Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych – jakie zmiany w prawie?

Głównym uzasadnieniem zmian przepisów prawa w tym zakresie jest mała efektywność dotychczas obowiązujących przepisów prawa. Jak podkreśla Ministerstwo Sprawiedliwości w uzasadnieniu projektu: „W 2017 r. do sądów wpłynęło 14 spraw, w 2016 r. – 25, w 2015 r. – 14, w 2014 r. – 31 spraw, w 2013 r. – 26 spraw. Przeprowadzone analizy wskazują na nieznaczną wysokość kar nakładanych w trybie ustawy”.

Analizując kwestie efektywności obecnie obowiązujących przepisów, należy wyjść od przyjętej koncepcji odpowiedzialności podmiotu zbiorowego, która jest ściśle powiązana z uprzednim wykazaniem odpowiedzialności osoby fizycznej.

Jest to więc odpowiedzialność o charakterze pochodnym, uzależniona od wyniku wcześniejszych postępowań. Dodatkowo należy wykazać związek osoby z podmiotem zbiorowym oraz działaniem w imieniu i interesie podmiotu zbiorowego.

Na gruncie obecnie obowiązujących przepisów odpowiedzialność podmiotu zbiorowego sprowadza się więc do braku dochowania należytej staranności w wyborze pracowników oraz braku odpowiedniego nadzoru.

Katalog sankcji obejmuje obecnie karę pieniężną (zgodnie z art. 7. Ustawy z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary: od 1000 zł do 5 mln zł, nie wyższą niż 3% przychodu w danym roku).

Dodatkowo sąd może orzec jeden z zakazów określonych w art. 9 ustawy, utrudniających funkcjonowanie takiemu podmiotowi, jak np. zakaz promocji lub reklamy, zakaz dostępu do wsparcia ze środków publicznych, zakaz korzystania z pomocy organizacji międzynarodowych, których Polska jest członkiem, zakaz ubiegania się o zamówienia publiczne czy podanie wyroku do publicznej wiadomości.

Analizując słabości obecnie obowiązujących regulacji, Rząd zaproponował projekt nowych przepisów o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione, który zakłada m.in.:

• rozszerzenie katalogu czynów zabronionych poprzez odejście od katalogu czynów zabronionych będących podstawą odpowiedzialności podmiotu zbiorowego na rzecz ogólnego katalogu przestępstw ściąganych z oskarżenia publicznego lub przestępstw skarbowych;
• zmianę modelu odpowiedzialności poprzez rezygnację z wymogu uprzedniego uzyskiwania wyroku skazującego osobę fizyczną;
• uwzględnienie w zakresie regulacji podmiotów zbiorowych mających siedzibę lub prowadzących działalność za granicą m.in. jeżeli czyn zabroniony został popełniony lub ma skutek na terytorium Polski;
• nałożenie obowiązku wdrożenia przez podmioty zbiorowe rozwiązań w zakresie skutecznego wykrywania i zapobiegania popełnianiu czynów zabronionych;
• zmianę w zakresie kar orzekanych wobec podmiotów zbiorowych poprzez podwyższenie wysokości kar pieniężnych do wysokości od 30 000 zł do 30 mln zł, a w ściśle określonych przypadkach nawet do 60 mln zł oraz możliwość rozwiązania podmiotu zbiorowego;
• odpowiedzialność finansową i odszkodowawczą w przypadku uzyskania przez podmiot zbiorowy korzyści majątkowej z popełnionego czynu zabronionego.

Projektowane zmiany przewidują, że odpowiedzialność podmiotów zbiorowych zależna będzie przede wszystkim od:

• wykazania faktu popełnienia czynu zabronionego,
• wystąpienia winy w nadzorze, wyborze pracownika,
• braku zapewnienia odpowiedniej organizacji, który doprowadził do popełnienia czynu zabronionego.

Nowe przepisy obejmują także regulacje chroniące tzw. sygnalistów, czyli osoby zgłaszające informacje o nieprawidłowościach w funkcjonowaniu podmiotu zbiorowego.

Koncepcję tzw. sygnalistów z perspektywy funkcjonowania przedsiębiorstwa należy uznać za wartościową, ponieważ umożliwia ona pozyskanie przez zarząd informacji o ewentualnych nieprawidłowościach na wczesnym etapie.

W przypadku uzyskania określonego rodzaju informacji mających wpływ na odpowiedzialność podmiotu zbiorowego powstanie obowiązek przeprowadzenia wewnętrznego korporacyjnego postępowania wyjaśniającego.

Jeżeli pomimo wiedzy podmiot zbiorowy nie usunie nieprawidłowości, sąd będzie mógł wymierzyć karę pieniężną do górnej granicy zwiększonej dwukrotnie.

Niezbędne jest zatem odpowiednie przygotowanie podmiotów zbiorowych do nowych przepisów. W szczególności przedsiębiorcy powinni zidentyfikować obszary potencjalnie narażone na ryzyko wystąpienia nieprawidłowości, a następnie dochować należytej staranności, aby wdrożyć skuteczne działania prewencyjne.

Dobrą praktyką w tym zakresie jest stworzenie wewnętrznych procedur mających na celu wzrost efektywności organizacji w kontekście zapobiegania nadużyciom. Procedury powinny uwzględniać wewnętrzne zasady anonimowego informowania o nadużyciach.

Jeżeli przedsiębiorstwu wcześniej uda się pozyskać wiedzę o potencjalnych nadużyciach, będzie w stanie efektywniej nimi zarządzać. Przed utworzeniem procedury warto przeprowadzić w przedsiębiorstwie audyt, celem identyfikacji obszarów narażonych na ryzyko oraz osób, które dopuszczają się nadużyć. W branżach szczególnie narażonych na ryzyko (np. branża paliwowa) zalecane jest zweryfikowanie polis ubezpieczeniowych pod kątem zabezpieczenia ewentualnej odpowiedzialności wynikającej z ustawy.

Na wdrożenie zmian przedsiębiorcy mają sześć miesięcy od daty ogłoszenia nowych przepisów w Dzienniku Ustaw.

Autor: Kancelaria Prawna Skarbiec