Każdy może mieć wgląd w dane Twojej firmy – zagrożenia wynikające ze zmian w Ordynacji podatkowej

Projekt ustawy o zmianie Ordynacji podatkowej został przyjęty przez Radę Ministrów 12 września 2017 r. Trzy dni później trafił do sejmu. Jeśli ustawa wejdzie w życie, organy podatkowe dostaną przyzwolenie na udostępnianie objętych dotąd tajemnicą skarbową informacji o przedsiębiorcy.

Nowelizowany art. 181 Ordynacji podatkowej ma otrzymać brzmienie: „Dowodami w postępowaniu podatkowym mogą być w szczególności księgi podatkowe (…) oraz inne dokumenty zgromadzone w toku działalności analitycznej Krajowej Administracji Skarbowej (…)”. Wg projektodawców zmian taka modyfikacja przepisu ma rozwiać wątpliwości interpretacyjne co do tego, czy organy skarbowe mogą wykorzystywać dokumenty zgromadzone w ramach badań tzw. big data.

W Centrum Przetwarzania Danych w Radomiu specjaliści od IT Krajowej Administracji Skarbowej analizują wszelkie możliwe informacje na temat podatnika zebrane z dostępnych źródeł. Powstaje więc pytanie i zagrożenie: o jakich „innych dokumentach” mowa, w których posiadanie weszli analitycy fiskusa?

Czy swoboda oceny urzędnika skarbowego, co może być dokumentem, a co nie, podlega jakiemukolwiek ograniczeniu i nadzorowi? Jak w obliczu planowanych uregulowań ma zostać zachowana – zawarta w art. 121 § 1 Ordynacji podatkowej – zasada: „Postępowanie podatkowe powinno być prowadzone w sposób budzący zaufanie do organów podatkowych”?

Przecież w relacji podatnik – organ podatkowy, w sytuacji gdy to organ gromadzi dowody i decyduje, co nimi jest, a co nie, będzie mieć miejsce kuriozalna sytuacja, w której fiskus będzie jednocześnie stroną, oskarżycielem i sędzią we własnej sprawie.

Bezpieczeństwo obrotu gospodarczego – dążeniu ustawodawcy do jego zapewnienia należy przyklasnąć. Tyle że w przypadku omawianego projektu nowelizacji doszło do typowego wylania dziecka z kąpielą. Proponowane przez ministerstwo zmiany pozwolą na uzyskanie przez kontrahenta podatnika informacji o nim, które, chyba nie bez przyczyny, objęte były dotąd tajemnicą skarbową. Niestety, projekt ustawy nie wskazuje kręgu podmiotów, które mogą je uzyskać.

Zgodnie z proponowanym brzmieniem nowych przepisów, podmiotem uprawnionym do wystąpienia do organów podatkowych o przekazanie informacji na temat danego przedsiębiorcy może być każdy, kto jest kontrahentem podatnika prowadzącego działalność gospodarczą i jednocześnie uczestniczy w dostawie tego samego towaru lub usługi. Co gorsza, o dane te może wystąpić również ten, kto „ma zamiar” zostać kontrahentem podatnika.

Informacje, jakie zgodnie z art. 293 § 3 maja być udzielane kontrahentom przedsiębiorcy:

• o niezłożeniu przez podatnika deklaracji lub innych dokumentów, do których składania są zobowiązani podatnicy na podstawie przepisów ustaw podatkowych;
• o nieujęciu przez podatnika w deklaracji lub innych dokumentach czynności, do których był on zobowiązany na podstawie przepisów ustaw podatkowych;
• o niezapłaceniu podatku wynikającego z deklaracji lub innych dokumentów składanych przez podatników.

W nowelizacji tryb udostępnienia informacji na temat podatnika ujęto w art. 306ia – organ podatkowy ma ich udzielać w postaci zaświadczenia, na wniosek kontrahenta podatnika prowadzącego działalność gospodarczą. Wzór tych zaświadczeń zostanie określony przez ministra rozwoju i finansów w rozporządzeniu wydawanym na podstawie art. 306j Ordynacji podatkowej.

W państwie prawa obowiązują nienaruszalne zasady, bez których zachowania nie będzie się ono mogło tak nazywać. W postępowaniu podatkowym wyróżnia się 11 takich zasad ogólnych. Omawiane pomysły zmian przepisów Ministerstwa Finansów stwarzają realne zagrożenie naruszenia dwóch z nich.

O zachwianiu zasady wyrażonej w art. 121 § 1 Ordynacji podatkowej była mowa już wcześniej – fiskus nie powinien być jedynym decydentem, co staje się dowodem, a co nie. Wówczas powstaje obawa, czy postępowanie prowadzone jest w sposób bezstronny.

Zasada zaufania do organów podatkowych jest narażona na złamanie jeszcze z jednego powodu. Trudno mówić bowiem o zaufaniu, jeżeli pracownicy nawet najniższych szczebli organów podatkowych będą mieć dostęp do informacji o przedsiębiorcach i będą mogli udostępniać je osobom trzecim.

Zważywszy na realia obrotu gospodarczego, informacje te zapewne będą pożądane nie tylko przez rzetelnych kontrahentów chcących sprawdzić swojego partnera w biznesie, ale również przez nieuczciwych konkurentów. O dane podatnika prowadzącego działalność gospodarczą będzie mógł przecież wystąpić każdy, kto wykaże sam zamiar zostania jego kontrahentem.

Naruszenie jednej zasady pociąga za sobą naruszenie kolejnej. W myśl art. 129 Ordynacji podatkowej, „Postępowanie podatkowe jest jawne wyłącznie dla stron”. Oznacza to, że dostęp do akt sprawy mogą mieć wyłącznie strony i ich pełnomocnicy.

To rozwiązanie ma chronić podatnika przed ujawnieniem szczegółów przebiegu postępowania. Niedostępna ma być informacja już o samym fakcie jego prowadzenia. Niestety, w dzisiejszym obrocie gospodarczym wiadomość o wszczęciu postępowania przeciwko przedsiębiorcy powoduje spadek zaufania wobec niego i osłabia jego pozycję.

Spoglądając na całość intensywnych działań legislacyjnych podejmowanych w ostatnim czasie przez rząd, można zaryzykować stwierdzenie, że zagrożona jest także konstytucyjna zasada swobody gospodarczej. Czy dziś, w obliczu tak licznych i częstych zmian w przepisach, każdy przedsiębiorca musi być także prawnikiem, najlepiej specjalizującym się w prawie podatkowym? Trudno w takiej sytuacji mówić o swobodzie…

Jakie zagrożenia niesie ze sobą pomysł zmian w Ordynacji podatkowej:

• za dowody w postępowaniu podatkowym będą mogły zostać uznane „inne dokumenty zgromadzone w toku działalności analitycznej Krajowej Administracji Skarbowej”;
• fiskus będzie mógł udostępnić osobom trzecim informacje o przedsiębiorcach, które objęte były dotąd tajemnicą skarbową;
• do uzyskania wspominanych punkt wyżej informacji wystarczy wykazanie „zamiaru zostania kontrahentem przedsiębiorcy”.

Kancelaria Prawna Skarbiec