Rodzaje dowodów na gruncie przepisów Ordynacji podatkowej

Zgodnie z przepisami Ordynacji podatkowej za dowód należy uznać wszystko to, co nie jest sprzeczne z prawem, a może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy. W katalogu dowodów znajdą się zatem np. księgi podatkowe, deklaracje złożone przez stronę, zeznania świadków, opinie biegłych, materiały i informacje zebrane w wyniku oględzin, informacje podatkowe oraz inne dokumenty zgromadzone w toku działalności analitycznej Krajowej Administracji Skarbowej, czynności sprawdzających, kontroli podatkowej lub kontroli celno-skarbowej, a także materiały zgromadzone w toku postępowania karnego albo postępowania w sprawach o przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe.

Organ administracji publicznej jest zobowiązany zebrać i w sposób wyczerpujący rozpatrzyć cały materiał dowodowy. W ramach swoich uprawnień może on w każdym stadium postępowania zmienić, uzupełnić lub uchylić swoje postanowienie dotyczące przeprowadzenia dowodu.

Pierwszym rodzajem dowodów na gruncie przepisów Ordynacji podatkowej będą zatem księgi podatkowe. Jeżeli są one prowadzone rzetelnie i niewadliwie, stanowią dowód tego, co wynika z ich zapisów. Księgi podatkowe to dość ogólne sformułowanie. W ramach tej kategorii należałoby wymienić księgi rachunkowe, podatkową księgę przychodów i rozchodów, a także wszelkiego rodzaju ewidencje i rejestry, których obowiązek prowadzenia spoczywa na podatnikach, płatnikach i inkasentach.

Księgi podatkowe są prowadzone rzetelnie i niewadliwie, jeżeli sformułowane w nich zapisy odzwierciedlają stan rzeczywisty. Wszelka wątpliwość fiskusa w tym zakresie może zatem spowodować zakwestionowanie ich wartości dowodowej.

Drugą kategorię dowodów w postępowaniu podatkowym stanowią dokumenty urzędowe, czyli dokumenty, w których stwierdzone zostały fakty przez upoważniony do tego organ. Powinny one zostać sporządzone w ściśle określonej formie oraz podpisane przez upoważnione do tego osoby. Nie jest jednak wykluczone przeprowadzenie dowodu przeciwko takim dokumentom.

Popularnym dowodem jest również opinia biegłego. W sytuacjach, gdy rozstrzygnięcie sprawy wymaga wiedzy specjalnej, powołuje się wykwalifikowanego specjalistę w danej dziedzinie, który sporządza stosowną opinię. W odniesieniu do wyceny nieruchomości ma ona najczęściej postać operatu szacunkowego. Powołanie biegłego może nastąpić na wniosek strony lub z urzędu. Czasem przepisy prawa podatkowego wymagają powołania biegłego. W takiej sytuacji wszystko odbywa się z urzędu.

Wiarygodny i rzetelny materiał dowodowy niejednokrotnie zawiera również dowody z przesłuchania świadków. O przeprowadzenie takiego dowodu mogą wystąpić same strony, podając imię, nazwisko oraz aktualny adres potencjalnego świadka. Sam organ może również stwierdzić, iż przesłuchanie jest konieczne dla rozstrzygnięcia sprawy i zrobić to z urzędu. Przepisy Ordynacji podatkowej nie wskazują, kto może być świadkiem. Regulują natomiast kwestię, kto nie może zostać świadkiem.

W tym katalogu znajdują się osoby niezdolne do postrzegania i komunikowania swych spostrzeżeń (a zatem osoby niepoczytalne lub chore psychicznie), osoby zobowiązane do zachowania tajemnicy państwowej lub służbowej na okoliczności objęte tajemnicą, a także duchowni, co do faktów objętych tajemnicą spowiedzi. Poprawne przeprowadzenie dowodu z przesłuchania świadków wymaga zawiadomienia o tym fakcie wszystkich stron postępowania (co najmniej 7 dni przed planowanym terminem przesłuchania). Podatnik ma bowiem prawo czynnego uczestnictwa w takim przesłuchaniu.

Organ podatkowy w toku prowadzonego postępowania może chcieć nie tylko przesłuchiwać świadków, ale również strony. W art. 199 Ordynacji podatkowej przewidziano jednak w tym zakresie pewne ograniczenie. Organ podatkowy nie może przesłuchać strony bez jej zgody. Jeżeli podatnik wyrazi taką chęć, do przesłuchania stosuje się przepisy dotyczące świadka, z wyłączeniem przepisów o środkach przymusu.

Dowodem w postępowaniu podatkowym mogą być też inne dokumenty, o ile niosą za sobą jakąkolwiek wartość dowodową. Jeżeli ustalone fakty potwierdzi korespondencja mailowa, zdjęcia lub notatki ze spotkania, wówczas one również mogą zostać dołączone do akt sprawy. Przeważnie uważa się je za mniej wiarygodne i wykorzystuje raczej pomocniczo w stosunku do innych dowodów zebranych w sprawie. Niewątpliwie jednak takie szczegóły mogą przesądzić o wyniku sprawy.

Zebrane w sprawie dowody pozwolą na wydanie określonego rozstrzygnięcia. Istotnym obowiązkiem organu podatkowego jest natomiast umożliwienie stronom wypowiedzenia się w sprawie zebranego materiału dowodowego. W tym celu organ powinien zawiadomić strony o możliwości wypowiedzenia się w sprawie i wyznaczyć konkretny termin na przejrzenie akt sprawy.

Wyjątkowymi sytuacjami, w których fiskus lub inny organ administracji publicznej może odstąpić od tego obowiązku, jest na przykład przypadek, gdy w danym postępowaniu odstąpiono od zasady czynnego udziału strony w postępowaniu z uwagi na uwzględnienie w całości jej wniosku albo w określonych sytuacjach umorzono postępowanie.

Co również istotne w kontekście postępowania podatkowego, na gruncie Ordynacji podatkowej nie obowiązuje co do zasady cywilistyczny „ciężar dowodu”. Jedynym podmiotem zobowiązanym do dowodzenia określonych faktów jest bowiem sam organ podatkowy.

Wynika to z potrzeby realizacji zasady prawdy obiektywnej wskazanej w art. 122 Ordynacji podatkowej. Jedyne ograniczenia w tym zakresie dotyczą członków zarządu spółki kapitałowej, którzy to, chcąc uwolnić się od odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe spółki, muszą wykazać, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym czasie zostało otwarte postępowanie restrukturyzacyjne albo zatwierdzono układ w postępowaniu o zatwierdzeniu układu, a także muszą wykazać, że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło bez winy tej osoby. Praktyka często zmusza jednak podatnika do dostarczenia dowodów do sprawy i wykazania się aktywnością w tym zakresie.

Podatnik ma szeroki wybór narzędzi i mechanizmów, które mogą pomóc mu wygrać walkę z fiskusem. Teoretycznie wszystkie zbierane dowody mają równorzędny charakter – nie dzielą się na lepsze i gorsze. Niewątpliwie jednak organy administracji skarbowej większą wagę przywiązują do dokumentów urzędowych oraz opinii biegłych niż do wydruków korespondencji mailowej, zdjęć lub notatek służbowych. Warto mieć to na uwadze, zbierając materiał dowodowy do sprawy.

Kancelaria Prawna Skarbiec