Organy skarbowe przegrywają w sądach z powodu bezczynności

Przekonał się o tym w sierpniu 2021 r. jeden z dyrektorów izb skarbowych, którego decyzję uchylił WSA w Rzeszowie. Powołał się przy tym na wspominany wyrok NSA. Jak można przeczytać w orzeczeniu, organ, wskazując w swojej decyzji przesłanki formalne do zawieszenia terminu przedawnienia zobowiązania przedsiębiorcy, z uwagi na wszczęcie przeciw niemu postępowania karnego, „(…) pominął te kwestie i okoliczności, które powinien rozważyć w aspekcie oceny, czy wszczęcie postępowania karnoskarbowego nie było instrumentalne i nie służyło jedynie wstrzymaniu biegu terminu przedawnienia” (wyrok z 5 sierpnia 2021 r., sygn. akt I SA/Rz 412/21).

Dyrektor izby administracji skarbowej, jako organ podatkowy II instancji, na skutek wniesionego przez spółkę odwołania zakwestionował jej prawo do odliczenia VAT z faktur zakupowych oraz do zastosowania preferencyjnej 0% stawki podatku z wystawionych przez siebie w ramach TAX FREE faktur sprzedaży tekstyliów, odzieży oraz części samochodowych w połowie 2015 r.

Dyrektor stwierdził, że zebrany przez naczelnika urzędu skarbowego materiał dowodowy daje podstawy, aby sądzić, że przedsiębiorca świadomie uczestniczył w oszustwie podatkowym, będąc wystawcą pustych faktur w łańcuchu nierzeczywistych dostaw towarów. Spółka miała też dopuścić się nielegalnego użycia pieczątek węgierskich organów celnych na fakturach TAX FREE dla potwierdzenia wywozu towarów poza UE, na podstawie których to dokumentów nabywcy mogli domagać się zwrotu VAT, a spółka stosowała preferencyjną stawkę 0%.

Organ odwoławczy przyznał, że termin przedawnienia zakwestionowanych rozliczeń podatkowych przedsiębiorcy upływał 31 grudnia 2020 r. Jednakże przedsiębiorca został przed jego upływem poinformowany przez naczelnika urzędu skarbowego, że 26 lutego 2020 r. bieg tego terminu uległ zawieszeniu z uwagi na wszczęcie w tym dniu dochodzenia w sprawie o przestępstwo skarbowe oszustwa VAT z użyciem nierzetelnych faktur, skutkującego wyłudzeniem nienależnego zwrotu tego podatku.

Przedsiębiorca zaskarżył tę decyzję skarbówki, podnosząc, że organy błędnie założyły, iż miał on wiedzę, że ujęty na wystawionych przez spółkę fakturach towar nie został ostatecznie wywieziony za granicę. Ponadto organ z góry założył brak jego dobrej wiary w dokonywaniu transakcji gospodarczych. Przedsiębiorca nie zgadzał się więc na ponoszenie negatywnych konsekwencji postępowań swoich kontrahentów, podczas gdy nie udowodniono mu, że nie zachował wszelkiej staranności rzetelnego handlowca.

Ponadto spółka zarzuciła organom, że postępowanie karne skarbowe wszczęto przeciw niej wyłącznie po to, by zawiesić bieg terminu przedawnienia w toczącej się sprawie podatkowej. Jak podkreśliła, kontrola za sporny okres 2015 r. była prowadzona w spółce w 2016 r., a dochodzenie wszczęto dopiero w 2020 r., gdy zbliżał się termin przedawnienia zobowiązań podatkowych powstałych w ww. okresie. Przedsiębiorca zwrócił też uwagę, że organ I instancji wydał swoją decyzję w lutym 2018 r., a organ II instancji dopiero w kwietniu 2021 r. Do tego zastanawiający jest fakt, że dochodzenie zostało wszczęte w 2020 r. tylko w przedmiocie rozliczeń za maj i czerwiec 2015 r., a więc rozliczeń, których termin przedawnienia upływał właśnie w 2020 r. Innych rozliczeń nie objęło. Co najważniejsze, od dnia wszczęcia postępowania karnego skarbowego w tej sprawie nie zadziało się absolutnie nic poza samym wszczęciem go i zawiadomieniem o tym przedsiębiorcy i jego pełnomocnika.

W odpowiedzi na skargę dyrektor izby skarbowej poinformował m.in., że dla ziszczenia się skutku w postaci zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego na podstawie art. 76 § 6 pkt 1 Ordynacji podatkowej wymagane jest jedynie zawiadomienie o tym fakcie strony lub pełnomocnika przed upływem terminu przedawnienia. A to w tej sprawie nastąpiło.

Rozpoznający wniesioną przez spółkę skargę Wojewódzki Sąd Administracyjny w Rzeszowie uchylił decyzję dyrektora izby skarbowej. Dla rozstrzygnięcia sporu przywołał uchwałę składu siedmiu sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego z 24 maja 2021 r. NSA stwierdził w niej, że badanie sprawy administracyjnej powinno co prawda koncentrować się w pierwszej kolejności na spełnieniu przesłanek formalnych wszczęcia postępowania karnego w związku z podejrzeniem popełnienia przestępstwa lub wykroczenia i związku tego postępowania z niewykonaniem przez podatnika jego zobowiązania, ale nie można pomijać kwestii, czy na tle konkretnej sprawy wszczęcie ww. postępowania nie miało wyłącznie charakteru pozornego, służąc tylko wstrzymaniu biegu terminu przedawnienia zobowiązań podatnika.

„…w szczególności wówczas gdy moment wszczęcia postępowania (…) jest bliski dacie przedawnienia zobowiązania podatkowego, wyjaśnienie tej kwestii powinno znaleźć odzwierciedlenie w uzasadnieniu decyzji podatkowej (…) Taka informacja jest konieczna, aby (…) zagwarantować podatnikowi, że postępowanie podatkowe jest prowadzone w sposób budzący zaufanie do organów podatkowych…” (sygn. akt I FPS 1/21).

WSA w Rzeszowie usystematyzował wytyczne NSA. Do organów podatkowych należy zbadanie warunków formalnych nierozpoczęcia lub zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązań podatnika dzięki wszczęciu przeciw niemu postępowania karnego oraz ocena, czy wszczęcie to nie miało na celu jedynie wstrzymania biegu terminu tego przedawnienia. Organy mają obowiązek zrealizować ww. obowiązki, np. gdy:

• moment wszczęcia postępowania o przestępstwo lub wykroczenie skarbowe jest bliski dacie przedawnienia zobowiązania podatnika;
• oczywisty jest brak przyczyn podmiotowych albo przedmiotowych lub istnienie negatywnych przesłanek procesowych;
• brak realnej aktywności organów po wszczęciu takiego postępowania;
• poziom aktywności procesowej organu we wcześniej prowadzonym postępowaniu kontrolnym przed wszczęciem postępowania był niski.

A to wyłącznie wyliczenie przykładowe.

Przenosząc ww. wytyczne na grunt rozpatrywanej sprawy, rzeszowski sąd stwierdził, że w swojej decyzji dyrektor izby skarbowej ograniczył się jedynie do oceny spełnienia przesłanek formalnych. Nie przeprowadził natomiast badania, czy postępowanie to nie zostało wszczęte sztucznie, jedynie celem wstrzymania biegu terminu przedawnienia zobowiązań tego przedsiębiorcy.

„…Organ nie spełnił wymogów stawianych w opisywanej uchwale, w której NSA expressis verbis, pośród przykładowych okoliczności mogących wskazywać na instrumentalne wszczęcie postępowania karno-skarbowego, wymienił zarzucaną przez Skarżącą „bezczynność” w postępowaniu karno-skarbowym (…) Przeciwnie DIAS w odpowiedzi na skargę przyznał, że nie przeprowadził zupełnej i niezbędnej analizy (poprzedzonej koniecznymi czynnościami dowodowymi) okoliczności, które pozwolą ocenić czy wszczęcie postępowania karnoskarbowego miało lub nie charakter instrumentalny …” (wyrok z 5 sierpnia 2021 r., sygn. akt I SA/Rz 412/21).

Takie działania urzędników wobec przedsiębiorców należy uznać za niedopuszczalne. Wszak termin przedawnienia zobowiązań podatkowych nie jest krótki. Urzędnicy mają aż 5 lat liczonych od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin uregulowania zobowiązania, na jego dochodzenie. Już 9 lat temu, 17 lipca 2012 r., Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że: „…egzekwowanie długu podatkowego i towarzysząca mu niepewność podatnika co do stanu jego zobowiązań podatkowych nie mogą trwać przez dziesięciolecia” (sygn. akt P 30/11). Jak mimo upływu lat od tego wyroku wygląda rzeczywistość?

W ubiegłym roku w sprawie jednej ze spółek, wobec której skarbówka prowadziła postępowania i kontrole przez 4 lata i 11 miesięcy, na 30 dni przed upływem terminu przedawnienia jej zobowiązań organ ścigania wszczął wobec przedsiębiorcy postępowanie karne-skarbowe, usiłując w ten sposób zawiesić bieg terminu przedawnienia jego zobowiązań. Sprzeciwił się temu sąd, orzekając, że jeśli po wszczęciu tego postępowania nie były podejmowane przez organ żadne czynności procesowe, to należy uznać, że zostało ono wszczęte sztucznie (wyrok WSA w Łodzi z 19 sierpnia 2020 r., sygn. akt I SA/Łd 45/20).

W wyroku z 3 sierpnia 2021 r. WSA w Gdańsku opowiedział się po stronie przedsiębiorcy oskarżonego o wystawianie i zakup pustych faktur. Jak orzekł: „Organy nie przedstawiły stosownych dowodów i chronologii czynności karnych procesowych wskazujących, że w sprawie wszczęcie postępowania karnego skarbowego nie miało jedynie „instrumentalnego” charakteru” (sygn. akt I SA/Gd 387/21).

W tej chwili najważniejsze dla przedsiębiorców jest to, że po wydaniu 24 maja 2021 r. uchwały przez skład siedmiu sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego (sygn. akt I FPS 1/21) kierunek linii orzeczniczej sądów jest jasny i wyraźny. Nie ma już przyzwolenia na sztuczne rzucanie przeciw przedsiębiorcom oskarżeń o popełnienie wykroczeń czy przestępstw skarbowych wyłącznie w celu wydłużania sobie przez organy czasu na prowadzenie postępowań i kontroli.

„…stanowisko zajęte w uchwale składu siedmiu sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego jest wiążące, a jeżeli jakikolwiek skład sądu administracyjnego rozpoznający sprawy nie podziela tego stanowiska, przedstawia powstałe zagadnienie prawne do rozstrzygnięcia odpowiedniemu składowi (…) Odnotować też należy, że uchwała została podjęta po rozpoznaniu wniosku Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców o podjęcie uchwały mającej na celu wyjaśnienie przepisów prawnych, których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych” (sygn. akt I SA/Rz 412/21).

2021-09-29 Kancelaria Prawna Skarbiec