Kontrola celno-skarbowa a swoboda działalności gospodarczej

Istotną zmianą wprowadzoną w 2017 r. przez ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej jest praktycznie całkowite wyeliminowanie zastosowania przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej do kontroli celno-skarbowych. Jedyną sytuacją, gdy nowe przepisy sięgają po regulacje tej drugiej ustawy, jest odesłanie do przepisów w zakresie usługodawcy świadczącego usługi drogą elektroniczną i będącego jednocześnie mikro- lub małym przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej.

Zgodnie z zapisem art. 93 ustawy o KAS, do kontroli celno-skarbowych nie stosuje się przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej dotyczących kontroli działalności gospodarczej przedsiębiorcy (zob. obsługa prawna firm).

Nie znajdują tutaj zastosowania kluczowe gwarancje procesowe związane z prowadzeniem kontroli. Mowa tutaj o gwarancjach:

• określających elementy, jakie powinno zawierać upoważnienie do przeprowadzenia kontroli;
• dotyczących obecności osoby kontrolowanej lub podmiotu przez niego upoważnionego;
• związanych z miejscem, czasem oraz przebiegiem prowadzenia kontroli;
• dotyczących obowiązku posiadania, prowadzenia i okazywania książki kontroli;
• ustanawiających zakaz prowadzenia kontroli równoczesnych;
• określających ustawowe limity łącznego czasu trwania kontroli w ciągu jednego roku kalendarzowego;
• dotyczących dopuszczalności dokonywania przerwy w kontroli;
• związanych z możliwością wniesienia sprzeciwu przez kontrolowanego na działania organu podejmującego i wykonującego czynności kontrolne;
• oraz o obowiązku zawiadamiania przedsiębiorcy o zamiarze wszczęcia kontroli.

Niezastosowanie w kontroli celno-skarbowej przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej niewątpliwie spowoduje obniżenie gwarancji procesowych i możliwości kontrolowania działań, podejmowanych przez organy kontrolne w stosunku do podatnika, w trakcie wykonywanych czynności kontrolnych.

Organy kontrolne niejednokrotnie ignorowały gwarancje wynikające z zapisów ustawy pomimo istnienia zapisów odsyłających wprost do regulacji ustawy o swobodzie działalności gospodarczej.

Jednak sama świadomość osób przeprowadzających kontrolę o istnieniu gwarancji procesowych w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej, które mogą zostać podniesione przez podatnika w zastrzeżeniach do protokołu kontroli, dyscyplinowała kontrolujących oraz znacznie zwiększała szanse podatnika w starciu z organami podatkowymi.

Obecnie obowiązujące przepisy wprowadzają całkowitą swobodę działań organów kontrolnych, a w imię wyższych i bardzo niejasnych celów, burzą delikatną równowagę procesową na linii podatnik-organ kontrolny.

Przepisy regulujące kontrolę celno-skarbową w ustawie o Krajowej Administracji Skarbowej nie mogły kodyfikować wszystkich kwestii związanych z materią kontroli bez powielenia zapisów zawartych w innych ustawach podatkowych.

W związku z tym, ustawodawca zdecydował się na odesłanie w ustawie o KAS, w sprawach dotyczących kontroli celno-skarbowej i nieuregulowanych w tej ustawie, wprost do przepisów ustawy Ordynacja podatkowa (art. 94 ustawy o KAS), m.in. w zakresie:

• kontroli spółki cywilnej, jawnej, partnerskiej komandytowej lub komandytowo-akcyjnej i ich rozwiązania w trakcie kontroli celno-skarbowej albo postępowania podatkowego;
• kwestii związanych z uzupełnieniem protokołu sporządzanego po zakończeniu czynności w ramach kontroli celno-skarbowej oraz złożenia korekty deklaracji;
• możliwości zwrócenia się przez organ podatkowy do podatnika, płatnika lub inkasenta o wyrażenie zgody na doręczanie pism w formie dokumentu elektronicznego w sprawach podatkowych załatwianych przez organy KAS;
• sposobu obliczania terminów;
• wstępowania następców prawnych w miejsce strony zmarłej w toku postępowania w sprawach dotyczących jej praw i obowiązków;
• oceny zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych w sprawach podatkowych, które odsyłają podatników do przepisów prawa cywilnego;
• obowiązku zwrócenia się przez organ KAS do sądu z wnioskiem (zob. procesy sądowe) o wyznaczenie kuratora dla osoby niezdolnej do czynności prawnych lub osoby nieobecnej;
• działania podatnika za pośrednictwem pełnomocnika;
• niewliczania okresów zawieszenia postępowania i okresów opóźnień spowodowanych z winy strony albo przyczyn niezależnych od organu, potrzebnych do dokonania określonych prawem podatkowym czynności;
• obowiązku zawiadomienia strony w przypadku niezałatwienia sprawy we właściwym terminie;
• możliwości ponaglenia do organu podatkowego wyższego stopnia lub ponaglenia do ministra finansów w przypadku niezałatwienia przez ten organ sprawy w ustalonym terminie;
• terminu wszczęcia postępowania podatkowego po zakończeniu kontroli;
• doręczania do protokołu zeznań strony czy też innych dokumentów mających znaczenie dla sprawy;
• przepisów działu IV Ordynacji podatkowej, regulujących kwestie związane z wymogami formalnoprawnymi postępowania podatkowego, w tym zasad ogólnych, wyłączenia pracownika organu podatkowego oraz organu podatkowego, pełnomocników, doręczeń, wezwań, udostępniania akt, dowodów, postanowień, zażaleń, kar porządkowych, kosztów postępowania.

Reasumując, pozbawienie podatnika w kontroli celno-skarbowej gwarancji procesowych wynikających z ustawy o swobodzie działalności gospodarczej i zastosowane przez ustawodawcę odesłanie w zakresie nieuregulowanym do przepisów Ordynacji podatkowej, znacznie utrudnia podatnikowi, nieposiadającemu odpowiedniej wiedzy z zakresu prawa podatkowego, skuteczną kontrolę poczynań organów podatkowych oraz uniemożliwi właściwe przedstawienie swoich racji (zob. Kontrola podatkowa – jak przygotować firmę?).

(ARTYKUŁ z 7 lipca 2017 r., AKTUALIZACJA 5 czerwca 2025 r.).