Wykreślenie z rejestru VAT tylko w drodze decyzji

Zgodnie z art. 97 ust. 15 ustawy o VAT w przypadku, gdy podatnicy podatku zarejestrowani na VAT UE złożą za trzy kolejne miesiące lub kwartał deklaracje, w których nie wykażą sprzedaży lub nabycia towarów z VAT, Naczelnik Urzędu Skarbowego wykreśla ich z urzędu. Podobna sankcja jest przewidziana za nieskładanie informacji podsumowujących. Zbliżone regulacje dotyczą także rejestru krajowego.

Przepis ten od początku budził olbrzymie kontrowersje. Dawał bowiem organom podatkowym możliwość wykreślenia z rejestru przedsiębiorców, którzy przez trzy miesiące nie dokonywali zakupów lub sprzedaży opodatkowanych w Polsce. Powody takiego okresu niedokonywania czynności opodatkowanych mogą być bardzo różne, jednak dla fiskusa zwykle mają one niewielkie znaczenie. Zgodnie z przepisem dla niego liczyć ma się jedynie składanie zerowych deklaracji przez zaledwie trzy miesiące, niezależnie od skali działalności podejmowanej wcześniej i tej, która jest dopiero planowana.

Także w praktyce przepis okazał się groźny dla podatników. Od początku 2017 r., czyli od momentu, w którym weszły w życie nowe regulacje, wykreślono tysiące przedsiębiorców z rejestru VAT i VAT UE. Wśród nich znajdowały się podmioty, które od dłuższego czasu nie prowadziły żadnej działalności gospodarczej, więc ich wykreślenie mogło znajdować swoje uzasadnienie. Jednak olbrzymia część usuniętych podmiotów to przedsiębiorcy istniejący, którzy z jakichś powodów przez trzy miesiące nie dokonywali w Polsce sprzedaży lub zakupów.

Konieczność rejestracji na VAT UE nawet przy niewielkiej skali działalności wynika z przepisów ustawy o VAT. Należy jej dokonać przed zrealizowaniem pierwszej transakcji wewnątrzwspólnotowej. Chcąc więc prowadzić działalność w Polsce, nawet sporadycznie, taka rejestracja jest konieczna.

Nie musi ona jednak oznaczać, że działalność w Polsce będzie prowadzona nieprzerwanie. Dla wielu podmiotów, głównie zagranicznych, których rynek polski jest jedynie pewnym dodatkiem do działalności prowadzonej w innych krajach, normą jest np. realizacja kontraktów raz na kilka miesięcy. To wystarczy, by w międzyczasie zniknąć z rejestru. A skutki tego mogą być bolesne.

Polskie organy podatkowe odmawiają podmiotom niezarejestrowanym prawa do odliczenia lub zwrotu podatku VAT. Podobne problemy mogą mieć ich kontrahenci – także im faktura od podmiotu wykreślonego nie da prawa do odliczenia.

Organy każą sprawdzać za każdym razem rejestr podatników VAT, jednak przy stałej współpracy, nawet gdy następuje ona stosunkowo rzadko, wydaje się to działaniem całkowicie zbędnym. Takie argumenty nie przekonują jednak fiskusa.

Tysiące wykreślonych podatników z rejestru VAT UE otrzymało od fiskusa jedynie zawiadomienie. Zdaniem organów podatkowych takie wykreślenie następowało na podstawie przepisów prawa i podatnicy powinni być tego świadomi. Fiskus uznał za zbędne prowadzenie sformalizowanego postępowania kończącego się wydaniem decyzji o wykreśleniu.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie uznał taką praktykę za niedopuszczalną. Jego zdaniem podmiot wykreślony z rejestru VAT UE zawsze powinien otrzymywać decyzję, a nie jedynie zwykłe zawiadomienie. W razie niedopełnienia tego obowiązku, w ocenie sądu, do wykreślenia w ogóle nie dochodzi, a więc podatnicy wciąż powinni być ujęci w rejestrze VAT i traktowani jako podatnicy tego podatku.

W analizowanej przez sąd sprawie organy podatkowe twierdziły, że podjęły próbę kontaktu z przedsiębiorcą w celu wyjaśnienia, czy działalność jest faktycznie prowadzona. Ten jednak był nieskuteczny. W istocie wykreślenie nastąpiło jednak niemal automatycznie. Organ wskazywał bowiem, że podjął próbę kontaktu, jednak, jak wykazało postępowanie, nie znał on numeru telefonu do spółki. Organ zaniechał także innych prób kontaktu.

Zdaniem sądu takie działanie jest niedopuszczalne – wykreślenie zawsze powinno nastąpić w formie decyzji poprzedzonej realną próbą ustalenia, czy podatnik faktycznie nie prowadzi działalności gospodarczej. Natomiast w razie niespełnienia tych warunków do wykreślenia nie dochodzi. Przedsiębiorca wciąż powinien znajdować się w rejestrze i korzystać z uprawnień zarejestrowanych podatników VAT, a więc mieć prawo do odliczenia lub zwrotu zapłaconego podatku.

Analizowane orzeczenie zapadło przed WSA i nie jest prawomocne. Sprawę ponownie zbada Naczelny Sąd Administracyjny i w praktyce dopiero jego orzeczenie może zmienić praktykę organów podatkowych. Omawianego wyroku nie należy jednak lekceważyć, zwłaszcza że analogiczne stanowisko zostało wyrażone przez ten sam sąd w odniesieniu do rejestru krajowego (wyrok WSA w Warszawie z 13 lipca 2018 r., III SA/Wa 3158/17).

Jeśli stanowisko zawarte we wskazanych orzeczeniach zostanie potwierdzone przez NSA, wykreśleni podatnicy dostaną silną broń w walce z fiskusem. Konieczne może stać się wypłacenie wstrzymanych zwrotów podatku oraz podatku, którego odliczenie nie było wcześniej możliwe.

Podatnicy będą mogli żądać także odszkodowań w związku z nieuprawnionym wykreśleniem ich z rejestru. W końcu powinno się zmienić podejście do kolejnych wykreśleń – zniknąć powinien automatyzm i w każdym przypadku winna zostać wydana decyzja. Skutki mogą być więc bardzo daleko idące, a walka z bezprawnym działaniem urzędników skuteczniejsza.

Autor: Kancelaria Prawna Skarbiec