Każdy powinien mieć dostęp do akt sprawy, gdy został zatrzymany bez przedstawienia zarzutów

Rzecznik Praw Obywatelskich wystąpił do ministra sprawiedliwości o odniesienie się do sprawy zatrzymanego, którego nazajutrz zwolniono bez postawienia żadnych zarzutów. Gdy chciał poznać podstawy zatrzymania i zapoznać się z aktami sprawy, odmówiono mu, z uwagi na brak podstawy prawnej.

Zgodnie z art. 156 § 5 oraz 5b Kodeksu postępowania karnego, jeśli nie zachodzi potrzeba zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania lub ochrony ważnego interesu państwa, w toku postępowania przygotowawczego, a także po jego zakończeniu, stronom, obrońcom, pełnomocnikom i przedstawicielom ustawowym udostępnia się akta. W przypadku niepostawienia zarzutów osobie zatrzymanej, nie zyskuje ona statusu strony postępowania przygotowawczego, zatem nie przysługuje jej zgodnie z ww. przepisami prawo dostępu do akt tego postępowania. Jak wskazuje RPO, stanowi to naruszenie art. 2 oraz art. 42 ust. 2 Konstytucji  RP (prawo do obrony) w związku z jej art. 31 ust. 3 (dopuszczalne ograniczenia wolności).

Rzecznik przywołał orzecznictwo Sądu Najwyższego, który stwierdził, że to nie formalne postawienie zarzutów a już pierwsza czynność organów ukierunkowana na ściganie danej osoby czyni tę osobę podmiotem prawa do obrony. Uniemożliwianie dostępu do akt sprawy zatrzymanemu narusza również art. 41 ust. 2 Konstytucji, pozbawiając obywatela możliwości kontroli prawidłowości działania organów państwa. Przywołując jeszcze szereg innych naruszeń ustawy zasadniczej, Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz unijnej dyrektywy ws. prawa do informacji w postępowaniu karnym, Rzecznik zwrócił się do ministra sprawiedliwości o ustosunkowanie się do sprawy, nakłaniając jednocześnie do podjęcia odpowiednich działań legislacyjnych.

W opublikowanej na stronie RPO 7 grudnia 2023 r. odpowiedzi (datowanej 24 listopada 2023 r., nr DLPK-I.053.10.2019), ministerstwo sprawiedliwości odpowiedziało, że istniejące rozwiązania w zakresie dostępu do akt postępowania przygotowawczego i akt sprawy sądowej dla osób niebędących stroną postępowania, w tym zatrzymanego, są wystarczające i nie wymagają interwencji legislacyjnej.

https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-zatrzymanie-brak-zarzutow-akta-sprawy-dostep-ms-odpowiedz