Rozwiązania prawne dla firm zagrożonych niewypłacalnością

Nowe przepisy adresowane są do dłużników niewypłacalnych lub zagrożonych niewypłacalnością. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 11 ustawy Prawo upadłościowe niewypłacalnym dłużnikiem jest podmiot, który utracił zdolność do wykonywania swoich zobowiązań pieniężnych. Z zagrożeniem zaś niewypłacalnością mamy do czynienia wtedy, gdy sytuacja ekonomiczna dłużnika wskazuje, iż w niedługim czasie może stać się on niewypłacalny.

Aby ułatwić przedsiębiorcy określenie momentu powstania stanu niewypłacalności, ustawodawca wprowadził m.in. domniemanie prawne, które wskazuje, iż stan ten zachodzi, jeżeli opóźnienie w wykonywaniu zobowiązań pieniężnych przekracza 3 miesiące. Od tego momentu liczony jest 30-dniowy termin na złożenie przez dłużnika wniosku o ogłoszenie upadłości.

Uchybienie temu obowiązkowi wiąże się z powstaniem odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną wskutek niezłożenia wniosku, a także, w wypadku spółki z o.o., rodzi solidarną odpowiedzialność członków zarządu za jej niespłacone zobowiązania. Osoby te mogą uwolnić się od odpowiedzialności, o ile wykażą, że w ww. terminie otwarto postępowanie restrukturyzacyjne albo został zatwierdzony układ w postępowaniu o zatwierdzenie układu.

Prawo restrukturyzacyjne umożliwia dłużnikom podjęcie działań, które mogą uratować niewypłacalne bądź zagrożone niewypłacalnością przedsiębiorstwo. Nie zawsze bowiem nadmierne zadłużenie musi prowadzić do upadłości. Restrukturyzacja jest więc interesującym rozwiązaniem dla tych podmiotów, które dostrzegają szansę na dalsze funkcjonowanie w obrocie gospodarczym i zdecydowane są na przeprowadzenie działań naprawczych.

Wspólnym celem postępowań restrukturyzacyjnych jest uniknięcie ogłoszenia upadłości przedsiębiorstwa przez umożliwienie mu restrukturyzacji. Kluczem zaś, otwierającym drogę do skutecznej restrukturyzacji, jest zawarcie układu z wierzycielami. Układ zostaje zawarty, jeżeli wypowie się na nim wymagana w ustawie większość wierzycieli, którzy są uprawnieni do głosowania nad układem.

Postępowanie to może zostać otwarte wobec przedsiębiorców, jeżeli suma wierzytelności spornych jest mniejsza niż 15% sumy wierzytelności uprawniających do głosowania nad układem lub im równa. Postępowanie to prowadzone jest w zasadniczej części na drodze pozasądowej. Zadłużony przedsiębiorca stara się samodzielnie doprowadzić do zawarcia układu z wierzycielami. W tym celu prowadzi z nimi indywidualne rozmowy.

W samym postępowaniu pomaga mu doradca restrukturyzacyjny, który w porozumieniu z dłużnikiem przygotowuje propozycje układowe, sporządza plan restrukturyzacyjny i spis wierzytelności, w tym wierzytelności spornych, a także uczestniczy w zbieraniu głosów wierzycieli. Doradca restrukturyzacyjny składa do sądu sprawozdanie o możliwości wykonania układu. Po przyjęciu układu w głosowaniu sąd na wniosek dłużnika wydaje postanowienie w przedmiocie jego zatwierdzenia. Od dnia wydania postanowienia dłużnik zaczyna realizować układ.

Postępowanie to może być prowadzone wobec przedsiębiorców, jeżeli suma wierzytelności spornych jest mniejsza niż 15% sumy wierzytelności uprawniających do głosowania nad układem lub im równa. W postępowaniu tym nie ma obowiązku sporządzania spisu inwentarza. Postępowanie prowadzone w tym trybie polega m.in. na ustaleniu wierzytelności, które uprawniają do głosowania nad układem.

Spis inwentarza sporządza nadzorca sądowy, a zgłoszenie ewentualnych zastrzeżeń do spisu skutkuje automatycznym ich przeniesieniem do spisu wierzytelności spornych. Nie wpływa to negatywnie na podejmowanie dalszych czynności, takich jak np. głosowanie.

Z chwilą otwarcia przyspieszonego postępowania układowego dłużnik traci prawo do wykonywania zobowiązań objętych układem. Jedną z zalet tego postępowania jest fakt, iż z dniem jego otwarcia z mocy prawa ulegają zawieszeniu postępowania egzekucyjne dotyczące wierzytelności objętych układem. Dodatkowo, na wniosek nadzorcy sądowego lub przedsiębiorcy, sędzia komisarz może uchylić zajęcia dokonane przed dniem otwarcia postępowania, o ile jest to konieczne dla dalszego prowadzenia przedsiębiorstwa.

Majątek dłużnika przekształca się w „masę układową”, wobec której dłużnik wykonuje ograniczone (wyłącznie do czynności zwykłego zarządu) prawo zarządu. Podejmowanie czynności wykraczających poza zwykły zarząd wymaga zgody nadzorcy sądowego. Zgodnie z przepisami ustawy przyspieszone postępowanie układowe powinno zakończyć się w terminie 2 miesięcy od dnia jego otwarcia.

Postępowanie układowe prowadzi się wobec przedsiębiorców, jeżeli suma wierzytelności spornych jest większa niż 15% sumy wierzytelności uprawniających do głosowania nad układem. Zadłużonemu przedsiębiorcy przysługuje zakres ochrony przed wierzycielami zbliżony do przyspieszonego postępowania układowego – zarząd „masą układową” odbywa się w sposób ograniczony do czynności zwykłego zarządu, natomiast czynności przekraczające zwykły zarząd wymagają zgody nadzorcy sądowego.

Składając wniosek o otwarcie postępowania układowego, wnioskodawca musi uprawdopodobnić zdolność do bieżącego zaspokajania kosztów postępowania, a także zobowiązań, które powstaną po jego otwarciu. Wyższy udział wierzytelności spornych powoduje wydłużenie procedury ustalania wierzytelności, które uprawniają do głosowania nad układem.

Procedura ustalania składników masy upadłości przebiega w tym postępowaniu w sposób bardziej sformalizowany. W postępowaniu układowym głosowanie nad układem przeprowadza się po wcześniejszym sporządzeniu i zatwierdzeniu spisu wierzytelności.

Postępowanie sanacyjne umożliwia najpełniejszą ochronę majątku dłużnika przed wierzycielami i może być prowadzone niezależnie od udziału wierzytelności spornych w całkowitej sumie wierzytelności, które uprawniają do głosowania nad układem. Identycznie jak w przypadku postępowania układowego, w swoim wniosku wnioskodawca musi uprawdopodobnić zdolność do bieżącego zaspokajania kosztów postępowania, a także zobowiązań, które powstaną po jego otwarciu.

Zasadą jest, iż w postępowaniu sanacyjnym przedsiębiorca traci zarząd nad „masą sanacyjną”, a sąd wyznacza zarządcę, który ma nią zarządzać. Po otwarciu postępowania sanacyjnego zawieszeniu z mocy prawa ulegają postępowania egzekucyjne dotyczące wszystkich wierzytelności, również tych, które nie są objęte układem.

Działania restrukturyzacyjne prowadzone w ramach postępowania sanacyjnego mogą prowadzić do bardzo głębokich zmian w funkcjonowaniu przedsiębiorstwa. Zarządca może korzystać z narzędzi wcześniej dostępnych wyłącznie w postępowaniach upadłościowych. Po otwarciu postępowania sanacyjnego wygasa prokura, a także pozostałe pełnomocnictwa udzielone przez przedsiębiorcę.

Zarządcy przysługuje prawo odstąpienia od umowy wzajemnej, niewykonanej w całości lub w części przed dniem otwarcia postępowania sanacyjnego. Może on także kształtować poziom zatrudnienia z uwzględnieniem aktualnych potrzeb przedsiębiorstwa – w zakresie praw i obowiązków pracowników i pracodawcy otwarcie postępowania sanacyjnego wywołuje bowiem skutki identyczne jak ogłoszenie upadłości, z tą różnicą, że uprawnienia syndyka wykonuje zarządca. Zarządca może również sprzedać, ze skutkiem egzekucyjnym, wybrane składniki majątku dłużnika.

W propozycjach układowych zadłużony przedsiębiorca może zaproponować restrukturyzację swoich zobowiązań przez odroczenie terminu ich wykonania, rozłożenie spłaty na raty, redukcję zobowiązań, konwersję wierzytelności na akcje lub udziały. Wskazany powyżej katalog możliwych propozycji układowych nie ma charakteru zamkniętego, zatem wnioskodawca może je swobodnie kształtować.

Propozycje układowe mogą być łączone. Zaspokajanie wierzycieli może również odbywać się przez likwidację majątku dłużnika. Składając propozycje układowe, wnioskodawca może zaproponować podział wierzycieli na grupy, które obejmują poszczególne kategorie interesów. Możliwy jest również tzw. „układ częściowy”, polegający na złożeniu przez przedsiębiorcę propozycji układowych dotyczących tylko wybranych zobowiązań, których restrukturyzacja ma istotny wpływ na kontynuowanie działalności przedsiębiorstwa.

Głosowanie nad układem odbywa się na zwołanym specjalnie w tym celu zgromadzeniu wierzycieli. Aby układ został skutecznie zawarty, w zgromadzeniu tym musi wziąć udział przynajmniej 20% wierzycieli uprawnionych do głosowania nad układem. Jednocześnie za układem musi wypowiedzieć się większość głosujących wierzycieli, którzy oddali ważny głos, mających łącznie co najmniej 66,6% sumy wierzytelności im przysługujących. Przyjęty na zgromadzeniu wierzycieli układ zatwierdza następnie sąd.

Alternatywnym sposobem na uratowanie zadłużonego przedsiębiorstwa jest zbycie go na rzecz z góry wskazanego we wniosku nabywcy w procedurze tzw. przygotowanej likwidacji, bez konieczności przeprowadzania kosztownego i długiego postępowania upadłościowego. Pomimo iż zbycie przedsiębiorstwa jest dokonywane w postępowaniu upadłościowym, to samo postępowanie nie ma charakteru likwidacyjnego. Przedsiębiorstwo – pod rządami nowego właściciela, ale w oparciu o dotychczasowe zasoby – kontynuuje bowiem swoją działalność bez ciążących na nim długów.

Sama zmiana właściciela przedsiębiorstwa w wyniku przygotowanej likwidacji jest praktycznie niezauważalna dla uczestników obrotu gospodarczego. Nie wstrzymuje ono wszak swojej działalności, a cały proces odbywa się w sposób przyjazny zarówno dla pracowników, jak i dla kontrahentów. Zbycie przedsiębiorstwa dokonane w ten sposób ma skutek sprzedaży egzekucyjnej, tzn. nabywca przedsiębiorstwa nie odpowiada za jego dotychczasowe zobowiązania.

Procedurę przygotowanej likwidacji wszczyna się na wniosek wierzyciela lub dłużnika. Wraz z wnioskiem o ogłoszenie upadłości wnioskodawca składa w sądzie upadłościowym wniosek o zatwierdzenie warunków sprzedaży przedsiębiorstwa dłużnika lub jego zorganizowanej części, lub składników majątkowych stanowiących znaczną część przedsiębiorstwa. Do wniosku o pre-pack wnioskodawca dołącza opis i oszacowanie objętego nim składnika majątku sporządzone przez biegłego sądowego. Wniosek taki powinien wskazywać co najmniej osobę nabywcy i cenę.

Analizując wniosek o zatwierdzenie warunków sprzedaży, sąd upadłościowy bada, czy zaproponowana przez wnioskodawcę i uzgodniona z nabywcą cena nie jest niższa od kwoty możliwej do uzyskania w postępowaniu upadłościowym prowadzonym na zasadach ogólnych.

Sąd w swoich rozważaniach bierze pod uwagę nie tylko możliwą do uzyskania cenę, lecz również koszty postępowania związane z likwidacją przedsiębiorstwa. Sąd upadłościowy może uwzględnić wniosek z niższą ceną sprzedaży niż kwota możliwa do uzyskania w klasycznym postępowaniu upadłościowym, jeżeli przemawia za taką sprzedażą możliwość zachowania przedsiębiorstwa lub ważny interes publiczny.

W postanowieniu o ogłoszeniu upadłości dłużnika sąd może uwzględnić wniosek o zatwierdzeniu warunków sprzedaży przedsiębiorstwa bądź wniosek oddalić i dalej procedować jak w klasycznym postępowaniu upadłościowym. Jeśli wniosek o pre-pack zostanie uwzględniony, sąd zatwierdza warunki sprzedaży, wskazując co najmniej osobę nabywcę i cenę. Postanowienie oddalające wniosek o zatwierdzeniu warunków sprzedaży może zostać zaskarżone wyłącznie przez wnioskodawcę, natomiast na postanowienie uwzględniające wniosek zażalenie może złożyć każdy z wierzycieli.

Dzięki przygotowanej likwidacji przedsiębiorstwo kontynuuje działalność, a wierzyciele zostają zaspokojeni w wyższym stopniu i szybciej niż wskutek zwykłego postępowania upadłościowego.

Przedstawiony wyżej katalog rozwiązań prawnych daje zadłużonym przedsiębiorcom szereg możliwości rozwiązania ich trudnej sytuacji finansowej. Zarówno postępowania restrukturyzacyjne, jak i procedura przygotowanej likwidacji (pre-pack) pozwalają na zachowanie przedsiębiorstwa w ruchu, zaspokajając jednocześnie, przynajmniej w części, słuszne roszczenia wierzycieli.

Postępowania insolwencyjne nie należą do postępowań prostych. Skuteczne złożenie wniosku czy to o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego, czy to o ogłoszenie upadłości wraz z wnioskiem o pre-pack wymaga zatem solidnej wiedzy nie tylko prawniczej, lecz również o finansach przedsiębiorstwa.

Sąd bowiem, badając dokumenty załączone do wniosków, uważnie analizuje, czy zachodzą przesłanki do wydania pozytywnego dla wnioskodawcy rozstrzygnięcia. Uchybienie wymogom formalnym może skutkować zwrotem wniosku, a błędne opracowanie wniosku pod względem merytorycznym grozi jego oddaleniem. Zanim więc przedsiębiorca podejmie decyzję o złożeniu wniosku w jednej z opisanych procedur, warto, aby skontaktował się ze specjalistą, który doradzi mu przy wyborze najlepszej drogi do wyjścia z zadłużenia.

Kancelaria Prawna Skarbiec