Rozprawa w postępowaniu podatkowym

W postępowaniu podatkowym bardzo często podatnik oraz przedstawiciele organu w ogóle nie mają ze sobą bezpośredniego kontaktu. Jest ono prowadzone głównie w formie pisemnej, a jedynie w przypadku konieczności udziału podatnika w związku z przesłuchaniem lub przeprowadzeniem dowodów jest on wzywany do osobistego stawiennictwa. Pewnym przełamaniem tej zasady, które prowadzić miało do sprawniejszego załatwiania spraw, jest instytucja rozprawy.

Rozprawa zakłada bezpośredni udział obu stron toczącego się postępowania i służy przede wszystkim przeprowadzeniu dowodów w taki sposób, aby podatnik od razu miał możliwość wypowiedzenia się na ich temat.

Ma to służyć wyjaśnieniu wszelkich wątpliwości wynikłych w toku postępowania i w konsekwencji sprawić, że sprawa zostanie rozstrzygnięta we wcześniejszym terminie. Rozprawa może więc mieć pozytywny wpływ na przebieg postępowania, jednak obecne regulacje i podejście organów podatkowych sprawiają, że jest to instytucja niemal bezużyteczna.

Przepisy zawarte w rozdziale art. 200a-200d OP przewidują, że rozprawa może zostać przeprowadzona jedynie w postępowaniu odwoławczym i tylko w określonych przypadkach. Postanowić o jej przeprowadzeniu może organ podatkowy z urzędu, jeżeli zachodzi potrzeba wyjaśnienia istotnych okoliczności stanu faktycznego sprawy z udziałem świadków lub biegłych albo w drodze oględzin, a także, gdy istotne jest sprecyzowanie argumentacji prawnej prezentowanej przez stronę. Zarządzenie przeprowadzenia rozprawy może być także efektem uznania wniosku strony w tym zakresie.

Wniosek podatnika nie musi być umotywowany okolicznościami nakazującymi przeprowadzenie rozprawy z urzędu, jednak i tutaj ważne jest jego odpowiednie uzasadnianie. Organ może bowiem odmówić jej przeprowadzenia, jeżeli jej przedmiotem mają być okoliczności niemające znaczenia dla sprawy albo gdy okoliczności te są już potwierdzone innym dowodem. Na tym zresztą bazują organy, pomijając składane wnioski. W praktyce więc nawet dobrze umotywowane wnioski podatników nie przynoszą oczekiwanego skutku.

Rozprawą kieruje upoważniony do jej przeprowadzenia pracownik organu odwoławczego lub, gdy postępowanie toczy się przed samorządowym kolegium odwoławczym, przewodniczący albo wyznaczony członek kolegium.

Co istotne, w rozprawie uczestniczy także pracownik organu pierwszej instancji, od którego decyzji wniesiono odwołanie. Także on ma prawo wypowiedzieć się na temat dowodów oraz wyjaśnianego stanu faktycznego sprawy.

Taki jest zresztą sam cel rozprawy – wyjaśnienie stanu faktycznego oraz przedstawienie argumentacji strony na poparcie jej stanowiska. Służyć ma temu możliwość składania wyjaśnień, zgłaszania żądań, propozycji i zarzutów oraz przedstawiania dowodów.

Wszystko to jest możliwe także w postępowaniu prowadzonym pisemnie, jednak rozprawa daje dodatkowo możliwość bezpośredniego wypowiedzenia się co do wyników postępowania oraz realnej możliwości konfrontacji z organem.

Wszystko to sprawia, że rozprawa mogłaby okazać się istotnym narzędziem do ochrony praw podatników oraz pozytywnie wpłynąć na sprawność działania organów. Niestety praktyka pokazuje, że jest to narzędzie całkowicie niewykorzystane.

Znaczenie dla podatnika

Możliwość przeprowadzenia rozprawy mogłaby być ułatwieniem dla wykazania racji podatnika. Widać to na gruncie postępowań sądowych. Często zwięzłe, lecz dokładne przedstawienie argumentacji w trakcie swobodnej wypowiedzi pozwala sądowi (lub organowi) lepiej zrozumieć racje podatnika i podjąć korzystne dla niego rozstrzygnięcie. Nie sposób jednak nie dostrzec, że w postępowaniu podatkowym rozprawa ma znaczenie marginalne.

Swego rodzaju nieporozumieniem jest fakt, że rozprawa może wystąpić dopiero w postępowaniu odwoławczym. To pokazuje pewną wewnętrzną sprzeczność założeń całego postępowania.

Postępowanie jest bowiem dwuinstancyjne, a więc sprawa powinna być rozpoznana dwukrotnie przez różne organy. Żeby to było możliwe, zarówno w pierwszej, jak i drugiej instancji organy powinny orzekać na podstawie możliwie pełnego materiału dowodowego.

To sprawia, że postępowanie dowodowe w drugiej instancji może mieć charakter jedynie uzupełniający. Co więcej, w przypadku istotnych braków w tym materiale decyzja powinna być uchylona, a sprawa zwrócona do ponownego rozpoznania. Samo to pokazuje, że rozprawa mająca na celu przede wszystkim właściwe zgromadzenie i rozważenie materiału dowodowego w drugiej instancji zdaje się być spóźniona.

Wszystko to sprawia, że rozprawa w postępowaniu podatkowym należy do rzadkości. Organy z urzędu zwykle rozpraw nie przeprowadzają. Także wnioski podatników w tym zakresie są pomijane. Organy bowiem zawsze mogą wskazać, że okoliczności, na które powołuje się podatnik, nie mają znaczenia dla sprawy lub zostały wyjaśnione i udowodnione wcześniej.

To nasuwa zresztą pewne analogie do innej instytucji Ordynacji podatkowej, która w teorii wydaje się konieczna, a w praktyce zdaje się zupełnie nieprzydatna. Zasada rozstrzygania wątpliwości na korzyść podatnika powinna być – podobnie jak rozprawa – pewną oczywistością.

Tyle tylko, że organy niemal nigdy wątpliwości nie mają i niemal nigdy nie potrzebują wyjaśnienia sprawy w trakcie rozprawy. Skutkiem takiego podejścia jest szereg krzywdzących dla podatników decyzji. Dowodzi to jednak jeszcze jednego: problemem nie są same przepisy, ale stosowanie ich w praktyce.

Autor: Kancelaria Prawna Skarbiec