Bezczynność organu
Bezczynność organu (łac. inertia administrativa, ang. administrative inaction, niem. Untätigkeit der Behörde, franc. inertie administrative) stanowi instytucję prawną oznaczającą brak aktywności organu administracji publicznej w zakresie załatwienia sprawy należącej do jego kompetencji, w sytuacji gdy przepisy prawa lub zasady dobrej administracji nakładają na organ wyraźny obowiązek podjęcia określonej czynności.
Zjawisko to występuje w dwóch podstawowych postaciach: jako całkowite zaniechanie działania przez organ administracyjny lub jako przewlekłe prowadzenie postępowania, odbiegające od standardów efektywności, rzetelności i szybkości wymaganych w nowoczesnej administracji publicznej. Na gruncie prawa polskiego uznaje się, że są to dwie różne, choć bliskie sobie instytucje: bezczynność to brak działania, przewlekłość – załatwianie sprawy z opóźnieniem mimo podejmowania czynności.
Bezczynność organu może dotyczyć różnorodnych czynności procesowych, takich jak wydanie decyzji administracyjnej, udzielenie odpowiedzi na wniosek obywatela, wykonanie aktu indywidualnego czy podjęcie innych działań wynikających z kompetencji danego podmiotu.
Istotą bezczynności organu jest naruszenie temporalnego aspektu działania administracji, gdy organ nie realizuje swoich obowiązków w terminie określonym przepisami prawa, w terminie wyznaczonym przez standardy efektywnego administrowania lub w rozsądnym czasie wynikającym z natury sprawy i okoliczności konkretnego przypadku. Zjawisko to stanowi przejaw dysfunkcji systemu administracyjnego, podważając fundamentalne zasady praworządności i zaufania obywateli do instytucji publicznych.
W perspektywie prawnoporównawczej bezczynność organu stanowi uniwersalny problem współczesnych systemów administracyjnych. Państwa o rozwiniętym prawie administracyjnym wypracowały różnorodne mechanizmy przeciwdziałania temu zjawisku. W systemie niemieckim funkcjonuje instytucja Untätigkeitsklage – skargi na bezczynność urzędu, regulowana w § 75 Kodeksu postępowania administracyjnego (Verwaltungsgerichtsordnung). Prawo francuskie przewiduje recours pour excès de pouvoir, umożliwiający zaskarżenie „milczenia administracji” w przypadku braku reakcji organu w określonym terminie. Kraje anglosaskie w ramach judicial review dopuszczają kwestionowanie przewlekłości i braku reakcji organów administracyjnych. Na poziomie Unii Europejskiej prawo do sprawnego rozstrzygnięcia stanowi element szerszego prawa do dobrej administracji, a Komisja Europejska publikuje zasady przeciwdziałania opóźnieniom administracyjnym (administrative delay).
Międzynarodowe standardy administracyjne, wyrażone w dokumentach Rady Europy, Unii Europejskiej – szczególnie w Europejskim Kodeksie Dobrej Administracji – oraz Organizacji Narodów Zjednoczonych, traktują sprawne i terminowe działanie organów publicznych jako fundamentalny element praworządności demokratycznej. Bezczynność organu stanowi w tym kontekście naruszenie prawa jednostki do dobrej administracji, będącego elementem szerszego katalogu praw obywatelskich we współczesnych państwach demokratycznych.
Funkcja prawna instytucji bezczynności organu realizuje się poprzez umożliwienie obywatelom dochodzenia swoich praw w sytuacji, gdy administracja publiczna nie wywiązuje się z ciążących na niej obowiązków procesowych. Mechanizmy przeciwdziałania bezczynności – takie jak skargi do sądów administracyjnych, środki ponaglające czy roszczenia odszkodowawcze – służą przywróceniu równowagi w relacjach między jednostką a władzą publiczną, zapewniając skuteczną ochronę prawną obywateli przed dysfunkcjami aparatu administracyjnego.
W doktrynie prawa administracyjnego bezczynność organu jest rozpatrywana w kontekście szerszych zasad funkcjonowania administracji publicznej, takich jak zasada legalizmu, efektywności, proporcjonalności i ochrony zaufania obywateli. Zjawisko to stanowi szczególny przypadek wadliwego działania administracji, gdzie wadliwość przejawia się nie w treści podjętej czynności, lecz w jej zaniechaniu lub nieuzasadnionym opóźnieniu, co czyni bezczynność organu istotnym problemem prawnym wymagającym adekwatnych mechanizmów naprawczych w każdym nowoczesnym systemie prawnym.
Publikacje Kancelarii Skarbiec związane z tematyką bezczynności organu
Robert Nogacki: Organy skarbowe przegrywają w sądach z powodu swojej bezczynności w postępowaniach karnych przeciw przedsiębiorcom
2021-09-29: Fiskus ma 5 lat na dochodzenie należności skarbowych od podatników. Gdy mimo tak długiego czasu nie potrafi znaleźć dowodów uzasadniających domagania się tych należności, sztucznie wydłuża termin ich przedawnienia, wszczynając przeciw przedsiębiorcom postępowania karne skarbowe. Do niedawna już sam fakt wszczęcia postępowania wystarczał, by osiągnąć pożądany skutek. Wszystko zmieniło się w maju 2021 r., gdy Naczelny Sąd Administracyjny stanowczo sprzeciwił się takim instrumentalnym działaniom organów.
Robert Nogacki: Niedopuszczalne w demokratycznym państwie prawa działania organu wobec przedsiębiorcy
2020-01-30: Przedsiębiorca dwa razy wygrał przed sądem spór z fiskusem o zwrot VAT. Zobowiązany do jego dokonania organ wciąż jednak nie zwrócił przedsiębiorcy pieniędzy. Sądy karzą go za to grzywną, nazywając jego bezczynność rażącym naruszeniem prawa. Mimo to organ nadal nie chce zwrócić należnych przedsiębiorcy ponad 4 mln zł.
Robert Nogacki: Organ wszczął przeciw przedsiębiorcy postępowanie karne skarbowe i przez 9 lat nie podjął żadnych czynności
2021-11-09: W kwietniu 2008 r. spółka złożyła w urzędzie skarbowym korektę zeznania podatkowego CIT-8 za 2007 r., w której wykazała dochód w kwocie ponad 170 tys. zł i należny CIT w wysokości 32 tys. zł. Po ponad 11 latach, we wrześniu 2019 r., naczelnik urzędu celno-skarbowego wydał decyzję, w której stwierdził, że spółka zaniżyła w objętym zeznaniem okresie przychód i zawyżyła koszty.
Określił jej zobowiązanie w podatku dochodowym na nowo. Dlaczego rewidował rozliczenia przedsiębiorcy po aż 11 latach? Bo przed upływem 5-letniego terminu przedawnienia wszczął przeciw niemu postępowanie karne skarbowe, co zawiesiło bieg tego terminu, mimo że przez 9 lat nie podjął żadnych czynności.
INNE HASŁA ZWIĄZANE Z TEMATEM: Przewlekłość postępowania
Założyciel i partner zarządzający kancelarii prawnej Skarbiec, uznanej przez Dziennik Gazeta Prawna za jedną z najlepszych firm doradztwa podatkowego w Polsce (2023, 2024). Doradca prawny z 19-letnim doświadczeniem, obsługujący przedsiębiorców z listy Forbesa oraz innowacyjne start-upy. Jeden z najczęściej cytowanych ekspertów w dziedzinie prawa handlowego i podatkowego w polskich mediach, regularnie publikujący w Rzeczpospolitej, Gazecie Wyborczej i Dzienniku Gazecie Prawnej. Autor publikacji „AI Decoding Satoshi Nakamoto. Sztuczna inteligencja na tropie twórcy Bitcoina” oraz współautor nagrodzonej książki „Bezpieczeństwo współczesnej firmy”. Profil na LinkedIn: 18.5 tys. obserwujących, 4 miliony wyświetleń rocznie. Nagrody: czterokrotny laureat Medalu Europejskiego, Złotej Statuetki Polskiego Lidera Biznesu, tytułu „Międzynarodowej Kancelarii Prawniczej Roku w Polsce w zakresie planowania podatkowego”. Specjalizuje się w strategicznym doradztwie prawnym, planowaniu podatkowym i zarządzaniu kryzysowym dla biznesu.