Połączenie spółek (ang. merger, corporate consolidation) – forma reorganizacji przedsiębiorstw polegająca na konsolidacji majątków, zobowiązań oraz działalności dwóch lub więcej podmiotów gospodarczych w jeden organizm korporacyjny, realizowana poprzez przeniesienie całego majątku jednej lub kilku spółek na inną spółkę w drodze sukcesji uniwersalnej. Fundamentalny instrument restrukturyzacji gospodarczej umożliwiający osiągnięcie synergii operacyjnych, finansowych i strategicznych, stanowiący jednocześnie jedno z najbardziej złożonych zagadnień prawa korporacyjnego i podatkowego.

Definicja i natura prawna

Połączenie spółek stanowi wielowymiarowy proces prawno-ekonomiczny, w którym następuje integracja odrębnych podmiotów gospodarczych w jedną strukturę korporacyjną. W polskim systemie prawnym instytucja ta została uregulowana w Kodeksie spółek handlowych (art. 491-527), przy czym skutki podatkowe określają przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz implementacja Dyrektywy Rady 2009/133/WE.

Z perspektywy podatkowej połączenie charakteryzuje się przeniesieniem całości praw majątkowych i niemajątkowych spółki przejmowanej na spółkę przejmującą, z jednoczesnym wstąpieniem tej ostatniej we wszystkie prawa i obowiązki podatkowe. Kluczowym aspektem jest możliwość zachowania neutralności podatkowej transakcji przy spełnieniu określonych warunków materialnych, w tym wykazaniu uzasadnienia gospodarczego oraz braku celu omijania opodatkowania.

Rozwój historyczny

Geneza współczesnych regulacji dotyczących połączeń spółek sięga początku XX wieku. Wprowadzenie federalnego podatku dochodowego od osób prawnych w Stanach Zjednoczonych w 1909 roku zapoczątkowało erę systematycznego opodatkowania korporacji i związanych z tym problemów reorganizacji biznesowych. Amerykański precedens Gregory v. Helvering z 1935 roku ustanowił fundamentalną zasadę, że reorganizacje muszą służyć rzeczywistym celom gospodarczym wykraczającym poza unikanie opodatkowania.

W Europie przełomowym momentem było przyjęcie w 1963 roku pierwszego Modelu Konwencji OECD o unikaniu podwójnego opodatkowania, który ustanowił podstawowe zasady alokacji praw do opodatkowania w transakcjach transgranicznych. Kluczowe znaczenie miało wprowadzenie w 1990 roku Dyrektywy o fuzjach (obecnie Dyrektywa 2009/133/WE), ustanawiającej wspólny system podatkowy dla reorganizacji przedsiębiorstw w Unii Europejskiej.

Polski system regulacji rozwinął się po 1989 roku, przechodząc przez fazę formowania podstawowych przepisów w latach 90., implementację acquis communautaire w okresie przedakcesyjnym, aż po kontrowersyjne zmiany wprowadzone w ramach Polskiego Ładu w 2022 roku, ograniczające neutralność podatkową reorganizacji do pierwszej transakcji restrukturyzacyjnej.

Typologie połączeń

Współczesne systemy prawne rozróżniają następujące formy połączeń:

Połączenie przez przejęcie (merger by acquisition) – spółka przejmująca wstępuje we wszystkie prawa i obowiązki spółki przejmowanej, która ulega rozwiązaniu bez przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego.

Połączenie przez zawiązanie nowej spółki (merger by formation) – dwie lub więcej spółek przenosi swój majątek na nowo zawiązaną spółkę, przy czym spółki łączące się ulegają rozwiązaniu bez likwidacji.

Połączenie transgraniczne – łączenie spółek mających siedziby w różnych państwach członkowskich UE, regulowane dodatkowo przepisami implementującymi dyrektywę o połączeniach transgranicznych.

Mechanizmy podatkowe

Skutki podatkowe połączeń opierają się na trzech fundamentalnych zasadach:

Neutralność podatkowa oznacza, że reorganizacja przedsiębiorstwa nie generuje natychmiastowych konsekwencji podatkowych przy spełnieniu określonych warunków. Zyski kapitałowe z przekazanych aktywów nie są realizowane w momencie połączenia, lecz odroczone do momentu faktycznego zbycia składników majątkowych.

Realizacja zysków następuje w przypadku transakcji niespełniających wymagań neutralności podatkowej. Różnica między wartością rynkową a podatkową przekazywanych aktywów podlega opodatkowaniu jako zysk kapitałowy, co może znacząco wpłynąć na ekonomikę transakcji.

Ciągłość podatkowa (carryover basis) przejawia się w przejęciu przez spółkę przejmującą wartości podatkowych aktywów wraz z ulgami, zwolnieniami i innymi atrybutami podatkowymi, zapewniając, że reorganizacja nie prowadzi do utraty korzyści podatkowych.

Współczesny krajobraz regulacyjny kształtowany jest przez złożoną sieć systemów prawnych. Inicjatywa BEPS 2.0 OECD, szczególnie implementacja Pillar Two wprowadzającego globalny podatek minimalny 15%, fundamentalnie przekształca kalkulacje podatkowe związane z transgranicznymi połączeniami, eliminując tradycyjne korzyści z optymalizacji poprzez reorganizacje w jurysdykcjach o niskim opodatkowaniu.

Znaczenie gospodarcze

Połączenia spółek stanowią kluczowy mechanizm konsolidacji branż, realizacji synergii operacyjnych i finansowych oraz optymalizacji struktur korporacyjnych. W kontekście globalizacji umożliwiają budowanie międzynarodowych grup kapitałowych zdolnych do konkurowania na rynkach światowych. Instrument ten odgrywa fundamentalną rolę w procesach transformacji gospodarczej, umożliwiając adaptację przedsiębiorstw do zmieniających się warunków technologicznych i rynkowych.

Połączenia spółek – publikacje Kancelarii Skarbiec

Robert Nogacki: Przejęcie spółki osobowej przez spółkę kapitałową bez CIT

2023-04-03: Spółki mogą dokonać połączenia bez podwyższenia kapitału zakładowego, jeżeli spółka przejmująca ma udziały lub akcje spółki przejmowanej, albo udziały lub akcje nabyte. Taki sposób połączenia pozwala zmniejszyć koszty oraz skrócić czas połączenia. Wątpliwości budzi jednak kwestia jak takie połączenie powinno być traktowane na potrzeby ustawy o CIT, w szczególności pod kątem powstania przychodu po stronie spółki przejmującej.

Robert Nogacki: Połączenie odwrotne przez przejęcie spółki – czy to unikanie opodatkowania?

2021-11-22: Polska spółka córka w ramach funkcjonującego holdingu zamierzała przejąć zagraniczną spółkę matkę. W celu uniknięcia zarzutu o unikanie opodatkowania złożyła wniosek o opinię zabezpieczającą do Szefa Krajowej Administracji Skarbowej. Co istotne, do przygotowania wniosku podeszła profesjonalnie – wyczerpująco i merytorycznie uzasadniając celowość transakcji.

Robert Nogacki: Celem przejęcia spółki matki przez spółkę córkę nie zawsze musi być unikanie opodatkowania

2020-09-22: Spółka córka zamierza przejąć 100% majątku swojej spółki matki. Obie spółki należą do tej samej międzynarodowej grupy kapitałowej. Jako cel przejęcia wskazała m.in.: potrzebę uproszczenia struktur organizacyjnych, redukcję kosztów działalności czy zwiększenie efektywności zarządzania. Wszystko to dyktowane jest przede wszystkim kryzysem gospodarczym wywołanym pandemią COVID-19. Szef Krajowej Administracji Skarbowej odkrył w tym przejęciu korzyść podatkową, niemniej z uwagi na wykazane przez spółkę uzasadnione cele ekonomiczne połączenia, nie uznał tej korzyści za dominującą i nie odmówił wydania opinii zabezpieczającej.

Robert Nogacki

Założyciel i partner zarządzający kancelarii prawnej Skarbiec, uznanej przez Dziennik Gazeta Prawna za jedną z najlepszych firm doradztwa podatkowego w Polsce (2023, 2024). Doradca prawny z 19-letnim doświadczeniem, obsługujący przedsiębiorców z listy Forbesa oraz innowacyjne start-upy. Jeden z najczęściej cytowanych ekspertów w dziedzinie prawa handlowego i podatkowego w polskich mediach, regularnie publikujący w Rzeczpospolitej, Gazecie Wyborczej i Dzienniku Gazecie Prawnej. Autor publikacji „AI Decoding Satoshi Nakamoto. Sztuczna inteligencja na tropie twórcy Bitcoina” oraz współautor nagrodzonej książki „Bezpieczeństwo współczesnej firmy”. Profil na LinkedIn: 18.5 tys. obserwujących, 4 miliony wyświetleń rocznie. Nagrody: czterokrotny laureat Medalu Europejskiego, Złotej Statuetki Polskiego Lidera Biznesu, tytułu „Międzynarodowej Kancelarii Prawniczej Roku w Polsce w zakresie planowania podatkowego”. Specjalizuje się w strategicznym doradztwie prawnym, planowaniu podatkowym i zarządzaniu kryzysowym dla biznesu.