Przepisy nierespektujące zasady tajemnicy zawodowej adwokatów naruszają prawo

Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy Prawo o adwokaturze, adwokatura powołana jest przede wszystkim do udzielania pomocy prawnej, współdziałania w ochronie praw i wolności obywatelskich. Pomoc tę świadczy osobom fizycznym, przedsiębiorcom oraz innym jednostkom organizacyjnym.

Warunkiem wykonywania zawodu adwokata jest złożenie ślubowania, które mówi że będzie on przyczyniać się ze wszystkich sił do ochrony praw i wolności obywatelskich i zachowa przy tym tajemnicę zawodową. Art. 6 przywołanej ustawy, w ust. 1-3 precyzuje, że adwokat zobowiązany jest zachować w tajemnicy wszystko, o czym dowiedział się w związku z udzielaniem pomocy prawnej, a obowiązek ten nie może zostać ograniczony w czasie. Adwokata nie można zwolnić od obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej co do faktów, o których dowiedział się udzielając pomocy prawnej lub prowadząc sprawę.

Jednak z dniem 1 stycznia 2019 r. do ust. 4 oddano pkt 2 w brzmieniu, że obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej nie dotyczy informacji przekazanych na podstawie Rozdziału 11a Ordynacji podatkowej, a więc rozdziału zatytułowanego „Informacje o schematach podatkowych”. Podobny wyjątek wprowadzono w zakresie tajemnicy zawodowej radców prawnych, księgowych i innych profesjonalnych pełnomocników.

W ostatnich latach w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości UE oraz zagranicznych trybunałów i sądów dostrzegalne jest silne stanowisko wyrażające zdecydowany sprzeciw przeciw przepisom nakładającym na adwokatów, radców prawnych i innych profesjonalnych pełnomocników obowiązek raportowania o schematach podatkowych swoich klientów.

Chodzi o dyrektywę 2018/822 zwaną DAC6, ustanawiającą nowy system obowiązkowego ujawniania informacji MDR (z ang. Mandatory Disclosure Rules). Zobowiązuje ona wszystkich pełnomocników zaangażowanych w potencjalne agresywne planowanie podatkowe swoich klientów do informowania o tym fakcie organów skarbowych.

Już na etapie wdrażania tych obowiązków w Polsce (przepisy obowiązują od 1 stycznia 2019 r.), krajowe środowiska prawnicze zgłaszały przeciw nim głośny sprzeciw. M.in. w styczniu 2020 r. Krajowa Izba Doradców Podatkowych skierowała do Trybunału Konstytucyjnego wniosek o zbadanie zgodności z Konstytucją RP obowiązku ujawniania tajemnicy zawodowej przez doradców bez ustanowienia wyraźnych przesłanek ani trybu zwalniania z niej.

W czerwcu 2021 r. francuska Rada Stanu (Conseil d’Etat) skierowała do Trybunału w Luksemburgu zapytanie o zgodność z Kartą praw podstawowych UE nałożonego na prawników obowiązku informowania administracji skarbowej o uzgodnieniach poczynionych ze swoimi klientami. Natomiast we wrześniu 2022 r. Trybunał Konstytucyjny Belgii orzekł, że przepisy MDR, które nie pozwalają prawnikom i innym profesjonalnym pełnomocnikom powoływania się na tajemnicę zawodową są sprzeczne z belgijską konstytucją.

Obowiązek raportowania o schematach podatkowych dotyczy wszystkich pełnomocników uczestniczących w planowaniu podatkowym, a w ostateczności także samych podatników. W określonych sytuacjach pośrednik może zostać zwolniony z tego obowiązku.

Wówczas musi on bezzwłocznie poinformować każdego z pozostałych pośredników oraz podatnika o spoczywającym na nim obowiązku raportowania. Dwie belgijskie organizacje adwokackie zaskarżyły ten ostatni obowiązek uznając, że niemożliwym jest informowanie pozostałych pośredników uczestniczących w planowaniu podatkowym, bez naruszenia tajemnicy adwokackiej.

Trybunał Sprawiedliwości UE w wyroku z 8 grudnia 2022 r. orzekł, że tajemnica adwokacka obejmuje nie tylko informacje przekazane przez klienta swojemu obrońcy w procesie, ale również w trakcie konsultacji prawnych.

Tajemnicą jest objęta zarówno treść tych konsultacji jak i sam fakt, że miały one miejsce. „Poza wyjątkowymi sytuacjami klienci powinni móc zasadnie oczekiwać, że ich adwokat bez ich zgody nie ujawni nikomu, że się z nim konsultują” – stwierdził TSUE (sprawa C-694/20).

Trybunał przypomniał o art. 7 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, który zapewnia wzmocnioną ochronę wymiany informacji do jakiej dochodzi między adwokatami a ich klientami. Ta szczególna ochrona uzasadniona jest powierzeniem adwokatom podstawowego zadania w demokratycznym państwie – obronę praw jednostki. Reguła ta uznawana jest we wszystkich krajach członkowskich Unii.

Tymczasem realizując obowiązek poinformowania innych pośredników, poznają oni tożsamość adwokata, dowiadują się, że w jego ocenie uzgodnienie z klientem wypełnia znamiona schematu podatkowego, oraz że udzielił mu konsultacji. To istotna ingerencja we wspomniane gwarantowane Kartą prawo do poszanowania komunikacji klienta ze swoim adwokatem. To, że poinformowani pośrednicy są zobowiązani do zaraportowania o tym organom skarbowym, wywołuje kolejną ingerencję w prawo do zachowania tajemnicy adwokackiej.

Analizując cel wprowadzenia w życie przepisów MDR o obowiązkowym raportowaniu na temat schematów podatkowych, jakim było zapobieganie unikaniu i uchylaniu się od opodatkowania, TSUE stwierdził, że do jego realizacji nie jest konieczny obowiązek raportowania ciążący na adwokacie.

Do przekazywania orangom informacji zobowiązani są wszyscy pośrednicy, którzy znają jasno określone obowiązki zgłoszeniowe. „Obowiązek zgłoszenia ciążący na pozostałych pośrednikach, którzy nie są zobowiązani do zachowania tajemnicy zawodowej i – w braku takich pośredników – obowiązek zgłoszenia ciążący na właściwym podatniku zapewniają co do zasady, że organy podatkowe zostaną poinformowane” – orzekł TSUE.

Autor: Robert Nogacki, partner zarządzający Kancelarii Prawnych Skarbiec