Środki pieniężne zgromadzone na rachunku bankowym jako dowód rzeczowy

Środki pieniężne zgromadzone na rachunku bankowym jako dowód rzeczowy

2020-08-21

 

Często stosowaną praktyką prokuratury, jednakże wątpliwą pod kątem zgodności z prawem, jest uznawanie środków zgromadzonych na rachunku bankowym za dowód rzeczowy.

 

Uprawnienie do blokowania rachunku

 

W sytuacjach określonych w Prawie bankowym, a także w ustawie o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu bank oraz Generalny Inspektor Informacji Finansowej wyłącznie na ściśle określony krótki czas, a następnie Prokurator w postępowaniu przygotowawczym na okres do 6 miesięcy w przypadku przestępstw określonych w art. 165a oraz w art. 299 Kodeksu karnego (kk) albo na okres do 3 miesięcy w przypadku pozostałych przestępstw mogą wstrzymywać określone transakcje lub dokonywać blokady rachunku bankowego.

 

Uznawanie środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku za dowód rzeczowy

 

Kluczowa z punktu widzenia problematyki niniejszej publikacji jest natomiast kwestia dopuszczalności i zgodności z prawem praktyki prokuratury polegającej na uznawaniu za dowód rzeczowy środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku bankowym.

Podkreślić bowiem należy, że do wydania postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia majątkowego, który to właśnie środek przeznaczony jest m.in. do zabezpieczenia przed utratą mienia mogącego pochodzić z przestępstwa niepodlegającego przepadkowi bądź zwrotowi pokrzywdzonym, konieczne jest uprzednie przekształcenie postępowania z fazy in rem w fazę ad personam, a zatem wydanie postanowienia o przedstawieniu zarzutów.

Aktualnie więc w fazie in rem postępowania przygotowawczego, a więc, gdy postępowanie prowadzone jest jeszcze „w sprawie”, właśnie poprzez wydanie przez prokuratora postanowienia o uznaniu środków pieniężnych znajdujących się na rachunku bankowym za dowody rzeczowe i następnie przechowywanie tych środków na rachunku depozytowym prokuratury dochodzi do dalszego ich zabezpieczenia w postępowaniu przygotowawczym.

 

Bezprawność praktyki

 

Powstaje więc pytanie, czy powyższa praktyka jest zgodna z prawem i czy nie stanowi obejścia przepisów o zabezpieczeniu majątkowym. W rzeczywistości bowiem celem uznania środków pieniężnych za dowód rzeczowy nie jest ich zabezpieczenie jako dowodu, ale zabezpieczenie przed ich utratą, gdyż w przypadku upadku blokady rachunku bankowego środki te musiałyby zostać zwolnione do dyspozycji posiadacza rachunku bankowego.

Opisywana praktyka działania prokuratury nie jest kwestionowana przez sądy. Już z pobieżnej analizy powszechnie dostępnych orzeczeń wynika, że sądy nie rozważają w ogóle legalności tego rodzaju działań, uznając je za prawidłowe.

Wydaje się, że praktykę taką uznać należy jednak za błędną, gdyż środki pieniężne zapisane na rachunku bankowym nie posiadają cech, które pozwalałyby uznać je za dowody rzeczowe. Środki te nie istnieją bowiem jako rzeczy, ale są wyłącznie czymś wirtualnym, zapisami w systemie informatycznym.

W Kodeksie postępowania karnego, który reguluje kwestię postępowania dowodowego, pojęcie „dowodów rzeczowych” występuje wielokrotnie, lecz nie istnieje jego legalna definicja. Wprawdzie art. 115 § 9 kk stanowi, że rzeczą ruchomą lub przedmiotem jest także polski albo obcy pieniądz lub inny środek płatniczy, środek pieniężny zapisany na rachunku oraz dokument uprawniający do otrzymania sumy pieniężnej albo zawierający obowiązek wypłaty kapitału, odsetek, udziału w zyskach, albo stwierdzenie uczestnictwa w spółce, jednakże przepisów Kodeku karnego nie stosuje się do kwestii nieuregulowanych w kpk. Regulacja art. 115 § 9 kk ma więc zastosowanie wyłącznie w przypadku ustalania treści przepisów tego kodeksu statuujących czyny zabronione.

W świetle powyższego podzielić należy pogląd prezentowany w doktrynie prawa karnego procesowego, zgodnie z którym pod pojęciem „dowodów rzeczowych” należy rozumieć rzeczy stanowiące źródło dowodowe, które dostarczają środków dowodowych w postaci swoich cech poznawanych za pomocą zmysłów, przy czym wyróżnia się trzy bardziej szczegółowe kategorie, z których jednoznacznie wynika, że w każdym przypadku chodzi o przedmioty materialne istniejące fizycznie.

W związku z powyższym uprawnione wydaje się stwierdzenie, że praktyka polegająca na uznawaniu środków pieniężnych zapisanych na rachunku bankowym, a więc tak naprawdę samego zapisu na rachunku bankowym, za dowód rzeczowy stanowi działanie niemające oparcia w powszechnie obowiązujących przepisach prawa, a dodatkowo obejście przepisów o zabezpieczeniu majątkowym w postępowaniu przygotowawczym. Jest to więc praktyka niezgodna z prawem.

 

Uznawanie za dowód rzeczowy jako wypełnienie luki prawnej

 

Przyjmując prezentowany pogląd, stwierdzić należy, że mamy do czynienia z luką w prawie w zakresie, w jakim prokurator w fazie in rem postępowania przygotowawczego po upływie okresów wynikających z Prawa bankowego oraz z ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu nie ma tak naprawdę możliwości dalszego blokowania rachunku bankowego ani też przetrzymywania zapisanych na nim środków pieniężnych. Omawiana praktyka działania prokuratury stanowi natomiast jedynie próbę – i to bezprawną – wypełnienia tej luki.

 

Na postanowienie przysługuje zażalenie

 

Warto pamiętać, że na postanowienie w przedmiocie uznania za dowód rzeczowy środków pieniężnych zapisanych na rachunku bankowym przysługuje prawo wniesienia zażalenia i kwestionowania dokonanego „zajęcia” zarówno co do istoty, jak i co do zakresu.

 

Autor: radca prawny Robert Nogacki – Twórca Kancelarii Prawnej Skarbiec