Zachowanie prawa do odliczenia podatku naliczonego VAT od zaniechanych inwestycji

Sprawa dotyczyła rumuńskiej spółki, prowadzącej inwestycje polegające na budowie biurowca oraz centrum handlowego, które miały zostać wynajęte. W związku z kryzysem gospodarczym podjęta została decyzja biznesowa o zawieszeniu projektu/inwestycji.

Ponadto na jaw wyszło, że inwestycja może być niezgodna z planem zagospodarowania przestrzennego, o czym podatnik wiedział. Organ podatkowy stwierdził, że w takiej sytuacji brak jest prawa do odliczenia podatku VAT.

TSUE w omawianym wyroku (C-734/19) uznał, że w sytuacji zaniechania inwestycji w związku z kryzysem gospodarczym podatnik ma prawo do odliczenia VAT naliczonego, ponieważ liczył się zamiar wykorzystania planowanej inwestycji do opodatkowanej działalności gospodarczej, a następnie z przyczyn niezależnych od podatnika ostatecznie nie doszło do wykorzystania inwestycji.

Prawo do odliczenia VAT pozostaje także, jeżeli inwestycja nie będzie wykorzystywana do czynności opodatkowanych, lecz należy skorygować VAT w sytuacji, gdy podatnik utraci zamiar wykorzystania inwestycji w takim zakresie. TSUE w wyroku położył szczególny nacisk na kwestię zamiaru wykorzystywania nieruchomości przez podatnika. Jest to szersze podejście niż obserwowane dotychczas, sprowadzające się do ustalenia, czy podatnik ponosi winę w zaniechaniu inwestycji.

Wyrok TSUE jest kolejnym wyrokiem w podobnej sprawie – zaniechania inwestycji. Utrzymuje on dotychczasowe podejście potwierdzające, że ryzyko jest wpisane w charakter prowadzenia działalności gospodarczej. Ponadto wyrok potwierdza, jak ważne jest prawidłowe udokumentowanie rzeczywistego zamiaru podatnika w zakresie wykorzystania inwestycji.

Co prawda wyroki TSUE nie mają mocy powszechnie obowiązującego prawa, a co więcej, są wydawane w konkretnych sprawach. Niemniej często wskazują kierunki orzecznicze dla sądów krajowych. W ustawie o podatku od towarów i usług brak jest definicji zaniechanej inwestycji, przez co podatnicy mogą polegać na definicjach wypracowanych przez unijne i krajowe orzecznictwo administracyjne. Jeżeli tezy wygłoszone w wyroku zostaną uwzględnione przez krajowe sądy administracyjne, to z pewnością można stwierdzić, że jest to bardzo korzystny wyrok dla podatników.

TSUE już wcześniej podejmował tematykę zaniechanych inwestycji. W wyroku z 17 października 2018 r., C-249/17, Trybunał potwierdził, że podmiotowi przysługuje prawo do odliczenia VAT naliczonego w przypadku wydatków poniesionych na usługi doradcze w sytuacji, gdy planował on przejęcie udziałów innego podmiotu.

Co istotne, TSUE wskazał, że podstawowym warunkiem odliczenia VAT jest związek z działalnością gospodarczą, a w przypadku zaniechania planowanej inwestycji podatnik powinien posiadać uzasadnienie potwierdzające sens podejmowania działań w ramach planowanej inwestycji oraz przyczyn jej zaniechania.

W przypadku zaniechania inwestycji w sposób „kontrolowany”, tzn. podatnik ponosił wydatki, pomimo iż wiedział albo nawet sam przyczynił się do zaniechania, powstaje ryzyko oraz możliwość zakwestionowania przez organy podatkowe. Przykładowo w interpretacji indywidualnej z 8 marca 2016 r., sygn. IPPP2/4512-1272/15-4/MJ, organ podatkowy odmówił podatnikowi prawa do odliczenia VAT od inwestycji podejmowanych jedynie na podstawie deklaracji kontrahenta.

Innymi słowy, polskie organy podatkowe rozszerzają zakres orzecznictwa TSUE i uzależniają możliwość odliczenia VAT od wystąpienia niezależnej przyczyny zaniechania inwestycji. W przeciwnym wypadku odliczenie nie jest możliwe. Bardzo surowe podejście jest niezrozumiałe, ponieważ przedsiębiorca, wycofując majątek z firmy, powstały na skutek nieudanego przedsięwzięcia, i tak musiałby rozliczyć podatek VAT należny.

Ponadto różnicowanie sytuacji w zależności od subiektywnego kryterium przyczynienia się do zaniechania inwestycji może doprowadzić do naruszenia zasady praworządności i opierania rozstrzygnięć podatkowych o przepisy prawa.

Dlatego właśnie omówiony wyrok TSUE jest korzystny i może zmienić tę praktykę organów podatkowych. Jest on także zgodny z podstawową zasadą podatku VAT, jaką jest neutralność podatkowa, czyli w uproszczeniu opodatkowanie konsumentów, a nie przedsiębiorców, nawet tych, którym nie wszystko wychodzi.

Autor: radca prawny Robert Nogacki – Twórca Kancelarii Prawnej Skarbiec