Sztuczne wszczynanie postępowań karno-skarbowych

Przepis art. 70 § 6 pkt 1 Ordynacji podatkowej stanowi, że wszczęcie postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, o którym podatnik został zawiadomiony, w sytuacji, gdy podejrzenie popełnienia tego przestępstwa lub wykroczenia wiąże się z niewykonaniem zobowiązania podatkowego, sprawia, że bieg terminu przedawnienia wspomnianego zobowiązania nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu..

Po przeprowadzeniu kontroli podatkowej w jednej ze spółek z o.o. za lata 2015 i 2016 naczelnik urzędu skarbowego w czerwcu 2019 r. wszczął wobec spółki postępowanie podatkowe w zakresie podatku od towarów i usług za okres od lutego 2015 r. do kwietnia 2018 r. W jego wyniku określił jej zobowiązanie w VAT, stwierdzając, że spółka zaniżyła podatek należny nad naliczonym. Organ stwierdził m.in., że przedsiębiorca wystawił fakturę VAT w wysokości prawie 175 tys. zł za opracowanie koncepcji i analizy biznesowej, ale w rzeczywistości usługa ta nie została wykonana.

Z drugiej strony, z tego samego powodu spółka nie może też odliczyć podatku naliczonego na fakturach VAT dokumentujących zakup usług reklamowych, z uwagi na ustalenie braku współpracy między spółką a firmą reklamową. W ocenie naczelnika przedsiębiorca nabył jeszcze inne faktury niedokumentujące rzeczywistych zdarzeń gospodarczych, m.in. za remonty lokali mieszkalnych.

Przedsiębiorca ten prowadził działalność gospodarczą sklasyfikowaną pod nr PKWiU – 55.20.Z – obiekty noclegowe turystyczne i miejsca krótkotrwałego zakwaterowania. Organ ustalił, że w lipcu 2015 r. spółka przekroczyła limit obrotów uprawniający do korzystania ze zwolnienia z ewidencjonowania obrotu za pomocą kas rejestrujących. Powinna od tego momentu rozpocząć ewidencjonowanie za pomocą tej kasy, czego nie zrobiła. Organ obarczył więc z tego powodu przedsiębiorcę dodatkowym zobowiązaniem podatkowym.

Spółka odwołała się od decyzji naczelnika urzędu skarbowego, podnosząc m.in., że z dniem 1 stycznia 2021 r. nastąpiło przedawnienie jej zobowiązań podatkowych za 2015 r.  W styczniu 2021 r. dyrektor izby administracji skarbowej utrzymał wydaną decyzję US w mocy.

W ocenie DIAS do przedawnienia nie doszło, bowiem bieg jego terminu został zawieszony z uwagi na wszczęcie w październiku 2020 r. wobec spółki dochodzenia w sprawie o przestępstwo skarbowe, polegające na złożeniu nierzetelnych deklaracji VAT. A co do ustaleń organu I instancji, organ odwoławczy potwierdził, że są słuszne, bowiem przedsiębiorca nie potwierdził wiarygodnie, że wykonał zakwestionowane usługi na rzecz nabywcy.

W oparciu o zgromadzoną dokumentację i przeprowadzoną w spółce kontrolę organ odwoławczy uznał, że przedsiębiorca nie potwierdził nabycia usługi opracowania koncepcji analizy biznesowej. Co więcej, uregulowanie płatności pomiędzy podmiotami gospodarczymi w wysokości blisko 175 tys. zł gotówką również może świadczyć o nierzetelności przedmiotowej transakcji. Racjonalnie działający przedsiębiorca powinien bowiem mieć świadomość, że w przypadku tak znacznej kwoty płatności pominięcie powszechnie stosowanej w takich przypadkach formy bezgotówkowej w postaci przelewu bankowego oznacza zgodę na uczestnictwo w obrocie pieniądzem poza kontrolą państwa, co może rodzić uzasadnione przypuszczenie o działaniu w celu popełnienia oszustwa.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku stwierdził, że decyzja naczelnika urzędu skarbowego, określającego spółce zobowiązania VAT oraz dodatkowe, karne zobowiązanie podatkowe, została wydana w 2019 r., a więc przed upływem terminu przedawnienia ustalonych tą decyzją zobowiązań za 2015 r. Natomiast decyzja organu II instancji utrzymująca w mocy decyzję naczelnika została wydana w 2021 r., czyli już po upływie ww. terminu. W związku z tym niezbędne jest ustalenie, czy zawieszenie biegu tego terminu nastąpiło przed jego upływem 31 grudnia 2020 r. , na co wskazują organy, podnosząc, że w 2020 r. naczelnik urzędu celno-skarbowego wszczął wobec spółki postępowanie karnoskarbowe, które nadal jest w toku.

Gdański sąd przywołał uchwałę składu 7 sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego z 24 maja 2021 r. (sygn. akt I FPS 1/21), w uzasadnieniu której wskazał, że wszczynanie śledztwa na skutek zajścia uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa skarbowego, związanego z niewykonaniem zobowiązania podatkowego, nie może mieć charakteru pozornego i służyć jedynie wstrzymaniu biegu terminu przedawnienia tego zobowiązania. A wątpliwości co do tego powstają w szczególności, gdy moment wszczęcia postępowania karnego jest bliski daty upływu terminu przedawnienia zobowiązania podatnika.

O braku zamiaru realizowania celu postępowania karnego wobec podejrzanego o popełnienie przestępstwa, a więc o sztucznym jego podjęciu, może świadczyć także brak rzeczywistej aktywności organów po jego wszczęciu. Dlatego podnoszenie, że samo wszczęcie w takich okolicznościach i takie prowadzenie postępowania karnego wobec przedsiębiorcy, rodzi skutek w postaci zawieszenia biegu terminu jego zobowiązania podatkowego, byłoby nadużyciem tej instytucji, godzącym w zasadę praworządności oraz budowania zaufania do organów państwa.

Sąd dostrzegł, że postępowanie karne skarbowe wszczęto w tej sprawie tuż przed upływem terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego spółki, a także po upływie ponad roku od zakończenia kontroli podatkowej i od wszczęcia postępowania podatkowego. To z kolei rodzi obawy, czy aby nie wszczęto go jedynie celem zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązań podatkowych spółki, zwłaszcza że organy nie wykazały podjęcia działań po jego wszczęciu. Dlatego też WSA w Gdańsku, stając po stronie spółki, uchylił decyzje wydane przez organy skarbowe zarówno w I, jak i w II instancji, bo jak stwierdził:

„Organy nie przedstawiły stosownych dowodów i chronologii czynności karnych procesowych wskazujących, że w sprawie wszczęcia postępowania karnego skarbowego nie miało jedynie „instrumentalnego” charakteru. (…) Postępowanie karnoskarbowe zostało wszczęte tuż przed upływem terminu przedawnienia, w tej sytuacji zaś należało w decyzji przedstawić jakie powody – inne niż zbliżający się upływ terminu przedawnienia – stały na przeszkodzie wcześniejszych działań organu…” (wyrok WSA w Gdańsku z 3 sierpnia 2021 r., sygn. akt I SA/Gd 387/21).

Najnowsza linia orzecznicza sądów administracyjnych, w tym Naczelnego Sądu Administracyjnego, wyraźnie potępia i piętnuje działania organów państwa, które w sposób sztuczny wszczynają wobec przedsiębiorców postępowania karne i karnoskarbowe wyłącznie w celu zawieszenia biegu terminu przedawnienia ich zobowiązań podatkowych, a tym samym wydłużenia sobie czasu na prowadzenie dochodzeń, inwigilacji, kontroli podatnika. Jak widać, w swej dezaprobacie dla takich działań urzędników sądy nazywają je „niepraworządnymi” i „godzącymi w zasadę budowania zaufania do państwa”, a nawet sprzecznymi z Konstytucją.

Jak orzekł bowiem NSA w wyroku z 1 września 2020 r.: „… zasadnicze wątpliwości budzi konstytucyjność uregulowania art. 70 § 6 pkt 1 O.p., skutkującego zawieszeniem biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego podatnika, jedynie w oparciu o dyskrecjonalną czynność procesową postępowania karnoskarbowego organu podjętą in rem, a nie w stosunku do podatnika (ad personam), którego postępowanie podatkowe dotyczy” (sygn. akt I FSK 1879/17). Przedsiębiorcy mogą, i mają, pełne prawo przed takim urzędniczym bezprawiem się bronić.

Autor: radca prawny Robert Nogacki – Twórca Kancelarii Prawnej Skarbiec