Ochrona majątku – jak robić to poprawnie i skutecznie

Gdy wierzyciel puka do drzwi, podejmowanie prób ochrony majątku i zoptymalizowania ryzyka – często pośpiesznie, najprostszymi przychodzącymi do głowy metodami – to działanie spóźnione. Jeśli w stosunku do majątku przedsiębiorcy prowadzona jest egzekucja komornicza, to spóźnienie to jest na tyle znaczne, że nic nie można już zrobić.

Jeżeli bowiem działania dłużnika zmierzają do tego, aby uniemożliwić spłatę długu wobec wierzyciela, to zarówno dłużnik, jak i beneficjenci wszelkich przysporzeń, które mogą zostać poczytane za dokonane z pokrzywdzeniem tego wierzyciela, mogą zostać przez niego pozwani. Wierzyciel może bowiem skorzystać z instytucji tzw. skargi pauliańskiej i podnieść roszczenie o uznanie czynności prawnej dokonanej z jego pokrzywdzeniem za bezskuteczną wobec niego. Wyrok pauliański daje możliwość zaspokojenia się przez wierzyciela wprost z przedmiotu, którego dotyczyła zakwestionowana czynność.

Trzeba więc działać najpóźniej wtedy, gdy w stosunku do majątku przedsiębiorcy prowadzone są postępowania sądowe. Aby próba ochrony majątku miała jakiekolwiek szanse powodzenia, musi być przeprowadzona wyjątkowo rozważnie. Na pewno nie można bez namysłu popędzić do notariusza i podarować wszystkich swoich aktywów najbliższej rodzinie. O gorsze rozwiązanie naprawdę trudno.

Trudniej bowiem wybronić się przed roszczeniem pauliańskim, jeśli postanowiliśmy swój majątek nieodpłatnie przekazać innej osobie albo zaangażowaliśmy w całą transakcję członków rodziny lub stałych partnerów życiowych czy biznesowych. A to na dłużniku i obdarowanym będzie ciążyło udowodnienie, że nie doszło do pokrzywdzenia wierzyciela. Jest to wyjątek od reguły dotyczącej ciężaru dowodu – instytucja skargi pauliańskiej przewiduje domniemanie działania z pokrzywdzeniem wierzyciela, jeśli czynności mają charakter nieodpłatny lub dokonywane są na rzecz osób najbliższych lub stałych partnerów gospodarczych.

Ogólnie rzecz biorąc, darowizna jest środkiem prawnym, którego używać należy wyłącznie wtedy, gdy darczyńca przez uszczuplenie swego majątku nie powoduje swojej niewypłacalności i gdy rzeczywiście chce swój majątek komuś nieodpłatnie przekazać. Pozorne darowizny odbiją się czkawką szybciej, niż można by się tego spodziewać.

Liczyć się należy także z tym, że wyjątkowo zdeterminowany wierzyciel spróbuje wszcząć przeciwko nierzetelnemu wierzycielowi postępowanie karne. Wyzbywanie się majątku, spłacanie niektórych wierzycieli w sytuacji, gdy inni pozostają niezaspokojeni, a także pozorne tworzenie nowych podmiotów gospodarczych w celu przesunięcia do nich praw majątkowych i uniemożliwienia ściągnięcia należności od dotychczasowego dłużnika – te działania w określonych warunkach mogą być uznane za przestępstwa.

Tak naprawdę jedynym w pełni skutecznym sposobem na ochronę majątku osobistego jest nieposiadanie go. Należy więc pozbyć się majątku, ale zachować nad nim kontrolę.

Pierwszym poziomem ochrony majątku osobistego jest przekazanie go do podmiotu z siedzibą na terytorium Polski. Do najpopularniejszych i jednocześnie najrozsądniejszych sposobów należy zaliczyć założenie spółki kapitałowej lub fundacji. Wybór formy prawnej zależy od stanu faktycznego, ponieważ wiąże się ze zgoła odmiennymi skutkami podatkowymi i cywilnoprawnymi.

Jeżeli tworzymy spółkę kapitałową, musimy wziąć pod uwagę przede wszystkim, że w razie wniesienia na pokrycie udziałów lub akcji w spółce wkładu niepieniężnego innego niż przedsiębiorstwo lub jego zorganizowana część, wartość rynkowa tego wkładu będzie stanowiła przychód po stronie wnoszącego.

Aby wkład nie podlegał opodatkowaniu, musi być pieniężny albo mieć postać przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części. Do tego dochodzi drugi aspekt – własność udziałów lub akcji. Skoro przedsiębiorca wnosi wkłady na ich pokrycie, to staje się ich właścicielem. A te nośniki własności mogą być również przedmiotem egzekucji. Otwarte pozostaje pytanie o ich atrakcyjność i zbywalność. O odpowiednią redakcję postanowień umowy spółki powinien zadbać doświadczony prawnik.

Z kolei w przypadku utworzenia fundacji fundator wyzbywa się nieodpłatnie majątku, nie dostając nic w zamian. Warto jednak pamiętać, że fundacja to nie tylko korzyści, ale także ograniczenia. Musi ona bowiem prowadzić działalność statutową w celu publicznie użytecznym, pozostaje pod nadzorem właściwego ministra, a odzyskanie włożonych w nią środków może okazać się karkołomnym zadaniem. Stworzenie tej formy prawnej nie musi się jednak wiązać z zupełną utratą kontroli nad zainwestowanym majątkiem.

Drugim poziomem ochrony majątku jest odpowiednie wykorzystanie instytucji zagranicznych. Popularne rozwiązania są w gruncie rzeczy bardzo podobne do tych już przedstawionych – wniesienie majątku do spółki albo do fundacji. Ich charakter jest jednak nieco inny.

W zależności bowiem od rodzaju aktywów, które mają być chronione, stosuje się spółki osobowe lub kapitałowe z różnych jurysdykcji. W niektórych przypadkach kluczowa jest przynależność do Europejskiego Obszaru Gospodarczego, w innych – luźny stosunek władz danego kraju do kwestii formalnych czy utrudniona dostępność informacji w rejestrach.

Wspomniane spółki mogą występować albo jako podmioty będące faktycznym właścicielem majątku, albo jako tzw. holdingi.

W niektórych jurysdykcjach występują fundacje prywatne, czyli podmioty powoływane stricte do posiadania majątku prywatnego ich fundatorów i zarządzania nim. Są to podmioty, które nie muszą prowadzić jakiejkolwiek działalności publicznie użytecznej i mogą służyć wyłącznie dbaniu o majątek ich fundatora. Majątek do nich przekazany może być bez większych utrudnień przeniesiony z powrotem na założyciela lub na wskazane przez niego osoby.

Reasumując, aby chronić majątek skutecznie, trzeba zacząć to robić odpowiednio wcześnie, skorzystać z pomocy fachowca oraz zawsze w sposób przemyślany dopasowywać rozwiązania do danego stanu faktycznego.