Nietrafiony zakup nie może być kosztem

Co do zasady wyżej opisane sytuacje powodują powstanie strat po stronie przedsiębiorcy. Przepisy ustaw o podatku dochodowym nie ograniczają możliwości ujmowania w kosztach podatkowych strat powstałych w środkach obrotowych (np. towarów w magazynie lub gotówki w kasie).

Należy jednak pamiętać, że w takich sytuacjach trzeba udowodnić, iż poniesiona strata miała charakter obiektywny i niezależny od podatnika (niezawiniony). Innymi słowy, straty wywołane niefrasobliwym działaniem podatnika lub brakiem należytej staranności mogą być uznane za niestanowiące kosztów podatkowych. Ta sama zasada dotyczy także strat poniesionych w składnikach majątkowych, w tym w środkach trwałych i wartościach niematerialnych i prawnych.

W przypadku powstania strat związanych na przykład z likwidacją należy przeanalizować następujące przesłanki:

• rodzaj i sposób prowadzonej działalności;
• okoliczności, które spowodowały i uzasadniają powstanie straty (np. zawinienie) oraz działania podjęte przez podatnika, mające na celu uniknięcie strat (np. straty nie mogą powstać wskutek braku racjonalnego działania, zaniedbań);
• sposób udokumentowania wielkości poniesionych strat, prawidłowej wyceny i ustalenia wielkości poniesionej straty oraz sposobu przeprowadzenia faktycznej, fizycznej likwidacji.

Podsumowując, kosztem podatkowym mogą być straty w środkach obrotowych (zapasach) czy środkach trwałych i wartościach niematerialnych i prawnych, które powstały bez winy podatnika i których podatnik, mimo dochowania należytej staranności, nie mógł przewidzieć ani ich uniknąć.

Z powyższej analizy wynika, że w przypadku wystąpienia strat niezmiernie istotna jest kwestia należytej staranności. Jak ważna jest należyta staranność, pokazuje orzeczenie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie (WSA) z dnia 25 czerwca 2019 r. (sygn. akt III SA/Wa 837/19).

Sprawa dotyczyła spółki, która nabyła towary z Chin – sól spożywczą. Na skutek zmiany przeznaczenia (wykorzystana jako sól przemysłowa) część musiała zostać zutylizowana. WSA stwierdził, że wydatki na zakup towarów, które okazały się niezgodne z zamówionymi i w związku z tym musiały zostać zutylizowane, nie mogą zostać uznane za koszty uzyskania przychodu.

Sąd uznał, że podatnik nie dochował należytej staranności przy zakupie towarów, poprzez wybór nieodpowiedniego kontrahenta, pomimo faktu, że podjął on działania po zaistnieniu szkody, takie jak zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa.

Z kolei w interpretacji z 25 czerwca 2019 r., nr 0114-KDIP2-2.4010.177.2019.2.AM, Dyrektor KIS stwierdził, że do kosztów uzyskania przychodów można zaliczyć straty w wysokości stanowiącej nieumorzoną wartość nieużywanych aktywów, powstałą z przyczyn niezawinionych, tj. zdaniem organu spółka dochowała należytej staranności poprzez dbałość o prawidłowy przebieg produkcji oraz stan zaopatrzenia w części zapasowe do używanych linii produkcyjnych.

Tematyka należytej staranności jest stosunkowo skomplikowana i wielowątkowa. Kwestia ta nie jest opisana w ustawie. Mieści się więc w sferze subiektywnej i w każdym przypadku musi być analizowana odrębnie. Warto także dodać, że temat poruszony przez WSA dotyczy nie tylko podatku dochodowego.

Także w podatku od towarów i usług wymagana jest należyta staranność w doborze kontrahentów. W przypadku VAT ministerstwo wydało wytyczne „należytej staranności”, które jednak nie mają waloru wiążącego dla organów.

Działaniem, które z pewnością wpływa na zachowanie należytej staranności, jest wdrożenie w przedsiębiorstwie odpowiednich procedur weryfikacji kontrahentów. W dzisiejszych czasach nie wystarczy już jedynie weryfikacja rejestru handlowego (KRS/CEIDG).

Wymagane jest także sprawdzenie faktycznej działalności kontrahenta, w szczególności zweryfikowanie tego, czy posiada zasoby, stronę internetową, biuro, doświadczenie itp.

Procedura powinna uwzględniać także zasadę podwójnej weryfikacji oraz określać zakresy odpowiedzialności w ramach organizacji. Warto także zadbać o to, aby w procesie akceptacji umów uwzględniony został dział księgowy/prawny spółki, który czuwałby nad przestrzeganiem należytej staranności we współpracy z dostawcami.

Kolejnym działaniem jest prowadzenie szkoleń z należytej staranności dla pracowników spółki. Szkolenia pozwalają zwrócić uwagę na problem, przekazać wytyczne oraz przedyskutować różne sytuacje występujące w firmie. Dodatkowo w czasie szkoleń możliwe jest wykształcenie kultury organizacji, gdzie wszyscy pracownicy będą dbać o należytą staranność.

Autor: Kancelaria Prawna Skarbiec