W przypadku dokonywania przez dłużnika działania na szkodę wierzyciela, musi liczyć się on z możliwością poniesienia odpowiedzialności karnej za uszczuplanie swojego majątku. Dlatego też w zapisach przepisów 300 – 302 KK karane są niektóre działania dłużnika zmierzające do udaremnienia zaspokojenia należności wierzycieli.
Dochodzenie przez wierzyciela ochrony swoich praw może także nastąpić na podstawie przepisów kodeksu cywilnego.
Działania na szkodę wierzyciela – odpowiedzialność karna
Przepisy kodeksu karnego mają za zadanie ochronę uczciwego i rzetelnego obrotu gospodarczego. Zgodnie z zapisami przepisu 300 KK w sytuacji gdy dłużnik, któremu grozi niewypłacalność lub upadłość, podejmuje czynności, które mają udaremniać lub uszczuplać możliwość zaspokojenia wierzyciela, poprzez ukrywanie, usuwanie, zbywanie majątku podlega karze do 3 lat pozbawienia wolności.
Mówiąc o majątku dłużnika, mamy tutaj na myśli wszystkie jego aktywa. Pojęcie upadłości wykorzystywane przez KK w tym przepisie należy rozumieć zgodnie z ustawą Prawo upadłościowe. Z kolei niewypłacalność jest definiowana jako sytuacja, w której majątek dłużnika nie wystarcza na wykonywanie wymagalnych zobowiązań dłużnika.
Wyższej karze podlega osoba, która uniemożliwia wykonanie orzeczenia sądu lub innego organu państwowego lub uszkadza składniki swojego majątku zajęte, zagrożone zajęciem, bądź usuwa znaki zajęcia. Kara ta wynosi od 3 miesięcy do lat 5. Mając na myśli zagrożenie zajęcia majątku można tutaj przywołać przykładowo sytuację w której zostaje złożony przez wierzyciela wniosek upadłościowy czy zostało wszczęte postępowanie egzekucyjne. Każda z sytuacji będzie jednak rozpatrywana odrębnie, w zależności od realiów sprawy. Zaznaczenia wymaga, iż orzeczenie o którym mowa musi zostać wydane przez organ do tego uprawniony.
Następnie karalne jest zachowanie dłużnika, który w celu udaremnienia lub ograniczenia zaspokojenia wierzycieli tworzy nowe jednostki gospodarcze i przenosi na nie swój majątek. Mogą to być zarówno spółki prawa handlowego czy stowarzyszenia lub fundacje. Koniecznym w tej sytuacji jest, żeby podmiot został stworzony po powstaniu zobowiązania. Karalne jest także celowe doprowadzenie przez dłużnika do swojej niewypłacalności lub upadłości. Zachowanie takie podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Faworyzowanie wierzycieli w postaci spłaty lub zabezpiecza spłaty wierzytelności tylko niektórych z nich, przez co dłużnik działa na szkodę pozostałych jego wierzycieli podlega karze grzywny, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Odnosi się to także do sytuacji w której dłużnik spłaca swoje należności przed terminem ich wymagalności. Zabezpieczenia wierzyciela może wiązać się z ograniczeniem możliwości zaspokojenia wierzycieli mimo, iż nie zostaje na jego rzecz przeniesiona żadna część majątku. Szkoda w tej sytuacji musi wystąpić po stronie dwóch lub większej liczby wierzycieli.
Ochrona wierzyciela w prawie cywilnym
Cywilnym środkiem ochrony wierzycieli, jest między innymi skarga pauliańska. W sytuacji gdy dłużnik przeniósł swój majątek na osobę trzecią, z pokrzywdzeniem wierzyciela, wierzyciel ten może domagać się uznania tego przeniesienia za bezskuteczne.
Aby wnieść skargę paulińską do sądu muszą zostać spełnione przesłanki zaistnienia roszczenia. Po pierwsze osobie wnoszącej skargę musi przysługiwać wierzytelność pieniężna przeciwko osobie, która dokonała ważnej czynności prawnej. Następnie dłużnik musi dokonać czynności prawnej z osobą trzecią, działającą w złej wierze. Osoba na rzecz, której została dokonana czynność musi uzyskać w jej skutek korzyść majątkową. W celu wykorzystania wspomnianych zapisów kodeksu cywilnego dłużnik musi mieć świadomość o pokrzywdzeniu przez niego wierzyciela.