Sąd uznał za sztuczne wszczęte przez organ postępowanie karnoskarbowe

W czerwcu 2014 r. dyrektor urzędu kontroli skarbowej wszczął wobec spółki postępowanie kontrolne w zakresie rzetelności jej rozliczeń VAT z tytułu działalności prowadzonej w II i III kwartale 2013 r. Po ponad 5 latach kontroli, w sierpniu 2019 r., wydał decyzję, w której stwierdził, że spółce nie należy się zwrot VAT w wysokości 3,93 mln zł.

Dyrektor wskazał, że w skontrolowanym okresie, jak i na przełomie 2013 i 2014 r., firma uczestniczyła w międzynarodowej karuzeli VAT, pozorując dostawy kawy, napojów energetycznych oraz chemii gospodarczej. Miało to skutkować zawyżeniem przez nią naliczonego i odliczonego podatku VAT. Wynikał on bowiem z faktur niedokumentujących rzeczywistych zdarzeń gospodarczych. W opinii organu spółka nie dokonała również wewnątrzwspólnotowych dostaw towarów na kwotę blisko 17 mln zł, stąd w ich zakresie nie była uprawniona do zastosowania 0% stawki VAT.

Przedsiębiorca zaskarżył decyzję organu, podnosząc m.in. zarzut przedawnienia zobowiązania podatkowego, które nastąpiło 31 grudnia 2018 r. W odpowiedzi organ odwoławczy utrzymał decyzję organu I instancji w mocy, bowiem, jak wskazał, postanowieniem z 2 października 2018 r. naczelnik urzędu celno-skarbowego wszczął wobec przedsiębiorcy dochodzenie w sprawie o przestępstwo skarbowe nierzetelnego prowadzenia ksiąg rachunkowych i oszustwa VAT, czym skutecznie przerwał bieg terminu przedawnienia dochodzonego zobowiązania podatkowego w tej sprawie.

Spółka wniosła do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie skargę, podnosząc, że bieg terminu przedawnienia nie został skutecznie zawieszony na skutek wszczęcia przeciw niej postępowania karnoskarbowego. Zostało ono bowiem wszczęte wyłącznie dla obejścia i wydłużenia 5-letniego terminu okresu przedawnienia.

Przedsiębiorca przywołał m.in. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 17 lipca 2012 r. (sygn. akt P 30/11), w którym Trybunał orzekł, że ustawodawca powinien kształtować mechanizmy prawa podatkowego w taki sposób, aby wygaśnięcie zobowiązania podatkowego następowało w rozsądnym terminie.

Instytucja zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego jest instytucją nadzwyczajną, wyjątkiem od reguły przedawniania się tych zobowiązań po upływie 5 lat od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku.

Organy powinny więc podejmować swoje działania w wyegzekwowaniu tychże zobowiązań z odpowiednim wyprzedzeniem, aby uniknąć bezskutecznego upływu wskazanego przez ustawodawcę 5-letniego terminu. Natomiast wydłużanie tego terminu przez czas bliżej nieokreślony narusza poczucie bezpieczeństwa podatnika i nie sprzyja poszanowaniu jego godności.

Sąd odwołał się również do najnowszego orzecznictwa Naczelnego Sądu Administracyjnego z 30 lipca 2020 r., sygn. akt I FSK 128/20 oraz I FSK 42/20. W wyrokach tych NSA zwrócił uwagę na coraz częstsze nadużywanie instytucji wszczęcia postępowania karnoskarbowego przez organy podatkowe jedynie dla uniknięcia skutku w postaci przedawnienia dochodzonego od podatnika zobowiązania.

Dlatego też sądy muszą kontrolować zasadność wszczynania tych postępowań wobec podatników, gdyż w przeciwnym razie organy mogłyby wykorzystywać tę instytucję do wydłużania terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego, nawet w braku jakichkolwiek uzasadnionych podstaw.

Krakowski sąd, uchylając zaskarżoną przez spółkę decyzję dyrektora izby skarbowej w przedmiocie odmowy zwrotu VAT blisko 4 mln zł, podkreślił: „…aktualnie (…) działania organów państwa ukierunkowane są na ochronę fiskalną swoich interesów.

Uważa się, że skutkuje to masowym, „profilaktycznym” wszczynaniem postępowań karnoskarbowych tam, gdzie istnieje ryzyko przedawnienia zobowiązania podatkowego. (…) organy wszczynają postępowanie przygotowawcze bez dostatecznej podstawy faktycznej (…) nawet wtedy, gdy postępowanie to nie dostarczyło żadnych przesłanek do postawienia komukolwiek w przyszłości zarzutu.

Tymczasem w jego toku oczekują na decyzję lub orzeczenie sądowe stwierdzające to naruszenie, wiedząc, że istnieje ryzyko uniewinnienia oskarżonego lub umorzenia postępowania” (wyrok z 24 marca 2021 r., sygn. akt I SA/Kr 1252/20).

WSA w swoim wyroku stwierdził również, że potępione, wskazane wyżej praktyki organów podatkowych są nieakceptowalne w demokratycznym państwie prawnym i stanowią przejaw nadużycia władzy. A nadużycie to podważa szacunek wobec porządku prawnego oraz organów władzy.

Między innymi dlatego sądy powinny stać na straży konstytucyjnych praw obywateli i poddawać kontroli stosowanie przez fiskusa instytucji wszczęcia wobec kontrolowanych przedsiębiorców postępowań karnoskarbowych, które zawieszają bieg terminu przedawnienia dochodzonych od tych przedsiębiorców zobowiązań podatkowych.

Krakowski sąd wytyczył ścieżkę, jaka powinna zostać pokonana, aby mógł być spełniony cel normy wynikającej z art. 70 § 6 pkt 1 Ordynacji podatkowej, a więc by nastąpiło zawieszenie biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego.

Najpierw organ powinien stwierdzić istnienie zobowiązania podatkowego, później ustalić, że nie zostało ono spełnione, następnie, że jego niewykonanie wiąże się z podejrzeniem popełnienia przestępstwa lub wykroczenia skarbowego, i dopiero wówczas, na tej podstawie, wszcząć postępowanie karnoskarbowe.

Natomiast ustalenie, że ta kolejność została przez organ naruszona, powinno prowadzić do wniosku, że dyspozycja tego przepisu została naruszona, a więc nie doszło do skutecznego zawieszenia biegu terminu przedawnienia.

Przedsiębiorcy, którzy padli lub w przyszłości padną ofiarą takich działań fiskusa, zyskują dzięki takim wyrokom sądów silny argument w walce o ochronę swojego interesu i swoich majątków. Tworzy się bowiem korzystna dla przedsiębiorców, ugruntowana linia orzecznicza sądów administracyjnych, które nie badają już tylko skuteczności dotrzymania przez organy terminu na wszczęcie przeciw podatnikom postępowań karnoskarbowych, ale biorą też pod uwagę skuteczność, zasadność samego wszczęcia takiego postępowania.

Oznacza to, że organy podatkowe nie mogą profilaktycznie, sztucznie, bez uzasadnienia wszczynać przeciw przedsiębiorcy postępowania karnoskarbowego, jeśli jego celem jest jedynie danie sobie więcej czasu na znalezienie dowodów winy i przypisanie jej temu przedsiębiorcy.

Autor: radca prawny Robert Nogacki – Twórca Kancelarii Prawnej Skarbiec