1MDB: malezyjski skandal korupcyjny o wymiarze globalnym

1Malezja Development Berhad, czyli w skrócie 1MDB, został założony w 2009 roku, zaledwie cztery miesiące po tym, jak Najib Razak został premierem Malezji. Oficjalnie fundusz został utworzony w celu finansowania infrastruktury i innych inwestycji związanych z gospodarką Malezji. Działalność 1Malaysia Development Berhad rozpoczął od zakupu prywatnych elektrowni i planowania budowy dzielnicy finansowej w stolicy Malezji, Kuala Lumpur.

Jednak fundusz, zamiast przyciągania zagranicznych inwestycji, lepiej sobie radził z odzyskiwaniem długów, gromadząc 12 mld dolarów. Szybko okazało się jednak, że większość zebranych pieniędzy została prawdopodobnie sprzeniewierzona lub wyprana.

Szacuje się, że w latach 2009-2014 urzędnicy wysokiego szczebla i ich współpracownicy z 1MDB, sprzeniewierzyli 4,5 mld dolarów, a fundusz zamiast działalności inwestycyjnej, hojnie finansował produkcje filmowe, kupował kasyna, drogie szampany oraz cenne obrazy w rodzaju „Dustheads” amerykańskiego artysty Jean-Michela Basquiata.

Skandal 1MDB jest jednym z największych skandali finansowych, który doprowadził do obalenia premiera Malezji. W jego rezultacie, zarzuty prokuratorskie stawiane są kolejnym aktorom tego spektaklu, ale w międzyczasie ciągle pojawiają się nowe fakty. I chociaż skandal rozciąga się na coraz więcej firm i instytucji finansowych, Najib Razak konsekwentnie zaprzecza popełnieniu nadużyć. Inny główny podejrzany wciąż ucieka przed wymiarem sprawiedliwości, a na linii ognia znalazł się m.in. jeden z największych amerykańskich banków – Goldman Sachs.

Po raz pierwszy 1MDB przyciągnęła uwagę ze względu na swoją niejasną sytuację finansową w 2013 r., kiedy poprosiła o sześciomiesięczne przedłużenie terminu złożenia rocznego sprawozdania finansowego. W tym czasie firma trzykrotnie zmieniała swoich audytorów, co spotęgowało podejrzenia inwestorów i opinii publicznej.

Pojawiły się spekulację, że 1MDB przekazało 3,8 mld dolarów, pod zarząd zagranicznym funduszom w offshore’ach. Faktycznie, pytania dotyczące przejrzystości wyników finansowych funduszu pojawiały się już na początku jego istnienia, w 2010 roku. Jednak kwestia ta stała się w pełni oczywista w 2015 roku, kiedy obligacje 1MDB, wówczas warte około 12 mld dolarów, zostały obniżone przez agencje ratingowe Standard & Poor’s & Fitch do poziomu śmieciowego.

W centrum skandalu z 1MDB znajduje się były premier Malezji: niegdyś nietykalny człowiek w tym kraju, który w 2009 r. utworzył „odważny i śmiały” suwerenny fundusz inwestycyjny, aby „pobudzić rozwój gospodarczy swojego narodu”. Najib Razak to wywodzący się z politycznej arystokracji najstarszy syn drugiego premiera Malezji, Abdula Razaka, a także bratanek trzeciego z premierów.

Jako anglofil, Najib ukończył szkołę średnią w brytyjskiej Malvern College, prestiżowej szkole prywatnej, a następnie ekonomię przemysłową na University of Nottingham. To tło i jego retoryka na temat znaczenia „umiarkowanego” islamu sprawiły, że naturalnie pasował do współczesnych polityków Zachodu, w tym Davida Camerona i Baracka Obamy. Kiedy w końcu w 2009 r. został premierem – jako szef partii, która przez pół wieku dominowała w polityce malezyjskiej – wydawało się, że w końcu przyjmuje z góry ustaloną rolę. Ale chmury nad Najibem Razakiem zbierały się od samego początku jego działalności politycznej.

Wiele pytań, związanych z jego osobą, dotyczyło umowy na francuskie okręty podwodne zawartej w 2002 r., kiedy był ministrem obrony. Twierdzono wtedy, że w ramach umowy o wartości 1,2 mld dolarów, wypłacono około 130 mln dolarów prowizji – czemu Najib zawsze zaprzeczał. Do tego doszły pytania o makabryczne morderstwo mongolskiej modelki, która w rozmowach z Francuzami pełniła funkcję tłumacza. Francuskie dochodzenie trwa, podczas gdy nowy rząd w Kuala Lumpur ponownie otworzył wcześniej umorzone śledztwo w Malezji.

W 2018 roku, pogrążony w skandalu związanym z działalnością funduszu 1MDB, Razak stracił szansę na reelekcję i zaraz po przegranych wyborach został oskarżony o nadużycie władzy i przestępcze naruszenie zaufania w stosunku do SRC International, byłej firmy-córki 1MDB. Najib nie przyznał się do winy i konsekwentnie zaprzecza wszelkim zarzutom przeciwko niemu w stosunku do 1MDB.

Inna postać, chińsko-malezyjski finansista z tętniącej życiem wyspy Penang, Low Taek Jho – bardziej znany, jako Jho Low – jest przedstawiany przez śledczych z Malezji i USA, jako jeden z głównych twórców oszustwa 1MDB. Pomimo, że nigdy nie zajmował formalnego stanowiska w funduszu, to prawdopodobnie odegrał kluczową rolę w jego działalności. „To dzięki jego sprytowi w nawiązywaniu kontaktów i wyczuciu biznesu, fundusz mógł funkcjonować i się rozwijać w tak niekonwencjonalny sposób” – mówią dziennikarze Bradley Hope i Tom Wright w bestsellerze „Billion Dollar Whale” wydanym w 2018 r., który opowiada o rzekomych wyczynach Jho Low.

Amerykańscy prokuratorzy twierdzą, że Low wykorzystał swoje potężne powiązania polityczne, aby wygrać interesy dla 1MDB, płacąc setki milionów dolarów łapówkami. Mówi się, że miliardy z funduszu zostały wyprane przez amerykański system finansowy i „kupowały” jedne z najdroższych nieruchomości na świecie, pożądane dzieła sztuki i finansowały hollywoodzkie filmy. Był to człowiek znany z mieszania biznesu z wielkimi życiowymi przyjemnościami.

Wystawne przyjęcia i głośne przyjaźnie z arabskimi członkami rodziny królewskiej, gwiazdami filmu i estrady (sfinansowanie filmu „Wilk z Wall Street” z funduszu 1MDB) podsycały jego szybki awans na szczyt. Podczas imprezy w Vegas w 2012 roku Britney Spears wyskoczyła nawet z tortu urodzinowego. Cytowani wyżej reporterzy spekulują w swojej książce, że w pewnym momencie Jho Low mógł mieć dostęp do większej ilości płynnej gotówki, niż jakikolwiek inny człowiek na ziemi.

Upadek rządu Najiba Razaka okazał się złą wiadomością dla Low. Wniesiono przeciw niemu zarzuty karne, w związku z czym znajduje się obecnie w kilku krajach, na liście osób poszukiwanych. Według Departamentu Sprawiedliwości USA, Jho Low, przekierowywał pieniądze z 1MDB na konta osobiste, utworzone pod przykryciem biznesu wyglądającego na legalny.

Według oskarżenia, pieniądze te prawdopodobnie trafiały bezpośrednio do portfeli skorumpowanych urzędników. Jego obecne miejsce pobytu nie jest znane, ale poprzez oświadczenia na swojej oficjalnej stronie internetowej twierdzi, że jest niewinny. Jego prawnicy z kolei utrzymują, że Low nie może obecnie liczyć na sprawiedliwy proces w Malezji.

Historia 1Malaysia Development Berhad (1MDB) stała się jeszcze bardziej intrygująca, kiedy o prawdopodobny udział w skandalu, związanym z wyprowadzaniem pieniędzy z malezyjskiego, państwowego funduszu inwestycyjnego, oskarżonych zostało w Malezji 17 obecnych i byłych członków kierownictwa amerykańskiego banku Goldman Sachs.

Jednym z nich jest Michael Evans, obecny prezes i międzynarodowa twarz Alibaby, chińskiego giganta handlu elektronicznego, w przeszłości jeden z dyrektorów Goldman Sachs, a także dyrektor naczelny Goldman Sachs International Richard Gnodde i były wiceprezes Goldman Sachs Group, Michael Sherwood. Każdemu z oskarżonych grozi kara 10 lat pozbawienia wolności i grzywna w wysokości co najmniej miliona ringgitów (ok. 239 tys. dolarów).

Jedną z kluczowych postaci w aferze 1MDB, ze strony banku Goldman Sachs jest Timothy Leissner. Ten sprytny niemiecki bankier reprezentował jedną z najpotężniejszych instytucji finansowych na świecie, Goldman Sachs, w czasie, gdy bank wchodził do Azji. Po kryzysie finansowym w 2008 r. transakcje zawierane przez Timothy Leissnera w Azji Południowo-Wschodniej (w szczególności w Malezji) przyniosły bankowi znaczne przychody, a on sam został prezesem banku w regionie.

Ale największe okazje do zarobienia pojawiły się, kiedy jego droga zawodowa skrzyżowała się z Jho Lowem – będącym głównym graczem w imieniu 1MDB. Goldman Sachs wcześniej odrzucał Low jako klienta, co do którego urzędnicy Departamentu ds. Zgodności banku Goldman Sachs zgłaszali zastrzeżenia dotyczące źródeł pochodzenia jego pieniędzy. Ale jak wynika z aktu oskarżenia w USA, Leissner i inny bankier Goldmana, Roger Ng, ostatecznie wykorzystali potężne powiązania Lowa, aby „przepchnąć” interesy Goldmana.

W 2012 r. urzędnicy z 1MDB spotkali się z przedstawicielami Goldman Sachsa w Hongkongu, aby omówić umowę emisji obligacji malezyjskiego funduszu. Umowa doszła do skutku i w latach 2012–2013 Goldman zaaranżował emisję trzech transz obligacji dla 1MDB, o wartości 6,5 mld dolarów, z opłatami w wysokości 593 mln dolarów, czyli 9% od całości. Według krytyków wysokość opłat, które pobrał Goldman Sachs znacznie przekroczyła średnią wartość, jaka w tym czasie obowiązywała na rynku za tego typu transakcje.

Malezyjscy prokuratorzy twierdzą, że Goldman Sachs oprócz zawyżonej prowizji, złożył również nieprawdziwe oświadczenia i pominął kluczowe fakty, oferując za tak duże pieniądze jedynie ogólniki dotyczące obligacji sprzedawanych na rzecz malezyjskiego funduszu państwowego 1MDB. Goldman Sachs zaprzecza tym zarzutom. Według Business Insider’a, przedstawiciele Banku twierdzą, że: „to niektórzy członkowie byłego rządu Malezji i 1MDB kłamali wobec Goldman Sachsa”.

Ostatecznie Leissner, oskarżony również w USA o spiskowanie w celu prania pieniędzy i naruszenie przepisów antykorupcyjnych przez przekupywanie zagranicznych funkcjonariuszy – przyznał się do winy. W sumie 1MDB znajduje się w centrum dochodzeń w sprawie prania pieniędzy, w co najmniej sześciu krajach, w tym w Szwajcarii, Malezji, Stanach Zjednoczonych i Australii.

Szwajcaria prowadzi śledztwo wobec sześciu osób podejrzanych o pranie pieniędzy, przekupywanie zagranicznych funkcjonariuszy i inne przestępstwa w ramach dochodzenia w 1MDB. Również w związku z tą sprawą, w 2019 roku, szwajcarski sąd federalny odrzucił apelację Falcon Private Bank przeciwko „nielegalnie generowanym zyskom”, które szwajcarski organ nadzoru finansowego odebrał temu bankowi w 2016 roku.

Odebrane 2,5 mln franków szwajcarskich (2,56 mln dolarów) jest powiązane właśnie ze skandalem 1MDB w Malezji. Falcon został oskarżony o poważne naruszenie przepisów dotyczących prania pieniędzy, ponieważ nie przeprowadził kontroli historii transakcji i relacji biznesowych związanych z 1Malaysia Development Berhad, zarejestrowanym w Szwajcarii, Singapurze i Hongkongu.

Podobne zastrzeżenia wobec Falcona miał Urząd Monetarny Singapuru (MAS), który wcześniej nakazał zaprzestanie działalności oddziału Falcona w Singapurze, z powodu „utrzymującego się i poważnego braku zrozumienia” kontroli prania brudnych pieniędzy w Singapurze. Urząd oskarżył również kierownictwo wyższego szczebla Falcona w Szwajcarii i Singapurze, o „niewłaściwe postępowanie”.

Amerykański Departament Sprawiedliwości stwierdził ostatnio, że według jego oceny w 1MDB, założonym przez byłego premiera Malezji Najiba Razaka, sprzeniewierzonych zostało około 1 mld dolarów.

Autorzy: radca prawny Robert Nogacki, płk rez. dr inż. Krzysztof Surdyk

Kancelaria Prawna Skarbiec