwiek w gestii organu prowadzącego sprawę nie leży decydowanie o tym, czy dana informacja jest informacją niejawną, czy też nie, to już w przypadku wyłączenia dokumentów z akt sprawy z uwagi na przesłankę interesu publicznego organ ma pełne pole manewru i właściwie rzec można, iż w dzisiejszych czasach jest to jego kwestia uznaniowa. Organy bowiem często wykorzystują prawo do wyłączenia dokumentu z akt sprawy, gdyż uniemożliwia to później stronie postępowania wgląd do tych dokumentów.

Przepisy Ordynacji podatkowej stanowią, że organ może wyłączyć dokument z akt sprawy z uwagi na interes publiczny. Pojęcie „interesu publicznego” nie zostało w ustawie zdefiniowane. Jest to więc pojęcie szerokie, tzw. niedookreślone. Żeby je zrozumieć, należy odwołać się do poglądów doktryny oraz orzecznictwa.

Zgodnie z utrwalonym już poglądem przez „interes publiczny” należy rozumieć „korzyść służącą ogółowi, dyrektywę postępowania, nakazującą respektowanie takich wartości wspólnych dla całego społeczeństwa jak: sprawiedliwość, bezpieczeństwo, zaufanie obywateli do organów władzy publicznej. Pod pojęciem „interesu publicznego” mieści się także dobro osób trzecich, niebędących stroną w toczącym się postępowaniu, których dotyczą informacje zawarte we włączonych do akt sprawy dokumentach, bowiem zawierają istotne dane o tych podmiotach”.

I tak, organy w zdecydowanej większości stosują przesłankę „dobra osób trzecich”, a że lenistwo bierze górę nad prawami strony postępowania, zamiast animizować dokument wolą go wyłączyć z akt w całości. Tymczasem jak wynika z niedawno wydanego wyroku TSUE: „w administracyjnym postępowaniu podatkowym takim jak toczące się w postępowaniu głównym podatnik powinien mieć możliwość dostępu do wszystkich dowodów znajdujących się w aktach sprawy, na których organ podatkowy zamierza oprzeć swoją decyzję.

W związku z tym, jeżeli organ podatkowy zamierza oprzeć swoją decyzję na dowodach uzyskanych, tak jak w postępowaniu głównym, w ramach powiązanych postępowań karnych i powiązanych postępowań administracyjnych, podatnik ten powinien mieć możliwość uzyskania dostępu do tych dowodów. (…)

Wymogu tego nie spełnia praktyka organu podatkowego polegająca na nieudzieleniu danemu podatnikowi żadnego dostępu do tych dowodów, a w szczególności do dowodów, na których opierają się ustalenia dokonane w protokołach sporządzonych i decyzjach wydanych w wyniku powiązanych postępowań administracyjnych, oraz na jedynie pośrednim zapoznaniu go w formie streszczenia tylko z częścią tych dowodów, które organ ten wybrał według przyjętych przez siebie kryteriów, nad którymi podatnik nie może sprawować żadnej kontroli” (wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 16 października 2019 r. w sprawie o sygn. akt C‑189/18).

Na postanowienie o wyłączeniu danego dokumentu z akt sprawy zażalenie nie przysługuje. Jednakże na postanowienie o odmowie udostępnienia stronie takiego wyłączonego dokumentu już tak. Warto więc korzystać z możliwości, jakie daje instytucja zażalenia i następnie złożenia skargi do WSA.

Organy bowiem zdecydowanie nadużywają swych uprawnień, wyłączając z akt sprawy dokumenty, do których strona powinna mieć dostęp, gdyż to właśnie na nich oparta jest później decyzja wymiarowa. W jaki bowiem sposób strona ma odwołać się od niekorzystnej dla siebie decyzji albo skorzystać z prawa wypowiedzenia się w sprawie zebranego materiału dowodowego, skoro nie ma wglądu w istotne dokumenty z akt sprawy?

Autor: Kancelaria Prawna Skarbiec