Na gruncie prawa karnego obowiązuje zasada domniemania niewinności, zaś czyn zabroniony musi być popełniony wyłącznie z winy umyślnej, aby mógł stanowić przestępstwo z kodeksu karnego skarbowego.
Zatem oskarżony lub podejrzany absolutnie nie ma obowiązku przedstawiania dowodów ani składania wyjaśnień na swoją korzyść, jednak istotna jest zarówno aktywność w samym postępowaniu, jak i – a może przede wszystkim – czujność w zakresie podejmowanych przez oskarżyciela czynności i korzystanie z pełni przysługujących praw w takim postępowaniu.
Niezwykle istotna jest zatem kontrola działań oskarżyciela publicznego i sądu oraz wykrywanie błędów proceduralnych. Do tego celu niezbędny będzie obrońca, który podejdzie do sprawy z należytą chłodną oceną sytuacji.
Zarzuty i uprawnienia organów ścigania
Należy jednak pamiętać o uprawnieniach organów ścigania, które prowadzą często do powstania nieprzyjemnych dla oskarżonego lub podejrzanego zdarzeń. Już samo wezwanie na przesłuchanie w charakterze podejrzanego – szczególnie dla kogoś, kto nigdy nie występował w takiej roli – jest szokujące, zwłaszcza gdy nie ma się pojęcia o popełnieniu jakiegokolwiek przestępstwa gospodarczego, skarbowego.
W konsekwencji może dojść do zatrzymania, a następnie orzeczenia środka zapobiegawczego np. w postaci tymczasowego aresztowania. Następnie możliwe jest przeszukanie – zarówno w firmie, jak i w mieszkaniu podejrzanego, co z pewnością nie należy do najprzyjemniejszych przeżyć.
W postępowaniu karnym i karnym skarbowym istnieje również uprawnienie do zabezpieczenia na mieniu oskarżonego lub podejrzanego oraz orzeczenia przepadku korzyści. Co więcej, niedawno weszła w życie tzw. rozszerzona konfiskata majątku umożliwiająca uznanie w pewnych przypadkach za korzyść uzyskaną z popełnienia przestępstwa mienia, do którego sprawca uzyskał tytuł prawny w okresie 5 lat przed popełnieniem tego przestępstwa, do chwili wydania wyroku, choćby nieprawomocnego, chyba że przedstawi się dowód przeciwny.
Do tego dochodzi możliwość zablokowania rachunku bankowego etc. Wyżej wymienione przykłady to tylko niewielka część ewentualnych konsekwencji.
Zarzuty najczęściej stawianych przedsiębiorcom – lista
Uchylanie się od obowiązku podatkowego – art. 54 KKS
Uchylanie się od obowiązku podatkowego, czyli inaczej oszustwo podatkowe, stanowi jeden z najczęściej popełnianych czynów zabronionych, w którym ochronie podlega mienie wierzyciela podatkowego. Sprawcą tego przestępstwa może być wyłącznie podatnik.
Nieprawdziwe dane podatkowe – art. 56 KKS
Przestępstwo podawania nieprawdy w deklaracjach lub oświadczeniach jest przestępstwem skutkowym. Do jego popełnienia wystarczy samo narażenie podatku na uszczuplenie. Poprzez złożenie deklaracji lub oświadczenia rozumie się natomiast każde ich przedstawienie organowi podatkowemu, innemu uprawnionemu organowi lub płatnikowi.
Nieprowadzenie ksiąg – art. 60 KKS
Przestępstwo nieprowadzenia ksiąg należy do grupy przestępstw skierowanych „przeciwko zasadom prowadzenia dokumentacji dla celów podatkowych i dokumentowania zdarzeń istotnych z punktu widzenia ustalania zobowiązań podatkowych” (L. Wilk, J. Zagrodnik, Kodeks karny skarbowy. Komentarz. Wyd. 4, Warszawa 2018) i jest tzw. formalnym czynem zabronionym, gdyż do jego wystąpienia nie potrzeba elementu narażenia na uszczuplenie podatku.
Księgi nierzetelne albo wadliwe – art. 61 KKS
Kodeks karny skarbowy zawiera definicję nierzetelności i wadliwości księgi podatkowej. Nierzetelna księga to księga prowadzona niezgodnie ze stanem rzeczywistym. Natomiast księga wadliwa to księga prowadzona niezgodnie z przepisem prawa.
Niewystawienie faktury albo rachunku/nierzetelne faktury – art. 62 KKS
Niewystawienie faktury lub rachunku, wystawienie ich w sposób wadliwy oraz odmowa ich wydania to przestępstwo przeciwko obowiązkowi właściwego dokumentowania zdarzeń gospodarczych mających istotne znaczenie dla zobowiązań podatkowych i jest tzw. formalnym czynem zabronionym, gdyż do jego wystąpienia nie potrzeba elementu narażenia na uszczuplenie podatku. Sprawcą przestępstwa może być jedynie podmiot, na którym ciąży obowiązek wystawienia faktury lub rachunku, wynikający z przepisów prawa podatkowego.
Bezpodstawny zwrot podatku – art. 76 KKS
W pierwszej kolejności należy wskazać, że przestępstwo z art. 76 KK jest przestępstwem skutkowym. Zatem, aby można było mówić o jego popełnieniu, musi wystąpić określony skutek. Skutkiem tym nie jest otrzymanie nienależnego zwrotu podatku, ale już samo narażenie na nienależny zwrot takiego podatku, zwrot nadpłaty lub zaliczenie jej na poczet przyszłych zobowiązań podatkowych. Istotnym znamieniem czynu określonego w art. 76 § 1 KKS jest również wprowadzenie w błąd organu poprzez „podanie danych niezgodnych ze stanem rzeczywistym lub zatajenie rzeczywistego stanu rzeczy”.
Niewpłacenie pobranego podatku – art. 77 KKS
Art. 77 § 1 KKS penalizuje zarówno zaniechanie wpłacenia w ogóle, jak i wpłacenie po terminie przez płatnika lub inkasenta kwoty pobranego podatku. Co więcej, penalizowane jest również niewpłacenie tej kwoty w części. Przestępstwo to może zostać popełnione umyślnie w obu postaciach zamiaru (bezpośredni albo ewentualny). Przy czym bez znaczenia dla samej odpowiedzialności pozostaje to, czy płatnik lub inkasent posiadają odpowiednie środki pieniężne na wpłacenie należnej kwoty.
Naruszenie zasad dotacji lub subwencji – art. 82 KKS
Art. 82 KKS jest jedynym artykułem w rozdziale 6 KKS, który dotyczy innej niż podatkowej należności publicznoprawnej. Dobrem chronionym jest mienie państwowe, mienie jednostek samorządu terytorialnego oraz mienie Wspólnot Europejskich. Przestępstwo naruszenia zasad dotacji lub subwencji ma charakter skutkowy, przy czym skutkiem jest już samo narażenie finansów publicznych na uszczuplenie. Dotacjami nienależnymi, zgodnie z art. 169 ust. 3 ustawy o finansach publicznych, są dotacje udzielone bez podstawy prawnej.
Utrudnianie kontroli podatkowej – art. 83 KKS
Na wstępie należy zaznaczyć, że przestępstwo utrudniania kontroli podatkowej ma charakter powszechny, zatem może zostać popełnione przez każdego, nie tylko kontrolowanego lub jego pracownika. Zarówno udaremnianie, jak i utrudnianie należy rozumieć według znaczenia językowego. Z tego względu udaremnianie to uniemożliwianie wykonania czynności kontrolnych. Natomiast utrudnianie to stworzenie przeszkód w wykonywaniu takich czynności.
Pranie brudnych pieniędzy – art. 299 KK
Artykuł 299 KK chroni dobro w postaci legalnego pochodzenia środków pieniężnych i innych wartości majątkowych. Penalizuje on wprowadzanie do obrotu gospodarczego środków pochodzących z przestępstwa. Przedmiotem przestępstwa prania brudnych pieniędzy są „środki płatnicze, instrumenty finansowe, papiery wartościowe, wartości dewizowe, prawa majątkowe lub inne mienie ruchome, lub nieruchomości„. Co istotne „znamię „korzyści związanych z popełnieniem czynu zabronionego” musi być przy tym udowodnione w postępowaniu karnym w taki sam sposób jak wszystkie pozostałe znamiona przestępstwa stypizowanego w art. 299 § 1 KK.”.
Niezaspokojenie roszczeń wierzyciela – art. 300 KK
Sprawcą przestępstwa tzw. celowego wyzbywania się majątku może być każda osoba będąca dłużnikiem, tj. osoba, na której ciąży zobowiązanie. Czynności podejmowane przez sprawcę muszą prowadzić do uszczuplenia majątku dłużnika. Mogą one polegać na usuwaniu, ukrywaniu, zbywaniu, darowaniu, niszczeniu, rzeczywistym lub pozornym obciążaniu albo uszkadzaniu składników majątku, przy czym powyższy katalog jest zamknięty. Przestępstwo to jest przestępstwem skutkowym – musi zatem nastąpić skutek w postaci udaremnienia lub uszczuplenia zaspokojenia swojego wierzyciela.
Pozorne bankructwo – art. 301 KK
Sprawcą tzw. pozornego bankructwa może być tylko dłużnik kilku wierzycieli. Oznacza to, że musi istnieć zobowiązanie względem kilku wierzycieli, zanim sprawca powoła do życia nową jednostkę gospodarczą i przeniesie na nią składniki swojego majątku. Przez pojęcie „jednostki gospodarczej” rozumie się podmiot kolektywny (przy czym niekoniecznie musi to być osoba prawna), zdolny do prowadzenia działalności gospodarczej (może to być również spółdzielnia i fundacja, osoba prawna kościoła lub związku wyznaniowego).
Fałsz materialny dokumentu w postaci faktury – art. 270a KK
Przestępstwo fałszu materialnego dokumentu w postaci faktury jest przestępstwem przeciwko wiarygodności dokumentów. Przedmiotem ochrony jest wiarygodność faktury oraz interes budżetu państwa. Przestępstwo może zostać popełnione poprzez podrobienie, przerobienie bądź użycie takiej faktury w zakresie okoliczności, które mogą mieć znaczenie dla wysokości należności publicznoprawnej, bądź jej zwrotu albo innej należności podatkowej.
Fałsz intelektualny – art. 271 KK
Fałsz intelektualny godzi w wiarygodność dokumentów, zatem to ona jest przedmiotem ochrony art. 271 KK. Sprawcą może być funkcjonariusz publiczny lub osoba uprawniona do wystawienia dokumentu. Istnieją dwa poglądy na temat rozumienia pojęcia „osoby uprawnionej do wystawienia dokumentu”.
Fałsz intelektualny dokumentu w postaci faktury – art. 271a KK
Wbrew pozorom przestępstwo fałszu intelektualnego dokumentu w postaci faktury nie może zostać popełnione przez „każdego”, a jedynie przez osobę uprawnioną do wystawienia faktury lub faktur i zostaje popełnione już w chwili wystawienia takiej faktury. Jednocześnie wartość wynikająca z faktury lub faktur ma być znaczna, tj. przekraczać 200 000 złotych.
