Czy były przedsiębiorca ma prawo do upadłości konsumenckiej?

W świetle ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe (Dz.U. z 2017 r., poz. 2344, dalej jako: „pr. upadł.”) podmiotami, które mogą zainicjować postępowanie o przeprowadzenie upadłości konsumenckiej są osoby fizyczne, które w chwili składania wniosku nie prowadzą działalności gospodarczej lub zawodowej. Uprawnienie takie przysługuje również byłym wspólnikom osobowych spółek handlowych. Jest to szczególny rodzaj postępowania oddłużeniowego, którego zainicjowanie i prowadzenie jest zdecydowanie mniej skomplikowane pod względem formalno-prawnym w porównaniu do klasycznej upadłości przedsiębiorstwa.

Przepisy ustawy Prawo upadłościowe nie pozbawiają możliwości przeprowadzenia postępowania skutkującego ogłoszeniem upadłości konsumenckiej w stosunku do byłych przedsiębiorców. Powyższe uprawnienie coraz powszechniej wykorzystywane jest przez takie podmioty do umarzania nie tylko długów prywatnych, ale również zobowiązań wynikających z działalności przedsiębiorstwa. Spełnione muszą zostać jednak określone warunki, bez których ubieganie się o ogłoszenie upadłości konsumenckiej przez byłego przedsiębiorcę nie będzie możliwe.

Skuteczność ogłoszonej upadłości konsumenckiej zależny w dużej mierze od postępowania samego dłużnika, w szczególności od momentu zaistnienia stanu niewypłacalności, a więc od chwili kiedy bieżące regulowanie zobowiązań finansowych staje się niemożliwe. Szczególną uwagę zwraca się na obowiązek ciążący na osobach zarządzających firmą, które zobligowane są złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości przedsiębiorstwa w ustawowym terminie od chwili zaistnienia takiego stanu.

Dla sądu badającego sprawę upadłości bardzo istotną okolicznością będzie ustalenie czy przedsiębiorca chcący ogłosić bankructwo nie dokonał pokrzywdzenia swoich wierzycieli. Analizie sądowej poddane zostanie, czy dłużnik zachował należytą staranność w spłacie wszelkich zobowiązań firmy. Jeżeli przedsiębiorstwo nie będzie posiadało na ten cel odpowiednich funduszy, sąd zbada czy przedsiębiorca w ustawowym terminie złożył wniosek o ogłoszenie upadłości.

Na powyższej płaszczyźnie dochodzi do wielu błędów przedsiębiorców, którzy nie wiedząc o ciążącym na nich ustawowym obowiązku, decydują się na zamknięcie prowadzonej działalności bez wcześniejszego zgłoszenia wniosku o upadłość, licząc na przedawnienie się długów lub szansę późniejszego ogłoszenia upadłości konsumenckiej. Działanie takie jest nieprawidłowe i powoduje bardzo daleko idące konsekwencje dla dłużnika.

W związku z bardzo częstym brakiem majątku firmy umożliwiającego spłatę całości zobowiązań, jak również brakiem płynnych środków finansowych, które pokryłyby koszty postępowania upadłościowego, sąd oddali wniosek o ogłoszenie upadłości przedsiębiorcy. Rozwiązanie takie jest jednak korzystne dla samego przedsiębiorcy. Przedmiotowa decyzja sądu uprawnia bowiem przedsiębiorcę do legalnego zamknięcia dotychczasowej działalności gospodarczej, który już następnego dnia po wykreśleniu z właściwego rejestru staje się konsumentem. W następstwie powyższego, dłużnik może złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości dla osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej bez narażania się na zarzut zamknięcia działalności gospodarczej z pokrzywdzeniem wierzycieli.

Omawiany przypadek stanowi jednak rzadkość, ponieważ bardzo częstą praktyką osób prowadzących działalność gospodarczą jest pominięcie ustawowego obowiązku zgłoszenia upadłości funkcjonującego jeszcze przedsiębiorstwa w przypadku wystąpienia długotrwałych problemów w spłacie zobowiązań finansowych (zaistnienie tzw. stanu niewypłacalności). Zakłada się, że dłużnik popada w stan niewypłacalności w przypadku kiedy zobowiązania w stosunku do wierzycieli nie są regulowane w terminie przekraczającym trzy miesiące.

W tym miejscu zasadnym jest przywołanie treści art. 21 pr. upadł., który w takiej sytuacji zobowiązuje dłużnika – nie później niż w terminie 30 dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości – zgłosić w sądzie wniosek upadłościowy. Jest to bardzo istotny element, bez którego nie można rozważać skutecznego ubiegania się o umorzenie długów byłych przedsiębiorców w procesie późniejszej upadłości konsumenckiej.

Powyższa regulacja ma bardzo ważne znaczenie w kontekście postępowania sądu upadłościowego i treści art. 491⁴ pr. upadł, który wskazuje na przesłanki oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej. Wystąpienie okoliczności enumeratywnie wskazanej w przywołanym przepisie skutkować będzie obowiązkiem oddalenia przez sąd wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej. Z punktu widzenia byłego przedsiębiorcy największe znaczenie przyznać należy regulacji art. 491⁴ ust. 2 pkt 3 pr. upadł., który stanowi o negatywnych przesłankach upadłości. Na podstawie przedmiotowego przepisu sąd zobowiązany jest oddalić wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej, jeżeli w okresie 10 lat przed dniem zgłoszenia wniosku dłużnik nie zgłosił w ustawowym terminie wniosku o ogłoszenie upadłości, choć ciążył na nim taki obowiązek.

Ważną informacją dla byłych przedsiębiorców jest to iż brak zgłoszenia upadłości przedsiębiorstwa w ustawowym terminie 30 dni, nie pozbawia całkowitej szansy na skuteczne złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej. Ustawodawca przewidział bowiem na gruncie Prawa upadłościowego możliwość uzasadnienia przez byłego przedsiębiorcę zasadności uwzględnienia wniosku przez wykazanie zaistnienia w sprawie okoliczności odwołujących się do tzw. klauzul rozsądku, do których należą względy słuszności i humanitaryzmu. Zastosowanie przedmiotowych klauzul pozwala na ogłoszenie upadłości konsumenckiej, pomimo że były przedsiębiorca nie dokonał obligatoryjnego zgłoszenia wniosku o upadłość firmy w sytuacji jej niewypłacalności.

Powyższe pojęcia, do których odwołuje się ustawa Prawo upadłościowe należy rozumieć jako pozaprawne wartości moralne. Zaliczyć do nich można chociażby względy uczciwości, sprawiedliwości społecznej czy dobre obyczaje. Katalog podstawowych względów słuszności i humanitaryzmu, powinien być jednak badany przez sąd indywidualnie w każdej sprawie.

Zatem od byłego przedsiębiorcy zależy w głównej mierze przedstawienie sądowi jak największej ilości okoliczności i dowodów uzasadniających ogłoszenie upadłości konsumenckiej, pomimo występowania przesłanek określonych art. 491⁴ pr. upadł., skutkujących oddaleniem wniosku o upadłość. Praktyka prowadzonych postępowań wskazuje, że sądy dosyć często w swoich postanowieniach odwołują się do względów słuszności i humanitaryzmu, znajdując korzystne okoliczności dla ogłoszenia upadłości byłych przedsiębiorców.

Mając na uwadze obecny kształt regulacji prawnych, stwierdzić należy, że upadłość konsumencka staje się coraz powszechniejszym środkiem mającym pomóc oddłużyć się nie tylko osobom fizycznym nieprowadzącym działalności gospodarczej, ale także byłym przedsiębiorcom. Jest to bardzo skuteczne rozwiązanie, które umożliwia zamknięcie nierentownej działalności gospodarczej, a także umorzenie całości zobowiązań osoby fizycznej – zarówno w stosunku do wierzycieli prywatnych, jak i publicznych.

Warto podkreślić, że z dniem zakończenia postępowania upadłościowego, były przedsiębiorca oddłużony zostaje z zobowiązań ściśle związanych ze sferą prywatną, jak również z zadłużeń powstałych w ramach prowadzonej w przeszłości działalności gospodarczej. Do takich zobowiązań zaliczyć można wierzytelności finansowe wobec kontrahentów oraz należności publicznoprawne, takie jak choćby zaległości podatkowe czy zobowiązania ze składek na ubezpieczenia społeczne.

Ważną informacją jest również to, że od dnia 1 stycznia 2016 r. ustawodawca zdecydował się w jeszcze jeden sposób formalnie ułatwić możliwość składania wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej przez byłych przedsiębiorców. Nowelizacja przepisów ustawy Prawo upadłościowe wprowadziła bowiem zasadę, zgodnie z którą dłużnik może złożyć wniosek o upadłość konsumencką następnego dnia po wykreśleniu z właściwego rejestru, np. Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej.

Jest to bardzo istotna zmiana, która wpływa na poprawę sytuacji prawnej i finansowej byłego przedsiębiorcy, który przed wdrożeniem nowelizacji ustawy, zobowiązany był odbyć tzw. roczną karencję. Na podstawie uprzednio obowiązujących przepisów, roczna karencja oznaczała dla dłużnika obowiązek wstrzymania się przez rok od wykreślenia z rejestru przedsiębiorców ze złożeniem wniosku o upadłość konsumencką. Obecne regulacje Prawa upadłościowego zniosły taki obowiązek, otwierając dla byłych przedsiębiorców kolejną możliwość skutecznego umorzenia zobowiązań finansowych.

Kancelaria Prawna Skarbiec