Jak miliarderzy unikają płacenia podatków: anatomia globalnego systemu optymalizacji

W świecie, w którym przeciętny obywatel płaci co roku znaczną część swoich zarobków fiskusowi, istnieje elita, dla której obowiązki podatkowe są raczej kwestią strategii niż prawa. Dla miliarderów, takich jak Jeff Bezos czy Elon Musk, podatki stały się grą o perfekcyjnie zaplanowanych ruchach – grą, w której legalność i moralność nie zawsze idą w parze. To historia o tym, jak współczesny system podatkowy pozwala najbogatszym nie tyle unikać zobowiązań, co całkowicie przedefiniować pojęcie „dochodu”, a tym samym – obowiązku wobec państwa.

Dzień, w którym Jeff Bezos nie zapłacił ani centa

2007 rok. Jeff Bezos, założyciel Amazon, jeden z najbogatszych ludzi na świecie, składa zeznanie podatkowe w IRS. Jego oficjalny dochód do opodatkowania: zero dolarów. Nie tylko nie zapłacił podatku dochodowego – faktycznie otrzymał zwrot z tytułu ulgi podatkowej na dzieci w wysokości 4,000 dolarów. W tym samym roku jego majątek wzrósł o 3,8 miliarda dolarów.

To nie był błąd. To nie było oszustwo. To była perfekcyjnie legalna strategia podatkowa wykorzystywana przez praktycznie każdego amerykańskiego miliardera. ProPublica, która przeanalizowała lata zeznań podatkowych najbogatszych Amerykanów, odkryła systematyczny wzorzec: w latach gdy majątek Bezosa rósł o dziesiątki miliardów dolarów, jego oficjalny dochód podlegający opodatkowaniu wynosił często zero lub wartości minimalne. Elon Musk w 2018 roku – zero podatku federalnego. Michael Bloomberg w niektóre lata – zero. Carl Icahn – zero.

Jak to możliwe? Czy to legalne? I co ważniejsze – czy system podatkowy jest tak skonstruowany celowo, czy to efekt nieplanowanych luk w przepisach?

Najnowsze badania EU Tax Observatory dają nam odpowiedź, która powinna zatrząść każdym, kto płaci podatki. Miliarderzy na całym świecie płacą średnio 0,3% swojego majątku rocznie w podatkach. Jednocześnie ich średni zwrot z inwestycji wynosi 7,5% rocznie. To oznacza, że ich majątek rośnie o 7,2% netto po opodatkowaniu – szybciej niż praktycznie jakakolwiek stawka wzrostu gospodarczego. A przeciętny podatnik? Płaci 20-35% swojego dochodu w podatkach.

To nie jest przypadek. To jest system. I jeśli chcesz zrozumieć, jak naprawdę działa globalny kapitalizm, musisz zrozumieć ten system.

Strategia „nie miej dochodu”: Jak być miliarderem bez zarobków

Pierwsza, fundamentalna zasada planowania podatkowego dla ultra-bogatych brzmi prosto: nigdy nie realizuj dochodu. 

System podatkowy na całym świecie opiera się na koncepcji „zrealizowanego dochodu”. Nie płacisz podatku od tego, że Twoje akcje zyskały na wartości – płacisz dopiero wtedy, gdy je sprzedasz i faktycznie otrzymasz pieniądze. To ma sens dla przeciętnego inwestora, który potrzebuje sprzedać akcje, żeby kupić dom czy opłacić studia dzieciom. Ale dla miliarderów ta zasada staje się luką wielkości Grand Canyon.

Strategia „Buy, Borrow, Die” to wyrażone z przymrużeniem oka motto współczesnej optymalizacji podatkowej dla ultra-bogatych:

Buy (Kup) – Zainwestuj w aktywa, które będą rosły w wartości. Najlepiej akcje w swojej własnej firmie, które możesz kontrolować i których wartość możesz maksymalizować poprzez reinwestowanie zysków zamiast wypłacania dywidend.

Borrow (Pożycz) – Gdy potrzebujesz gotówki na życie (a nawet miliarderzy potrzebują gotówki – jachty, rezydencje, prywatne odrzutowce nie kupują się same), nie sprzedawaj akcji. Zamiast tego weź pożyczkę pod zabezpieczenie akcji. Banki chętnie pożyczają pod 1-2% rocznie, gdy zabezpieczeniem są akcje warte miliardy. A pożyczka nie jest dochodem – więc nie płacisz od niej podatku.

Die (Umrzyj) – Gdy umrzesz, Twoi spadkobiercy dziedziczą akcje z „step-up in basis” – czyli podstawa kosztowa akcji jest resetowana do wartości rynkowej w momencie śmierci. Wszystkie niezrealizowane zyski kapitałowe znikają. Akcje kupione za 100 dolarów, warte milion w momencie śmierci – spadkobiercy mogą je sprzedać za milion i zapłacić zero podatku od zysków kapitałowych, bo ich podstawa kosztowa to milion, nie 100 dolarów.

Brzmi abstrakcyjnie? Zobaczmy konkretny przykład.

Warren Buffett, czwarty najbogatszy człowiek świata, publicznie przyznaje, że płaci niższą efektywną stawkę podatkową niż jego sekretarka. Jak? Buffett nie pobiera praktycznie żadnej pensji z Berkshire Hathaway (1 dolar rocznie). Nie sprzedaje swoich akcji Berkshire. Nie instruuje Berkshire, żeby wypłacało dywidendy (firma nigdy nie wypłacała dywidend akcjonariuszom). Jego majątek rośnie o dziesiątki miliardów dolarów rocznie – ale dla IRS jego dochód to praktycznie zero.

Gdy Buffett potrzebuje gotówki, pożycza pod zabezpieczenie swoich akcji. Przy jego wiarygodności kredytowej banki pożyczają mu po stawkach bliskich stopie referencyjnej Fed.

Efekt? W latach 2014-2018 majątek Buffetta wzrósł o 24,3 miliarda dolarów. Jego łączny podatek dochodowy w tym okresie: 23,7 miliona dolarów. Efektywna stawka podatkowa: 0,1% jego wzrostu majątku.

Offshore personal holding companies: Jak nie być właścicielem swojego majątku

Druga strategia, szczególnie popularna w Europie, polega na nie posiadaniu majątku bezpośrednio. Zamiast tego miliarderzy tworzą skomplikowane struktury spółek holdingowych, które formalnie są właścicielami aktywów.

Badania EU Tax Observatory pokazują dramatyczne różnice między USA a Europą w wykorzystaniu tej strategii. Dlaczego? Bo USA już w 1921 roku (!) wprowadziło przepisy antyabuzywne zwane „accumulated earnings tax” – specjalny podatek karny dla spółek, które gromadzą zyski zamiast wypłacać je akcjonariuszom. W 1937 dodano „personal holding company tax” – kolejny podatek karny dla spółek będących de facto osobistymi skarbonkami bogatych osób.

Europa nigdy nie wprowadziła równoważnych przepisów. Efekt? Europejscy miliarderzy systematycznie wykorzystują personal holding companies jako narzędzia unikania podatku dochodowego od osób fizycznych.

Badania pokazują, że w krajach o słabych przepisach antyabuzywnych (większość Europy), miliarderzy płacą efektywnie prawie zero podatku dochodowego od osób fizycznych dzięki tym strukturom.  

Rezydencja podatkowa: Sztuka niebycia nigdzie

Jeśli strategia „nie miej dochodu” nie wystarcza, zawsze możesz zastosować strategię „nie bądź niczyim rezydentem podatkowym”.

Większość systemów podatkowych na świecie opiera się na teście 183 dni – jeśli spędzasz więcej niż 183 dni w roku w danym kraju, jesteś jego rezydentem podatkowym i musisz płacić od globalnego dochodu. Brzmi prosto? Ale co jeśli nigdy nie spędzisz 183 dni w żadnym kraju?

Strategia „Trifecta” polega na spędzaniu około 90-120 dni w każdym z trzech krajów rocznie. Matematyka jest prosta: 3 × 120 = 360 dni. Nie jesteś rezydentem nigdzie. Gdzie więc płacisz podatki? Teoretycznie w kraju, gdzie masz „centrum interesów życiowych” czy „miejsce zarządzania”. Praktycznie – w żadnym, jeśli odpowiednio ustrukturyzujesz sprawy.

Badania pokazują rekordową mobilność podatkową miliarderów. W 2025 roku 142,000 milionerów (nie miliarderów – milionerów, znacznie niższy próg) zmieniło rezydencję podatkową. To najwięcej w historii. Dokąd migrują?

• ZEA – Dubai stało się magnesem dla europejskich i azjatyckich miliarderów. Zerowy podatek dochodowy, doskonała infrastruktura, strategiczna lokalizacja między Europą a Azją. W 2024 roku liczba miliarderów w ZEA wzrosła o 18%.
• Monako – klasyczny wybór dla europejskich ultra-bogatych. Problematyczne francuskie zasady dotyczące obywateli francuskich (Francja traktuje obywateli francuskich jako rezydentów podatkowych przez 3 lata po wyprowadzce), ale dla innych narodowości idealne.
• Bahamy – karaibska opcja z dodatkową korzyścią bliskości do USA bez bycia jurysdykcją amerykańską.

Warto przy tym pamiętać, że drugim aspektem mobilności wysokiego majątku jest nie tylko zmiana rezydencji podatkowej, ale także posiadanie drugiego obywatelstwa, które może uwolnić od pewnych zobowiązań formalnych lub otworzyć nowe możliwości. Z tego punktu widzenia polecamy nasz artykuł – drugie obywatelstwo jako ochrona biznesu.

Kraje ze specjalnymi reżimami dla bogatych:

• Włochy – flat tax 100,000 EUR rocznie dla nowych rezydentów o wysokich majątkach, niezależnie od wielkości globalnego dochodu. Dodatkowo można zapłacić 25,000 EUR za każdego członka rodziny objętego reżimem.
• Grecja – podobny program, 100,000 EUR flat tax rocznie dla inwestorów zagranicznych stających się rezydentami.
• Szwajcaria – słynne „forfait fiscal” (lump-sum taxation) – możliwość płacenia podatku na podstawie kosztów życia zamiast faktycznego dochodu. Efektywne stawki rzadko przekraczają 1% majątku.
• Portugalia – program Non-Habitual Resident oferował zerowe opodatkowanie dochodów zagranicznych przez 10 lat. Po zniesieniu w 2024 wielu miliarderów przeniosło się do Hiszpanii lub Włoch.

Ale prawdziwa magia dzieje się, gdy połączysz strategię rezydencji z offshore structures.

Wyobraź sobie: jesteś rezydentem ZEA (zero podatku dochodowego). Twoje aktywa są w luksemburskiej spółce holdingowej (zero podatku od dywidend wewnątrz UE). Spółka holdingowa posiada udziały w spółkach operacyjnych w różnych krajach, które wypłacają dywidendy do holdingu. Holding reinwestuje te pieniądze. Ty jako osoba fizyczna nie otrzymujesz żadnego dochodu (więc nawet gdybyś był rezydentem kraju opodatkowującego globalny dochód, nie miałbyś dochodu do opodatkowania). A gdy potrzebujesz gotówki, holding Ci pożycza (pożyczka nie jest dochodem).

Rezultat? Efektywnie płacisz zero podatku dochodowego osobistego mimo kontrolowania majątku wartego setki milionów czy miliardy.

Golden visas i citizenship by investment: Kupowanie paszportów

Mobilność podatkowa wymaga możliwości legalnego przebywania w kraju docelowym. Tu wkraczają programy „golden visa” i „citizenship by investment”.

To brzmi jak korupcja, ale jest całkowicie legalne i oficjalne. Dziesiątki krajów oferują rezydencję lub obywatelstwo w zamian za inwestycję. Dla ultra-bogatych to nie jest koszt – to inwestycja w optymalizację podatkową, która zwraca się wielokrotnie.

Dlaczego ktoś bogatszy niż Krezus potrzebuje paszportu karaibskiej wyspy? Plan B. Gdy Twój główny kraj rezydencji wprowadza niekorzystne zmiany podatkowe, masz opcję natychmiastowej migracji. Drugi paszport to ubezpieczenie na wypadek zmiany klimatu politycznego.

Brytyjczycy zrozumieli to boleśnie w 2024 roku. Wielka Brytania przez dekady oferowała status „Non-Dom” (non-domiciled) – mieszkasz w UK, płacisz podatki tylko od dochodów brytyjskich, dochody zagraniczne nie są opodatkowane jeśli nie są przekazywane do UK. W 2024 nowy rząd Labour zniósł ten status. Efekt? 10,800 milionerów opuściło UK w 2024 roku – największy exodus w historii. Dokąd? Dubai, Singapur, Szwajcaria, Włochy, Hiszpania. Każdy miał już przygotowany plan B.

Dla niektórych inwestorów-przedsiębiorców decydującym czynnikiem jest również kwestia obowiązków związanych z obywatelstwem – na przykład służba wojskowa w kraju pochodzenia. Szczegółowe zagadnienie przedstawiamy w artykule: „Drugie obywatelstwo a obowiązek służby wojskowej”.

Fundacje prywatne oraz trusty: Jak być filantropem i optymalizować podatki jednocześnie

Bill Gates i Warren Buffett publicznie zobowiązali się przekazać większość swojego majątku na cele charytatywne. Brzmi szlachetnie? Jest. Ale również jest niezwykle efektywne podatkowo.

Fundacje prywatne i trusty oferują unikalną kombinację: ulgi podatkowe, kontrola nad aktywami, prestiż filantropii i długoterminowa optymalizacja podatkowa.

Dlaczego ultra-bogaci kochają offshore trusts?

Ochrona przed wierzycielami: W wielu jurysdykcjach offshore (Nevis, Kajmany, Cook Islands, Belize) standardy dowodu dla wierzycieli pragnących przebić trust są niezwykle wysokie. Wierzyciel musi udowodnić „beyond reasonable doubt” (poza rozsądną wątpliwością), że trust został utworzony w celu defraudacji – to jest standard karny, znacznie wyższy niż cywilny. W praktyce prawie niemożliwy do osiągnięcia.

Planowanie podatkowe: Wiele jurysdykcji nie opodatkowuje trustów nierezydentów. Cypr – zerowy podatek spadkowy/od darowizn, zwolnienie z podatku od dochodów zagranicznych dla beneficjentów nierezydentów. Kajmany, BVI – zerowe opodatkowanie trustów.

Prywatność: W przeciwieństwie do spółek (które często wymagają rejestrów beneficial owners), trusts w wielu jurysdykcjach nie mają publicznych rejestrów. Skład beneficjentów, wartość aktywów, struktura – to wszystko pozostaje prywatne. Więcej na ten temat w artykule Omijanie sankcji a trusty offshore – orzeczenie High Court w sprawie EuroChem.

Planowanie sukcesji: Dynasty trusts pozwalają na transfer majątku przez wiele pokoleń bez płacenia podatku spadkowego przy każdym transferze. W USA około 30 stanów zezwala na perpetual trusts (trusts na zawsze, bez ograniczenia czasowego). Nevada, Delaware, Dakota Południowa konkurują o najbardziej przyjazne przepisy dla dynasty trusts.

CRS, FATCA i koniec prywatności bankowej: Jak ultra-bogaci się dostosowują

Common Reporting Standard (CRS) i FATCA teoretycznie zakończyły erę offshore banking secrecy. Praktycznie? Ultra-bogaci znaleźli sposoby adaptacji.

Tradycyjne strategie już nie działają:

• Numerowane konta szwajcarskie – koniec
• Karaibskie konta bez raportowania – koniec
• Struktury offshore bez beneficial ownership disclosure – koniec

Nowe strategie:

1. Przesunięcie do aktywów nie objętych automatic exchange:

• Nieruchomości (nie są rachunkami finansowymi, nie podlegają CRS)
• Dzieła sztuki (rynek sztuki to wciąż Wild West jeśli chodzi o regulacje)
• Kryptowaluty (CARF – Crypto Asset Reporting Framework – wchodzi dopiero w 2026, a self-custody wallets mogą pozostać poza systemem)

2. Wykorzystanie struktur pass-through: Badania pokazują, że ponad 30% zagranicznych aktywów UHNW jest trzymanych przez partnerships (spółki osobowe) i inne struktury pass-through (nie spółki kapitałowe). Dlaczego? Bo CRS i FATCA koncentrują się na podmiotach mających osobowość prawną i rachunkach w instytucjach finansowych. Partnerships często pozostają w szarej strefie.
3. Kompleksowe struktury właścicielskie: Zamiast prostej struktury (osoba → rachunek), tworzymy: Osoba → Family office (US LLC) → Delaware statutory trust → Cypryjski trust → BVI spółka → Rachunki finansowe

Każdy level dodaje warstwę trudności dla władz podatkowych próbujących zidentyfikować beneficial owner. Formalnie wszystko jest raportowane, ale po prześledzeniu 5-6 warstw struktur w różnych jurysdykcjach, praktyczna identyfikacja staje się bardzo trudna.

Kryptowaluty: Nowa granica offshore wealth management

Bitcoin i inne kryptowaluty oferują coś, co tradycyjny system bankowy już nie oferuje: możliwość prawdziwej prywatności finansowej.

Self-custody Bitcoin wallet – to jest faktyczna własność bez pośredników. Żaden bank nie wie, że go posiadasz. Żaden rząd nie może go zablokować (o ile nie znają twoich private keys). Żadna organizacja międzynarodowa nie może wymuszać raportowania (o ile nie korzystasz z centralized exchanges).

Mechanizmy egzekwowania: Dlaczego państwa przegrywają

Fundamentalny problem w egzekwowaniu opodatkowania ultra-bogatych to asymetria zasobów i motywacji.

Po stronie ultra-bogatych:

• Nieograniczony budżet na najlepszych prawników, doradców podatkowych, structuring specialists
• Motywacja finansowa liczona w milionach czy miliardach dolarów oszczędności podatkowych
• Globalny zasięg – mogą przenosić się między jurysdykcjami
• Długoterminowy horyzont planowania – struktury tworzone na dekady

Po stronie władz podatkowych:

• Ograniczony budżet (IRS w USA chronically underfunded)
• Motywacja instytucjonalna (urzędnicy na pensji, nie na prowizji)
• Jurysdykcyjne ograniczenia – prawo jednego kraju nie działa w drugim
• Krótkoterminowa presja polityczna – każda administracja ma 4 lata

Rezultat? Władze podatkowe wygrywają z małymi podatnikami (którzy nie mogą sobie pozwolić na obronę) i przegrywają z ultra-bogatymi (którzy mają nieograniczone zasoby na obronę).

Istotny jest też brak pełnej koordynacji międzynarodowej – każdy kraj ma indywidualną motywację do bycia rajem podatkowym (Malta zarabia na licencjach gambling, Cypr na trustach, Luksemburg na holdingach), ale wszyscy tracą gdy każdy tak robi.

Co to oznacza dla reszty z nas?

Według EU Tax Observatory, gdyby miliarderzy płacili podatki proporcjonalne do ich ekonomicznego dochodu (7,5% roczny zwrot), wpływy podatkowe byłyby o 200-250 miliardów dolarów rocznie wyższe. Tylko od miliarderów – nie mówimy o setki tysięcy multimillionaires stosujących podobne strategie.

250 miliardów dolarów rocznie to więcej niż budżet większości krajów na świecie. To wystarczy na:

• Darmową edukację wyższą we wszystkich krajach OECD
• Lub pokrycie kosztów opieki zdrowotnej dla setek milionów ludzi
• Lub masywne inwestycje w infrastrukturę
• Lub redukcję podatków dla klasy średniej

Zamiast tego te pieniądze pozostają w majątku ultra-bogatych, gdzie rosną o 7,2% netto rocznie (7,5% zwrot minus 0,3% efektywny podatek), powiększając nierówności majątkowo-dochodowe do poziomów niewidzianych od Gilded Age.

System nie jest zepsuty przez przypadek. Jest zaprojektowany dokładnie tak, jak działa. Lobbyści ultra-bogatych systematycznie blokują reformy. Kraje konkurują o bogatych rezydentów podatkowych, obniżając podatki i tworząc luki w systemie. Pośrednicy (prawnicy, księgowi, doradcy finansowi) zarabiają miliardy na utrzymywaniu tego systemu.

Czy może się to zmienić? Teoretycznie tak – wymaga międzynarodowej koordynacji na niespotykaną skalę. Praktycznie? Historia pokazuje, że ultra-bogaci mają zadziwiającą zdolność przetrwania każdej fali reform.

Kancelaria Prawna Skarbiec oferuje doradztwo w zakresie międzynarodowego planowania podatkowego dla klientów o wysokich majątkach, zawsze w pełnej zgodności z obowiązującymi przepisami i z naciskiem na transparentność wobec właściwych władz podatkowych. Nie doradzamy w unikaniu opodatkowania – doradzamy w legalnej optymalizacji przy pełnym compliance.

Robert Nogacki

Założyciel i partner zarządzający kancelarii prawnej Skarbiec, uznanej przez Dziennik Gazeta Prawna za jedną z najlepszych firm doradztwa podatkowego w Polsce (2023, 2024). Doradca prawny z 19-letnim doświadczeniem, obsługujący przedsiębiorców z listy Forbesa oraz innowacyjne start-upy. Jeden z najczęściej cytowanych ekspertów w dziedzinie prawa handlowego i podatkowego w polskich mediach, regularnie publikujący w Rzeczpospolitej, Gazecie Wyborczej i Dzienniku Gazecie Prawnej. Autor publikacji „AI Decoding Satoshi Nakamoto. Sztuczna inteligencja na tropie twórcy Bitcoina” oraz współautor nagrodzonej książki „Bezpieczeństwo współczesnej firmy”. Profil na LinkedIn: 18.5 tys. obserwujących, 4 miliony wyświetleń rocznie. Nagrody: czterokrotny laureat Medalu Europejskiego, Złotej Statuetki Polskiego Lidera Biznesu, tytułu „Międzynarodowej Kancelarii Prawniczej Roku w Polsce w zakresie planowania podatkowego”. Specjalizuje się w strategicznym doradztwie prawnym, planowaniu podatkowym i zarządzaniu kryzysowym dla biznesu.