Tam, gdzie obywatel spotyka państwo
„Biurokracja jest jak pies stróżujący — użyteczna, gdy pilnuje twojego domu, niebezpieczna, gdy pilnuje ciebie” — zauważył kiedyś niemiecki ordoliberał Wilhelm Röpke. Prawo administracyjne reguluje tę granicę: określa, co państwo może, czego nie może, i jak obywatel ma się bronić, gdy administracja przekracza swoje uprawnienia.
Asymetria z definicji
Max Weber, socjolog który jako pierwszy opisał nowoczesną biurokrację, widział w niej „żelazną klatkę” — racjonalną, przewidywalną, ale też zdolną do zmiażdżenia jednostki swoją bezosobową logiką. Urząd dysponuje czasem, zasobami, wiedzą instytucjonalną. Petent przychodzi z pojedynczą sprawą, często po raz pierwszy w życiu.
Ta asymetria jest wbudowana w strukturę postępowania administracyjnego. Organ wydaje decyzję, obywatel się odwołuje. Organ interpretuje przepisy, obywatel musi tę interpretację zakwestionować. Franz Kafka nie pisał o prawie administracyjnym, ale każdy, kto trafił w tryby urzędniczej machiny, rozpoznaje w „Procesie” coś niepokojąco znajomego.
Profesjonalny pełnomocnik wyrównuje tę asymetrię. Zna procedury równie dobrze jak urzędnik. Wie, które argumenty działają, a które są stratą czasu. Rozumie, że organ to nie monolit — to ludzie, którzy podejmują decyzje, i te decyzje można kwestionować.
Koncesje, zezwolenia i władza uznaniowa
Isaiah Berlin rozróżniał wolność negatywną — brak zewnętrznych przeszkód — od wolności pozytywnej — zdolności do działania. W prawie administracyjnym to rozróżnienie nabiera praktycznego wymiaru. Możesz mieć kapitał, pomysł, chęci — ale bez koncesji, zezwolenia, wpisu do rejestru twoja wolność gospodarcza pozostaje teoretyczna.
James Buchanan, noblista z ekonomii i twórca teorii wyboru publicznego, analizował, jak urzędnicy podejmują decyzje. Wniosek był prosty: urzędnik ma własne interesy — bezpieczeństwo stanowiska, unikanie odpowiedzialności, minimalizacja wysiłku. Decyzja odmowna jest dla niego zawsze bezpieczniejsza niż decyzja pozytywna.
Dlatego w postępowaniach koncesyjnych i regulacyjnych liczy się nie tylko meritum wniosku, ale też sposób jego przedstawienia. Wniosek kompletny, bezbłędny, wyprzedzający pytania urzędnika — to wniosek, który trudniej odrzucić. Wniosek z lukami to zaproszenie do odmowy.
Sądy administracyjne jako hamulec
Monteskiusz wprowadził ideę podziału władz jako zabezpieczenia przed tyranią. W prawie administracyjnym tym zabezpieczeniem są sądy administracyjne — WSA i NSA — które kontrolują, czy organy działały zgodnie z prawem.
Friedrich von Hayek, obrońca wolności jednostki przed nadmiernym państwem, argumentował, że „rządy prawa” oznaczają coś więcej niż samo istnienie przepisów. Oznaczają, że władza publiczna sama podlega prawu, że jej decyzje można zaskarżyć, że obywatel ma dostęp do niezależnego arbitra.
Ale sąd administracyjny to nie instancja odwoławcza w klasycznym sensie. Nie rozstrzyga sprawy merytorycznie — kontroluje legalność działania organu. Skarga do WSA to nie ponowne rozpatrzenie sprawy, to zakwestionowanie sposobu, w jaki organ sprawę rozpatrzył. Wymaga innej argumentacji, innej strategii.
Czas jako zmienna
W postępowaniu administracyjnym czas działa inaczej niż w biznesie. Dla przedsiębiorcy miesiąc zwłoki to stracone przychody, zamrożone inwestycje, przewaga oddana konkurencji. Dla urzędu — kolejna sprawa w rejestrze.
C. Northcote Parkinson sformułował słynne prawo: „Praca rozszerza się tak, aby wypełnić czas dostępny na jej ukończenie.” W administracji publicznej to prawo działa z pełną mocą. Terminy kodeksowe są maksymalne, nie docelowe. Bez nacisku z zewnątrz — formalnych wezwań, skarg na bezczynność, zaangażowania mediów — sprawy toczą się tempem, które dyktuje urząd.
Skuteczna reprezentacja w postępowaniu administracyjnym to zarządzanie tym czasem — przyspieszanie przez kompletność dokumentacji, wymuszanie terminowości przez środki prawne, a gdy trzeba — cierpliwe wyczekiwanie, bo niektóre decyzje dojrzewają same.
Kancelaria Prawna Skarbiec
Od 2006 roku reprezentujemy klientów w postępowaniach administracyjnych — przed organami pierwszej instancji, w odwołaniach, przed wojewódzkimi sądami administracyjnymi i Naczelnym Sądem Administracyjnym. Działamy w sprawach koncesyjnych, regulacyjnych, w postępowaniach przed UOKiK, UKE i innymi regulatorami sektorowymi.
Wiemy, że dla klienta decyzja administracyjna to często być albo nie być — zgoda na inwestycję, prawo do wykonywania działalności, ochrona przed karą. Traktujemy te sprawy z powagą, na jaką zasługują.
„Jedyną rzeczą niezbędną do triumfu zła jest bezczynność ludzi dobrych” — pisał Edmund Burke. W prawie administracyjnym bezczynność obywatela to zgoda na decyzję urzędnika. Naszym zadaniem jest sprawić, by tej zgody nie było.
