Podział spółki – konsekwencje podatkowe
Podział spółki (ang. company demerger, corporate spin-off) – forma restrukturyzacji przedsiębiorstwa polegająca na przeniesieniu całości lub części majątku spółki kapitałowej na inne podmioty gospodarcze w drodze sukcesji uniwersalnej, z jednoczesnym wydaniem wspólnikom spółki dzielonej udziałów lub akcji w spółkach przejmujących lub nowo zawiązanych. Instytucja prawna występująca w systemach prawnych większości krajów rozwiniętych, stanowiąca instrument reorganizacji struktur korporacyjnych.
Definicja i podstawy prawne
Podział spółki stanowi złożony proces prawno-gospodarczy, w ramach którego następuje dekompozycja jednego podmiotu gospodarczego na dwa lub więcej odrębnych podmiotów. W polskim systemie prawnym instytucja ta została uregulowana w Kodeksie spółek handlowych (art. 528-550), przy czym konsekwencje podatkowe określa art. 93c Ordynacji podatkowej oraz przepisy ustaw o podatkach dochodowych.
Z perspektywy prawa podatkowego podział charakteryzuje się przeniesieniem majątku spółki kapitałowej lub komandytowo-akcyjnej na inne podmioty w drodze sukcesji uniwersalnej, z jednoczesnym przejęciem przez te podmioty określonych praw i obowiązków podatkowych. Istotą konstrukcji jest zachowanie ciągłości prawnej między spółką dzieloną a podmiotami powstałymi w wyniku podziału.
Geneza historyczna
Korzenie współczesnych regulacji dotyczących podziałów spółek sięgają początku XX wieku, kiedy wraz z rozwojem wielkich korporacji powstała potrzeba prawnego uregulowania procesów reorganizacji przedsiębiorstw. W Stanach Zjednoczonych pierwsze przepisy dotyczące reorganizacji korporacyjnych wprowadzono w 1913 roku wraz z ustanowieniem federalnego podatku dochodowego od osób prawnych.
W Europie rozwój regulacji nastąpił później, przy czym przełomowe znaczenie miało wprowadzenie w 1990 roku Rozporządzenia Rady w sprawie kontroli koncentracji przedsiębiorstw. Dokument ten, choć koncentrował się na aspektach konkurencyjnych, położył fundamenty pod późniejsze unijne regulacje podatkowe dotyczące reorganizacji przedsiębiorstw. Kluczowym aktem prawnym stała się Dyrektywa Rady 2009/133/WE ustanawiająca wspólny system podatkowy dla fuzji, podziałów, częściowych podziałów, wniesienia aktywów i wymiany udziałów.
Polski system regulacji ukształtował się po transformacji ustrojowej 1989 roku, czerpiąc z doświadczeń krajów zachodnioeuropejskich. Fundamentalne znaczenie miało wprowadzenie w 2000 roku przepisów o sukcesji podatkowej, wielokrotnie nowelizowanych w celu dostosowania do wymogów unijnych. Najnowsza reforma z 2023 roku wprowadziła instytucję podziału przez wyodrębnienie jako alternatywę dla tradycyjnego podziału przez wydzielenie.
Rodzaje podziałów
Współczesne systemy prawne rozróżniają następujące formy podziałów:
Podział przez rozdzielenie (split-up) – całkowity podział, w wyniku którego spółka dzielona zostaje rozwiązana bez przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego, a cały jej majątek przechodzi na co najmniej dwie spółki przejmujące lub nowo zawiązane.
Podział przez wydzielenie (split-off) – podział częściowy, gdzie część majątku spółki dzielonej przechodzi na jedną lub więcej spółek przejmujących lub nowo zawiązanych, przy czym spółka dzielona kontynuuje działalność.
Podział przez wyodrębnienie (spin-off) – forma wprowadzona w polskim prawie w 2023 roku, gdzie część majątku spółki dzielonej przechodzi na spółkę nowo zawiązaną, a akcje lub udziały w tej spółce otrzymują bezpośrednio wspólnicy spółki dzielonej, nie zaś sama spółka dzielona.
Zasady podatkowe
Konsekwencje podatkowe podziału opierają się na trzech fundamentalnych zasadach:
Neutralność podatkowa oznacza, że sam fakt podziału nie generuje dodatkowych obciążeń podatkowych, o ile zachowane są określone warunki materialne i formalne. Realizacja zysków lub strat podatkowych następuje dopiero w momencie rzeczywistego zbycia składników majątkowych.
Ciągłość podatkowa przejawia się w przejęciu przez podmioty powstałe w wyniku podziału nie tylko składników majątkowych, ale także ich wartości podatkowej oraz związanych z nimi ulg, zwolnień i preferencji podatkowych nabytych przez spółkę dzieloną.
Proporcjonalność obciążeń polega na podziale zobowiązań podatkowych spółki dzielonej między podmioty beneficjentów proporcjonalnie do wartości przejętych składników majątkowych.
Kontekst międzynarodowy
Współczesne regulacje funkcjonują w złożonym środowisku międzynarodowym kształtowanym przez organizacje takie jak OECD i Unia Europejska. Inicjatywa BEPS (Base Erosion and Profit Shifting) oraz wprowadzenie globalnego minimalnego podatku w wysokości 15% (Pillar Two) fundamentalnie zmieniają kalkulacje podatkowe związane z podziałami międzynarodowych grup kapitałowych.
Systemy krajowe wykazują znaczące różnice mimo harmonizacji. Kraje takie jak Niemcy i Francja stosują model pełnej neutralności podatkowej z automatycznym przeniesieniem atrybutów podatkowych. Systemy anglo-saskie opierają się na modelu roll-over relief wymagającym spełnienia dodatkowych warunków. System amerykański, najbardziej elastyczny, bazuje na rozbudowanym orzecznictwie i szczegółowych przepisach Internal Revenue Code.
Znaczenie gospodarcze
Podział spółki stanowi kluczowy instrument restrukturyzacji przedsiębiorstw, umożliwiający optymalizację struktur organizacyjnych, wydzielenie nierentownych segmentów działalności, koncentrację na działalności podstawowej oraz zwiększenie efektywności operacyjnej. W kontekście rynków kapitałowych pozwala na uwolnienie wartości dla akcjonariuszy poprzez umożliwienie niezależnej wyceny poszczególnych segmentów biznesu.
Instytucja ta odgrywa istotną rolę w procesach konsolidacji branż, umożliwiając spełnienie wymogów regulacyjnych dotyczących koncentracji oraz realizację strategii dezinwestycji. W erze transformacji cyfrowej i energetycznej podział spółek zyskuje dodatkowe znaczenie jako narzędzie adaptacji przedsiębiorstw do szybko zmieniających się warunków rynkowych i technologicznych.
Podział spółki – publikacje Kancelarii Skarbiec na temat konsekwencji podatkowych
Robert Nogacki: Konsekwencje podatkowe podziału osoby prawnej w świetle przepisów Ordynacji podatkowej
2019-11-04: Ordynacja podatkowa w art. 93c wprowadza zasadę sukcesji generalnej w przypadku podziału osoby prawnej w sytuacji, gdy majątek osoby prawnej dzielonej stanowi zorganizowaną część przedsiębiorstwa. W takich przypadkach osoby prawne przejmujące lub osoby prawne powstałe w wyniku podziału wstępują z dniem podziału lub z dniem wydzielenia we wszelkie przewidziane w przepisach prawa podatkowego prawa i obowiązki osoby prawnej dzielonej pozostające w związku z przydzielonymi im w planie podziału składnikami majątku (art. 93c ust. 1 Ordynacji podatkowej). Kwestia sukcesji generalnej praw i obowiązków w przypadku podatków nie jest do końca uregulowana w ustawach, dlatego stanowi przedmiot sporów podatników z fiskusem.
Robert Nogacki: Podział spółki a przychody i koszty
2019-08-23: Restrukturyzacje przedsiębiorstw są jednym z elementów ich funkcjonowania. Najczęściej jest to bardzo złożony proces wymagający analizy na płaszczyźnie wielu obszarów. Jednym ze sposobów restrukturyzacji działalności jest dokonanie podziału przez wydzielenie. Podział taki polega na przeniesieniu tylko części majątku spółki dzielonej na już istniejącą lub nowo zawiązaną spółkę kapitałową zwaną spółką wydzielaną, w zamian za udziały lub akcje, które spółka wydzielana wydaje wszystkim bądź niektórym wspólnikom (akcjonariuszom) spółki dzielonej, przy jednoczesnym założeniu, że spółka dzielona nie traci swej podmiotowości prawnej, a jedynie zmniejsza swój majątek o część przeniesioną do spółki wydzielanej. Na gruncie podatkowym taki podział jest bardzo skomplikowany i wymaga dokładnej analizy. Jednym z obszarów ryzyka nieprawidłowości podatkowych jest rozliczenie przychodów i kosztów pomiędzy spółką dzieloną a wydzielaną. Dokładna wcześniejsza analiza tego wątku pomaga uniknąć problemów na etapie wydzielenia albo już po nim.
Założyciel i partner zarządzający kancelarii prawnej Skarbiec, uznanej przez Dziennik Gazeta Prawna za jedną z najlepszych firm doradztwa podatkowego w Polsce (2023, 2024). Doradca prawny z 19-letnim doświadczeniem, obsługujący przedsiębiorców z listy Forbesa oraz innowacyjne start-upy. Jeden z najczęściej cytowanych ekspertów w dziedzinie prawa handlowego i podatkowego w polskich mediach, regularnie publikujący w Rzeczpospolitej, Gazecie Wyborczej i Dzienniku Gazecie Prawnej. Autor publikacji „AI Decoding Satoshi Nakamoto. Sztuczna inteligencja na tropie twórcy Bitcoina” oraz współautor nagrodzonej książki „Bezpieczeństwo współczesnej firmy”. Profil na LinkedIn: 18.5 tys. obserwujących, 4 miliony wyświetleń rocznie. Nagrody: czterokrotny laureat Medalu Europejskiego, Złotej Statuetki Polskiego Lidera Biznesu, tytułu „Międzynarodowej Kancelarii Prawniczej Roku w Polsce w zakresie planowania podatkowego”. Specjalizuje się w strategicznym doradztwie prawnym, planowaniu podatkowym i zarządzaniu kryzysowym dla biznesu.