Zastaw rejestrowy jest rzeczowym prawem ograniczonym, którego celem jest zabezpieczenie wierzytelności na rzeczach ruchomych i zbywalnych prawach majątkowych.
Podstawowe zasady funkcjonowania zastawu rejestrowego
Kwestią głównie determinującą zasadność korzystania z zastawu, podobnie jak w przypadku hipoteki jest uprawnienie wierzyciela do zaspokojenia się z rzeczy obciążonej bez względu na własność i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy.
Oznacza to, iż w przypadku egzekwowania należności przez wielu wierzycieli, ustanowienie zastawu daje pierwszeństwo egzekucji zastawionej rzeczy. Zastawem rejestrowym mogą być obciążone wszystkie rzeczy ruchome dłużnika. Można nim obciążyć również zbywalne prawa majątkowe.
Najistotniejszą cechą zastawu rejestrowego jest możliwość pozostawienia przedmiotu zastawu w rękach zastawcy, który może korzystać z rzeczy obciążonej. Taka konstrukcja pozwala na idealne wykorzystanie zastawu jako formy zabezpieczenia przedsiębiorców. Zaciągając zobowiązanie, dana firma poręcza je wartością składowych elementów przedsiębiorstwa, jednocześnie mogąc kontynuować działalność korzystając z przedmiotu zastawu.
Przedmiotem zastawu rejestrowego mogą być rzeczy ruchome i zbywalne prawa majątkowe, z wyjątkiem:
- 1) praw mogących być przedmiotem hipoteki;
- 2) wierzytelności na których ustanowiono hipotekę;
- 3) statków morskich oraz statków w budowie mogących być przedmiotem hipoteki morskiej.
Kolejną cechą zastawu rejestrowego jest możliwość zaspokojenia zastawnika nie tylko w drodze sądowego postępowania egzekucyjnego. Umowa zastawnicza może przewidywać wiele innych przypadków, dzięki którym dochodzenie roszczeń z przedmiotu zastawu będzie znacznie ułatwione i o wiele skuteczniejsze.
Ponadto ustawa dopuszcza unormowanie umowne pozwalające na sprzedaż przedmiotu zastawu rejestrowego w drodze przetargu publicznego, który przeprowadzi notariusz lub komornik, w terminie 14 dni od dnia złożenia przez zastawnika wniosku o dokonanie sprzedaży. Sprzedaż przedmiotu zastawu rejestrowego ma takie same skutki, jak sprzedaż w postępowaniu egzekucyjnym.
Ustanawianie zastawu
Ustanowienie tego rodzaju rzeczowego zabezpieczenia wierzytelności jest stosunkowo proste – wymaga przedsięwzięcia dwóch czynności: zawarcia umowy zastawniczej oraz złożenia wniosku do właściwego sądu. Decydujący o powstaniu zastawu rejestrowego jest bowiem wpis do rejestru zastawów.
Umowa o ustanowienie zastawu rejestrowego (umowa zastawnicza) dla swojej ważności musi być zawarta przynajmniej w formie pisemnej i powinna określać:
- datę zawarcia umowy,
- imię i nazwisko (nazwę) oraz miejsce zamieszkania (siedzibę) i adres zastawnika, zastawcy oraz dłużnika, jeżeli nie jest on zastawcą,
- przedmiot zastawu w sposób odpowiadający jego właściwościom,
- wierzytelność zabezpieczoną zastawem – przez oznaczenie jej wysokości oraz stosunku prawnego, z którego ta wierzytelność wynika, lub najwyższą sumę zabezpieczenia, jeżeli zabezpieczana jest wierzytelność przyszła lub warunkowa o wysokości nieustalonej w chwili zawarcia umowy zastawniczej.
Przedmiotem zastawu rejestrowego mogą być rzeczy ruchome oraz – z pewnymi wyjątkami – zbywalne prawa majątkowe, w tym wierzytelności, prawa na dobrach niematerialnych (np. prawo ochronne na znak towarowy) czy prawa z papierów wartościowych.
Ustanowienie zastawu rejestrowego nie wymaga wydania przedmiotu zabezpieczenia. Zamiast tego następuje wpis do rejestru zastawów. Bez tego zresztą nie ma mowy o powstaniu zastawu rejestrowego. Rejestr zastawu prowadzony jest obecnie tylko przez 11 sądów rejonowych (gospodarczych), tj. w: Białymstoku, Gdańsku-Północ, Katowicach-Wschód, Krakowie-Śródmieściu, Lublinie, Łodzi‑Śródmieściu, Poznaniu-Nowe Miasto i Wilda, Rzeszowie, Szczecinie-Centrum, dla miasta stołecznego Warszawy oraz Wrocławiu-Fabrycznej.
Administrator zastawu
Warto wspomnieć o możliwości wyznaczenia administratora zastawu. Administrator zastawu jest to jeden z wierzycieli wskazany w umowie zawartej z pozostałymi wierzycielami lub w układzie, upoważniony do zabezpieczenia zastawem rejestrowym wierzytelności przysługujących pozostałym wierzycielom i do wykonywania we własnym imieniu, ale na ich rachunek, praw i obowiązków zastawnika jakie wynikają z umowy zastawniczej i przepisów prawa.
Ustawodawca wprowadził możliwość wskazania go, nie tylko przy wspólnym udzieleniu pożyczki lub kredytu, jak to było do tej pory, ale w szerszym zakresie tj. przy wierzytelności przysługującej kilku wierzycielom, dla odrębnych wierzytelności wynikających z umów oraz dla wierzytelności objętej układem w postępowaniu upadłościowym lub naprawczym.
Administrator ma możliwość zbycia zastawu wierzytelności, przy czym skutki prawne tego rodzaju transakcji wystąpią dopiero po dokonaniu wpisu do rejestru. Dzięki temu dłużnik, mając możliwość wglądu do rejestru, wie kto jest administratorem jego wierzytelności i w założeniu wyklucza to sytuację w której dłużnik mógłby spłacić zobowiązanie na ręce osoby nieuprawnionej.