Rozszerzona kontrola krzyżowa – jakie uprawnienia ma urząd skarbowy?

Dotychczas kontrole krzyżowe przeprowadzane były przez organ podatkowy po to, by ten mógł zweryfikować dokumenty związane z przedmiotem kontroli nie tylko u podmiotu kontrolowanego, ale również u jego bezpośredniego klienta. Jej celem było sprawdzenie prawidłowości transakcji. Dostęp do dokumentów u klienta był możliwy wyłącznie w ramach prowadzonego w danej firmie postępowania podatkowego lub kontroli, a sama kontrola krzyżowa była wyłącznie jednym z etapów prowadzonej ogólnej kontroli skarbowej. Jednak wprowadzona w styczniu nowelizacja ordynacji podatkowej istotnie zmieniła uprawnienia organów w tym zakresie.

Szczegóły dotyczące nowych zasad przeprowadzania kontroli krzyżowych reguluje rozdział V znowelizowanej ordynacji podatkowej. Określa on czynności sprawdzające, do których prawo ma kontrolujący organ. Istotne zmiany zostały wprowadzone w art. 274c. Nakłada on potencjalny obowiązek kontrahentów kontrolowanego przedsiębiorstwa do przedstawienia dokumentów dotyczących kontrolowanej transakcji.

Przedstawienie dokumentacji jest konieczne w przypadku żądania organu podatkowego. Nie byłoby w tym nic nadzwyczajnego, gdyby nie art. 274c § 1c. Wskazuje on, że obowiązek przedstawienia dokumentacji ma zastosowanie również do „…podmiotów prowadzących działalność gospodarczą uczestniczących w dostawie tego samego towaru lub świadczenia tej samej usługi będących zarówno dostawcami, jak i nabywcami biorącymi udział pośrednio lub bezpośrednio w dostawie towaru lub świadczenia usługi”.

Powyższy zapis daje organowi podatkowemu możliwość kontroli całego łańcucha dostaw konkretnego przedsiębiorcy, a nie jedynie jego bezpośrednich klientów. Zwiększa to znacznie możliwość kontroli partnera biznesowego podatnika, u którego jest przeprowadzane właściwe postępowanie podatkowe.

W znowelizowanej ordynacji podatkowej pojawił się przepis ograniczający zakres żądania organu podatkowego wyłącznie do dokumentów powiązanych z dostawą towaru czy świadczeniem usługi kontrolowanych u podatnika. Innymi słowy, organ kontrolujący nie ma prawa żądać dokumentacji niepowiązanej z kontrolowaną transakcją u podatnika.

Co więcej, żądanie musi dotyczyć jedynie okresu objętego u podatnika kontrolą. Żądanie innych informacji będzie tożsame z przekroczeniem uprawnień przez kontrolującego. W przypadku naruszenia prawa przez organ warto skonsultować się z doświadczoną kancelarią prawnopodatkową, która pomoże przedsiębiorcy wyegzekwować jego prawa.

Jak podkreśla Ministerstwo Finansów, rozszerzenie uprawnień organów podatkowych w zakresie kontroli krzyżowych ma skutecznie wyeliminować wyłudzenia zwrotu podatku VAT. Jednak uprawnienia organów niosą wysokie ryzyko kierowania żądań do szerokiej grupy partnerów biznesowych kontrolowanego podmiotu. Każde z tego rodzaju żądań będzie dodatkowym utrudnieniem w prowadzeniu działalności kontrahenta.

Ponadto chęć badania całego łańcucha dostaw w celu wykrycia nieuczciwego ogniwa niesie również ryzyko poniesienia konsekwencji przez uczciwego przedsiębiorcę – nieświadomego, że znalazł się w łańcuchu niezgodnych z prawem działań podatkowych.

Chociaż celem rozszerzonych kontroli krzyżowych jest eliminacja wyłudzeń zwrotu podatku VAT, nie mogą być one zastosowane w przypadku wydłużonego terminu zwrotu wynikającego z czynności sprawdzających. Ściśle określa to uchwała NSA z 24 października 2016 r. (I FPS 3/16), wskazująca, że podczas weryfikacji zasadności zwrotu należnego podatku prowadzonej w oparciu o art. 87 ust. 2 ustawy o VAT żądanie dokumentów od kontrahentów podatnika nie jest możliwe.

W tym przypadku znaczące jest określenie okoliczności czynności sprawdzających zasadność zwrotu podatku: terminowość podatnika, formalna poprawność dokumentów oraz ustalenia stanu faktycznego w zakresie niezbędnym do stwierdzenia zgodności z przedstawionymi dokumentami. Ten zakres czynności nie obejmuje jednak czynności sprawdzających określonych w art. 274c § 1c. Tym samym kontrola krzyżowa nie może być wykorzystana w weryfikacji zasadności zwrotu VAT, gdyż nie przewidują tego postanowienia ordynacji podatkowej. Przedsiębiorcy powinni być świadomi swoich praw.

Jednakże zapisy ustawy o VAT i ordynacji podatkowej mogą nie być dla wszystkich zrozumiałe, dlatego w przypadku jakichkolwiek wątpliwości co do słuszności prowadzonego przez organ podatkowy postępowania warto skorzystać ze wsparcia doświadczonego doradcy prawnopodatkowego. Zweryfikuje on zasadność prowadzonych przez kontrolującego działań, a w przypadku przekroczenia uprawnień pomoże przedsiębiorcy skutecznie uchronić się przed bezprawnym działaniem organu.