Fiskus nie może automatycznie nakładać na przedsiębiorców sankcji karnych

Grupa Warzywna sp. z o.o. nabyła nieruchomość za cenę ustaloną w akcie notarialnym w kwocie brutto, zawierającą podatek od towarów i usług. Zbywca wystawił spółce fakturę VAT sprzedaży. Przedsiębiorca po uregulowaniu faktury uznał, że kwota naliczonego na niej VAT podlega odliczeniu. W złożonej w Urzędzie Skarbowym w Trzebnicy deklaracji podatkowej wykazał w związku z tym nadwyżkę VAT naliczonego nad należnym i wystąpił o jej zwrot.

Urząd przeprowadził w spółce kontrolę i stwierdził, że zgodnie z art. 43 ust. 1 pkt 10 ustawy o podatku od towarów i usług sprzedaż nieruchomości podlega zwolnieniu z VAT, chyba że strony transakcji sprzedaży zrzekną się tego zwolnienia, co w tej sprawie nie nastąpiło. Spółka nie miała więc prawa do odliczenia VAT. Dostosowując się do wskazań organu, firma złożyła korektę deklaracji VAT, w pełni uwzględniając ustalenia przeprowadzonej kontroli i znacznie zmniejszając kwotę wykazanej nadwyżki zapłaconego podatku.

Jak się jednak okazało, Naczelnik Urzędu Skarbowego w Trzebnicy, wydając decyzję potwierdzającą zgodność kwoty nadwyżki VAT wykazanej przez spółkę w skorygowanej deklaracji, a jednocześnie powołując się na art. 112b ust. 2 ustawy o VAT, nałożył na przedsiębiorcę sankcję karną w postaci dodatkowego zobowiązania podatkowego w wysokości 20% kwoty zawyżenia nienależnie żądanego zwrotu VAT. Decyzję naczelnika podtrzymał organ II instancji.

Przedsiębiorca wniósł skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu. Sąd powziął wątpliwość, czy stosowanie takiej sankcji jest zgodne z fundamentalnymi zasadami proporcjonalności i neutralności VAT w sytuacji, gdy błędna kwalifikacja podatkowa transakcji przez przedsiębiorcę nie spowodowała uszczuplenia należnego fiskusowi podatku.

Zdaniem wrocławskiego sądu ustanowienie sankcji w art. 112b ustawy o VAT miało na celu przekonanie podatników do rzetelnego i starannego wypełniania deklaracji podatkowych, a więc miała ona spełniać rolę prewencyjną. Natomiast zastosowana tak, jak w tej sprawie, ma charakter opresyjny. Regulacja tego artykułu nie przewiduje bowiem sytuacji, gdy nieprawidłowe rozliczenie VAT jest efektem błędnej oceny zakresu opodatkowania transakcji przez obie jej strony.

WSA we Wrocławiu postanowił więc wystąpić do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z pytaniem o zgodność z prawem wspólnotowym nakładania na podatników takiej sankcji w sytuacji, gdy wykracza ona poza swój cel, jakim jest zwalczanie przestępczości podatkowej, nie uwzględnia charakteru ani wagi popełnionego przez podatnika błędu ani tego, że Skarb Państwa wskutek tego błędu nie doznał uszczerbku.

Trybunał w Luksemburgu przypomniał, że państwa członkowskie UE mogą ustanawiać przepisy, które służą im do zapewnienia prawidłowego poboru VAT i zapobiegania oszustwom podatkowym. Jednak zobowiązane są przy tym do poszanowania unijnego prawa, w tym takich zasad, jak zasada proporcjonalności.

Oznacza to, że ustanawiane regulacje, sankcje nie mogą wykraczać poza to, co jest niezbędne do realizacji ww. celów. A zatem dla dokonania oceny, czy sankcja nie narusza tej zasady, konieczne jest w szczególności uwzględnienie charakteru i wagi dokonanego przez podatnika naruszenia.

Orzekając na korzyść przedsiębiorcy, Trybunał stwierdził, że ustalanie i nakładanie na podatników sankcji z art. 112b polskiej ustawy o VAT powinno uwzględniać charakter popełnionego błędu i rozróżniać, czy w danej sytuacji doszło do naruszenia w wyniku niezamierzonej pomyłki, czy raczej wskutek celowego oszustwa:

„…art. 273 dyrektywy VAT i zasadę proporcjonalności należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie przepisom krajowym, które nakładają na podatnika, który błędnie zakwalifikował transakcję zwolnioną z VAT jako transakcję podlegającą temu podatkowi, sankcję wynoszącą 20% kwoty zawyżenia zwrotu VAT nienależnie żądanej, w zakresie, w jakim sankcja ta ma zastosowanie bez rozróżnienia zarówno w sytuacji, w której nieprawidłowość wynika z błędu w ocenie popełnionego przez strony transakcji co do podlegania przez dostawę opodatkowaniu, który to błąd cechuje brak przesłanek wskazujących na oszustwo i uszczuplenia wpływów do skarbu państwa, jak i w sytuacji, w której nie występują takie szczególne okoliczności”

(wyrok TSUE z 15 kwietnia 2021 r. w sprawie C 935/19, Grupa Warzywna sp. z o.o. przeciwko Dyrektorowi Izby Administracji Skarbowej we Wrocławiu).

Wyrok Trybunału jest niezwykle istotny, gdyż dostarcza przedsiębiorcom oręża do walki z automatycznym karaniem przez organy skarbowe sankcjami w postaci dodatkowych zobowiązań podatkowych za nieprawidłowości w rozliczeniach podatkowych. Zarówno ci, którzy zostali już ukarani, jak i ci, na których taka sankcja zostanie w przyszłości nałożona, mogą użyć tego rozstrzygnięcia jako argumentu przeciw takiemu machinalnemu stawianiu ich w jednym szeregu ze wszystkimi oszustami podatkowymi.

Zwłaszcza, mając na uwadze fundamentalną zasadę państwa prawa, która brzmi, że nikogo nie można nazywać oszustem, dopóki oszustwo nie zostanie udowodnione.

Jak podkreślił w swym wyroku TSUE: „…sposób ustalania omawianej sankcji, stosowany automatycznie, nie daje organom podatkowym możliwości zindywidualizowania nałożonej sankcji w celu zapewnienia, by nie wykraczała ona poza to, co jest niezbędne do realizacji celów polegających na zapewnieniu prawidłowego poboru podatku i zapobieganiu oszustwom podatkowym”.

Autor: radca prawny Robert Nogacki – Twórca Kancelarii Prawnej Skarbiec