Planowanie podatkowe – profesjonalne doradztwo prawne i podatkowe

 

Od wprowadzenia klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania wiele firm zastanawia się czy można jeszcze bezpiecznie planować strukturę podatkową? Odpowiedź brzmi: TAK – pod warunkiem zachowania odpowiednich zasad.

 

Planowanie podatkowe – Twoje prawo

 

• Nie musisz płacić najwyższych możliwych podatków
• Sądy administracyjne konsekwentnie potwierdzają: masz prawo wybierać spośród dostępnych rozwiązań prawnych te najbardziej korzystne podatkowo. To nie jest obejście prawa – to rozsądne zarządzanie przedsiębiorstwem.
• Jak stwierdził Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 8 lipca 2019 r. (II FSK 135/19):: „podmiot zawsze ma prawo wybrać taką formę czynności, która powoduje jak najniższe obciążenie podatkowe”. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie potwierdził tę zasadę w wyroku z 11 grudnia 2024 r. (I SA/Ol 384/24), stwierdzając wprost: „trudno robić zarzut stronie, że próbuje optymalizować swoje działania z podatkowego punktu widzenia”.

Warunek? Twoje działania muszą mieć rzeczywiste uzasadnienie ekonomiczne.

 

⚠️ WAŻNE ZASTRZEŻENIE PRAWNE:

Każda sytuacja wymaga indywidualnej oceny. Przedstawione zasady i przykłady mają charakter ogólny. Ostateczna ocena struktury i dedykowane doradztwo podatkowe zależy od pełnego kontekstu faktycznego i może być dokonana tylko po szczegółowej analizie prawnej.

 

 

Planowanie podatkowe a unikanie opodatkowania

 

Kiedy urząd skarbowy może zakwestionować Twoje działania?

Tylko wtedy, gdy spełnisz WSZYSTKIE trzy warunki jednocześnie:

 

---

 

Warunek 1: Korzyść podatkowa była Twoim głównym celem

Nie wystarczy zatem, że korzyść podatkowa była efektem ubocznym działań podatnika. Musi to być cel świadomie zakładany i istotny dla podjęcia decyzji o wyborze określonego sposobu działania.

 

 

---

 

Warunek 2: To, co zrobiłeś, jest sprzeczne z celem przepisów

Ocena ta wymaga każdorazowo analizy konkretnego stanu faktycznego. Nie chodzi bowiem o sprzeczność z literalnym brzmieniem prawa (takie działanie byłoby po prostu nielegalne). Chodzi o sytuację, gdy formalnie działasz zgodnie z przepisem, ale wykorzystujesz go w sposób, którego ustawodawca nie przewidział i osiągasz efekt przeciwny do zamierzonego celu regulacji.

Przykład: Wykorzystanie zwolnienia podatkowego przewidzianego dla wspierania rozwoju firm w sposób służący wyłącznie transferowi zysków między podmiotami powiązanymi.

 

---

 

Warunek 3: Twój sposób działania jest sztuczny

Czyli taki, którego nie zastosowałby podmiot działający rozsądnie i kierujący się zgodnymi z prawem celami innymi niż osiągnięcie korzyści podatkowej.

 

 

---

 

Kluczowe znaczenie dla zrozumienia granic dopuszczalnego planowania ma właściwe odczytanie przesłanek zastosowania klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania (GAAR). Zgodnie z art. 119a § 1 Ordynacji podatkowej.

Dopiero jednoczesne wystąpienie wszystkich trzech przesłanek otwiera organom skarbowym drogę do zakwestionowania skutków podatkowych podjętych działań. To niezwykle istotne rozróżnienie – samo dążenie do minimalizacji podatków, nawet jako cel główny, nie stanowi naruszenia prawa, jeśli sposób działania znajduje racjonalne uzasadnienie ekonomiczne.

 

Co to oznacza w praktyce?

Możesz legalnie minimalizować podatki, jeśli:

✅ Masz rzeczywisty powód biznesowy (nie tylko podatkowy)
✅ Twoje działanie ma sens ekonomiczny
✅ Jest to racjonalna biznesowo decyzja
✅ Struktura odpowiada potrzebom Twojego biznesu

 

Ekonomiczne uzasadnienie jako immunitet

 

Fundamentalną kwestią jest rozumienie uzasadnionych przyczyn ekonomicznych. Jak stanowi art. 119c § 1 Ordynacji podatkowej: „Sposób działania nie jest sztuczny, jeżeli na podstawie istniejących okoliczności należy przyjąć, że podmiot działający rozsądnie i kierujący się zgodnymi z prawem celami zastosowałby ten sposób działania w dominującej mierze z uzasadnionych przyczyn ekonomicznych”. Co istotne, do przyczyn tych nie zalicza się celu osiągnięcia korzyści podatkowej sprzecznej z przedmiotem lub celem ustawy podatkowej.

Katalog takich uzasadnionych przyczyn wykracza daleko poza bezpośrednie korzyści finansowe. Orzecznictwo sądów administracyjnych konsekwentnie potwierdza, że uzasadnieniem ekonomicznym może być zarządzanie ryzykiem biznesowym. Przekształcenie spółki osobowej w kapitałową w celu ograniczenia osobistej odpowiedzialności wspólników za zobowiązania spółki stanowi klasyczny przykład uzasadnionego działania restrukturyzacyjnego. Nawet jeśli wiąże się to z korzyściami podatkowymi, dominujący cel ochrony majątku osobistego wspólników legitymizuje takie działanie.

Planowanie sukcesji również stanowi pełnowartościowe uzasadnienie ekonomiczne. Przygotowanie struktury własnościowej do przekazania biznesu następnemu pokoleniu może wymagać złożonych operacji – wydzielenia strategicznych aktywów, utworzenia fundacji rodzinnej, reorganizacji struktury udziałowej. Jeśli działania te służą zapewnieniu ciągłości działania przedsiębiorstwa i zabezpieczeniu interesów rodziny, stanowią one uzasadnione przyczyny ekonomiczne, nawet jeśli towarzyszą im korzystne skutki podatkowe.

Optymalizacja operacyjna przez centralizację funkcji wsparcia w ramach spółki holdingowej obsługującej grupę kapitałową może generować rzeczywiste oszczędności kosztowe poprzez efekt skali i specjalizację. Fakt, że taka struktura wiąże się również z korzyściami podatkowymi, takimi jak konsolidacja wyników podatkowych, nie dyskwalifikuje jej jako sztucznej. Wymogi regulacyjne i rynkowe również mogą uzasadniać przyjęcie określonych struktur. Niektóre formy prowadzenia działalności są wymagane przez regulatorów, na przykład przez Komisję Nadzoru Finansowego dla instytucji finansowych, lub oczekiwane przez kontrahentów biznesowych, jak spółka akcyjna przy wejściu na giełdę.

Ochrona wartości niematerialnych stanowi kolejny przykład uzasadnienia ekonomicznego. Wydzielenie znaków towarowych, patentów czy know-how do odrębnego podmiotu może służyć ich lepszej ochronie prawnej, ułatwieniu komercjalizacji lub zabezpieczeniu przed roszczeniami wierzycieli spółki operacyjnej. To również uzasadniona przyczyna ekonomiczna, niezależna od ewentualnych korzyści podatkowych.

 

 

Czego unikać

 

Sygnały ostrzegawcze dla organów skarbowych świadczące o potencjalnej sztuczności konstrukcji:

 

⚠ Nieuzasadnione dzielenie operacji
Transakcja realizowana wieloetapowo bez biznesowego powodu

⚠ Podmioty pośredniczące bez funkcji
„Pustynie korporacyjne” służące tylko przepływowi środków

⚠ Transakcje okrężne
Działania prowadzące do stanu identycznego z wyjściowym

⚠ Nieadekwatne ryzyko
Ryzyko gospodarcze znacznie przewyższające korzyści niefiskalne

⚠ Spółki bez substancji
Podmioty bez rzeczywistej działalności, zwłaszcza w rajach podatkowych

 

 

Przepis art. 119c § 2 Ordynacji podatkowej wskazuje przykładowe symptomy sztuczności sposobu działania. Katalog ten ma charakter otwarty, co oznacza, że mogą istnieć również inne przesłanki przemawiające za sztucznością konstrukcji. Niemniej warto znać te wymienione wprost, gdyż stanowią one sygnały ostrzegawcze dla organów skarbowych.

Nieuzasadnione dzielenie operacji stanowi pierwszą czerwoną flagę. Gdy transakcję, która mogłaby być zrealizowana bezpośrednio, dzieli się na szereg pośrednich kroków wyłącznie w celu osiągnięcia lepszych skutków podatkowych, mamy do czynienia z przesłanką sztuczności. Przykładem może być sytuacja, w której zamiast bezpośredniego umorzenia udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, podatnik najpierw przekształca ją w spółkę akcyjną, aby następnie umorzyć akcje z wyższymi kosztami uzyskania przychodów.

Angażowanie podmiotów pośredniczących bez uzasadnienia ekonomicznego lub gospodarczego stanowi kolejny istotny sygnał ostrzegawczy. Wprowadzenie do struktury podmiotów, które nie pełnią żadnej istotnej funkcji ekonomicznej, a służą wyłącznie przepływowi środków lub aktywów dla uzyskania korzyści podatkowych, budzi szczególne podejrzenia organów. Podmioty takie, często określane jako letterbox companies, charakteryzują się brakiem rzeczywistej działalności gospodarczej, pozbawieniem substancji ekonomicznej w postaci majątku czy pracowników, umiejscowieniem w rajach podatkowych oraz działaniem jako pustynie korporacyjne.

Transakcje okrężne i kompensujące się również świadczą o sztuczności konstrukcji. Gdy podatnik dokonuje czynności prowadzących do stanu identycznego lub zbliżonego do wyjściowego, a jedynym efektem jest korzyść podatkowa, mamy klasyczny przypadek sztuczności. Przykładem może być karuzelowy obrót znakiem towarowym, gdzie po serii transakcji marka wraca do pierwotnego właściciela, ale już z możliwością amortyzacji od znacznie wyższej wartości.

Nieadekwatne ryzyko ekonomiczne stanowi dalszą przesłankę sztuczności. Gdy podatnik podejmuje ryzyko gospodarcze znacznie przewyższające spodziewane korzyści niefiskalne, zachodzi przypuszczenie, że działanie jest motywowane wyłącznie względami podatkowymi. Hipotetycznym przykładem może być wniesienie wierzytelności o spłatę pożyczki w kwocie dziesięciu milionów złotych do fundacji rodzinnej w zamian za prawo do późniejszych świadczeń o wartości dwóch milionów złotych.

Brak odzwierciedlenia korzyści podatkowej w ryzyku gospodarczym lub przepływach pieniężnych również przemawia za sztucznością konstrukcji. Jeśli osiągnięta korzyść podatkowa nie znajduje odzwierciedlenia w rzeczywiście poniesionym przez podmiot ryzyku gospodarczym lub jego przepływach pieniężnych, świadczy to o oderwaniu konstrukcji prawnej od rzeczywistości ekonomicznej.

Wreszcie, angażowanie podmiotu niemającego rzeczywistej działalności gospodarczej lub niepełniącego istotnej funkcji ekonomicznej, szczególnie jeśli posiada siedzibę w kraju uznawanym za raj podatkowy, stanowi jedną z najpoważniejszych czerwonych flag. Takie podmioty, pozbawione substancji ekonomicznej, służą zazwyczaj wyłącznie celom optymalizacyjnym bez jakiegokolwiek uzasadnienia biznesowego.

 

Kluczowe orzeczenie: wyrok NSA II FSK 135/19

 

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 8 lipca 2019 r. (sygn. akt II FSK 135/19) stanowi kamień milowy w rozumieniu granic między dozwolonym planowaniem a niedozwolonym unikaniem opodatkowania. Sprawa dotyczyła niezwykle skomplikowanej struktury korporacyjnej, której analiza pozwala zrozumieć, kiedy przekraczamy granicę legalności.

Stan faktyczny sprawy był następujący: włoski bank B. zamierzał przejąć kontrolę nad polską spółką notowaną na giełdzie. W tym celu utworzono polską spółkę celową (SPV), która miała nabyć akcje spółki docelowej. Bank B. przekazał SPV środki finansowe na zakup akcji oraz na pokrycie kosztów gwarancji bankowej wymaganej przez przepisy o ofercie publicznej. Po zakupie akcji przez SPV, przeprowadzono tzw. odwrotne połączenie (reverse merger), w wyniku którego spółka docelowa przejęła SPV. W ramach tego połączenia ustalono alokację majątku SPV w taki sposób, że jedynie osiem procent przekazano na kapitał zakładowy spółki przejmującej, a pozostałe dziewięćdziesiąt dwa procent na kapitał zapasowy. To spowodowało drastyczne obniżenie wartości jednostkowej akcji. Następnie spółka przejmująca sprzedała akcje własne (będące wcześniej własnością SPV) bankowi B. po znacznie niższej cenie niż ich wartość nabycia przez SPV. W rezultacie wygenerowano stratę podatkową w wysokości ponad czterystu dwudziestu ośmiu milionów złotych.

Naczelny Sąd Administracyjny, analizując tę konstrukcję, wskazał na kilka kluczowych elementów świadczących o jej sztuczności. Przede wszystkim działania podatnika zmierzały do celowego obniżenia wysokości przychodów ze zbycia akcji przy jednoczesnym utrzymaniu wysokich kosztów ich nabycia, poniesionych faktycznie przez poprzednika prawnego. Choć działania te były zgodne z literalnym brzmieniem ustawy, w szczególności art. 15 ust. 1 w związku z art. 16 ust. 1 pkt 8 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych w związku z art. 93 § 1 pkt 1 i § 2 pkt 1 Ordynacji podatkowej, były niewątpliwie sprzeczne z celem i przedmiotem ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych.

Sąd szczególnie podkreślił, że samo doprowadzenie przez podatnika, poprzez alokację majątku spółki przejętej w większości na kapitał zapasowy i emisję nowych akcji, do obniżenia wartości akcji i ich zbycie jako akcji własnych po cenie znacząco niższej od ceny ich nabycia przez spółkę przejętą, było sprzeczne z celem i przedmiotem ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych. Cel ten został określony jako opodatkowanie rzeczywistych przysporzeń w majątku podatnika. Dochód powinien być zatem obliczony w taki sposób, aby odzwierciedlać faktyczne, definitywne przychody i koszty ich uzyskania.

Istotnym elementem argumentacji Sądu było również wskazanie na alternatywne sposoby osiągnięcia tego samego celu gospodarczego, którym było dokapitalizowanie spółki przez jej nowego właściciela. Sąd zauważył, że istniały prostsze i bardziej typowe sposoby realizacji tego celu, które nie generowałyby tak znaczącej straty podatkowej. W szczególności bank B. mógł dokonać bezpośredniego nabycia akcji, a następnie dokapitalizować spółkę poprzez emisję nowych akcji. Alternatywnie, zamiast przeprowadzać odwrotne połączenie, można było dokonać likwidacji SPV, co również prowadziłoby do przejęcia przez bank kontroli nad spółką i umożliwiło jej dokapitalizowanie.

Kluczowe znaczenie miało również ustalenie, że argumenty ekonomiczne przedstawione przez stronę nie uzasadniały wyboru tak skomplikowanej struktury. Strona wskazywała na oszczędności związane z kosztami gwarancji bankowej, które dzięki zaangażowaniu SPV mogła udzielić bezpośrednio spółka dominująca. Sąd uznał jednak, że oszczędności te, szacowane na około cztery i siedem dziesiątych miliona złotych, były nieznaczne w porównaniu z wygenerowaną stratą podatkową przekraczającą czterysta dwadzieścia osiem milionów złotych oraz potencjalnym obniżeniem zobowiązania podatkowego w kolejnych latach. Ta dysproporcja między korzyściami ekonomicznymi a korzyścią podatkową jednoznacznie wskazywała, że głównym celem konstrukcji było uzyskanie korzyści podatkowej, a nie realizacja uzasadnionych celów gospodarczych.

Wyrok ten wyznacza ważną granicę dla praktyki planowania podatkowego. Pokazuje, że konstrukcje prawne, choć formalnie poprawne, muszą odzwierciedlać rzeczywistość ekonomiczną transakcji. Sztuczne manipulowanie wartością aktywów poprzez odpowiednią alokację kapitałów wyłącznie w celu wygenerowania straty podatkowej, przy jednoczesnym braku istotnych korzyści ekonomicznych poza korzyścią podatkową, przekracza granicę dozwolonego planowania.

Sąd sformułował też istotną zasadę ogólną, stwierdzając że podatnik ma prawo wybierać spośród dostępnych rozwiązań prawnych te najbardziej korzystne podatkowo, ale sposób działania nie może być sztuczny. Sztuczność zaś należy oceniać nie tylko przez pryzmat formalnej poprawności prawnej konstrukcji, ale przede wszystkim przez analizę tego, czy przyjęte rozwiązanie odpowiada rzeczywistym potrzebom i celom gospodarczym, czy też służy głównie osiągnięciu korzyści podatkowej sprzecznej z celem ustawy.

 

Test proporcjonalności – kluczowe kryterium

 

Kluczowe pytanie: Czy korzyści ekonomiczne przeważają nad podatkowymi?

 

Organy analizują nie tylko wymierną oszczędność finansową, ale także:

• Ograniczenie ryzyka biznesowego
• Koszty alternatywne
• Wartości niematerialne (wizerunek, pozycja rynkowa)
• Długoterminowe cele strategiczne

Jednym z najważniejszych narzędzi oceny legalności planowania podatkowego jest test proporcjonalności między korzyściami ekonomicznymi a korzyścią podatkową. Organ podatkowy, analizując zastosowanie klauzuli, musi dokonać porównania rzeczywistych korzyści gospodarczych osiągniętych przez podatnika z korzyścią podatkową wynikającą z zastosowanej konstrukcji.

Test ten nie może jednak ograniczać się wyłącznie do porównania kwotowego oszczędności finansowych z wartością korzyści podatkowej. Ocena powinna obejmować działania podatnika z punktu widzenia wszystkich przesłanek korzyści ekonomicznej, w tym takich, które nie dają bezpośrednio wymiernych oszczędności finansowych. Do tego rodzaju korzyści należy zaliczyć przede wszystkim ograniczenie ryzyka biznesowego, co może się wyrażać w przekształceniu form prawnych działalności w celu zapewnienia większego bezpieczeństwa osobistego wspólnikom, ochronę kluczowych składników majątkowych przed zagrożeniami operacyjnymi przedsiębiorstwa czy przygotowanie struktury do przekazania biznesu następnemu pokoleniu.

Również koszty alternatywne muszą być uwzględnione w tej ocenie. Jeśli wybrana przez podatnika struktura pozwala uniknąć poniesienia znaczących wydatków, które byłyby konieczne przy zastosowaniu prostszej konstrukcji prawnej, korzyść ta powinna być wzięta pod uwagę przy ocenie proporcjonalności. Podobnie, wartość niematerialna pewnych rozwiązań, taka jak wzmocnienie pozycji rynkowej, poprawa wizerunku czy ułatwienie pozyskania finansowania, choć trudna do bezpośredniej wyceny, stanowi istotny element oceny.

W sprawie będącej przedmiotem wyroku II FSK 135/19, test proporcjonalności wypadł jednoznacznie na niekorzyść podatnika. Oszczędności rzędu kilku milionów złotych na kosztach gwarancji bankowej były nieporównywalnie niższe od wygenerowanej straty podatkowej przekraczającej czterysta milionów złotych. Taka dysproporcja nie pozostawiała wątpliwości, że głównym celem konstrukcji było osiągnięcie korzyści podatkowej, a nie realizacja uzasadnionych celów gospodarczych.

Kluczowe jest również pytanie o to, czy przyjęty sposób działania był jedynym możliwym do osiągnięcia założonego celu gospodarczego. Jeśli istniały alternatywne, prostsze i powszechnie stosowane w obrocie gospodarczym metody osiągnięcia tego samego rezultatu, wybór skomplikowanej konstrukcji generującej znaczące korzyści podatkowe będzie trudny do obronienia. W analizowanej sprawie celem gospodarczym było przejęcie kontroli nad spółką giełdową i jej dokapitalizowanie przez nowego właściciela. Cel ten mógł zostać osiągnięty poprzez bezpośredni zakup akcji przez bank i następnie ich emisję, bez angażowania spółki pośredniczącej i bez przeprowadzania odwrotnego połączenia z określoną alokacją kapitałów.

 

Przykłady dopuszczalnego planowania

 

Zrozumienie granic legalnego planowania wymaga również analizy przykładów struktur i działań, które – mimo potencjalnych korzyści podatkowych – pozostają w zgodzie z prawem ze względu na ich rzeczywiste uzasadnienie gospodarcze.

 

Holding rodzinny stanowi klasyczny przykład dopuszczalnej struktury. Utworzenie spółki holdingowej, do której wspólnicy wnoszą aportami udziały w spółkach operacyjnych, a następnie przekazują udziały w holdingu dzieciom, ma solidne uzasadnienie ekonomiczne. Struktura taka umożliwia centralizację zarządzania grupą kapitałową, ułatwia sukcesję poprzez przekazanie jednego pakietu udziałów zamiast wielu różnych pakietów w poszczególnych spółkach, pozwala na sprawniejsze podejmowanie decyzji strategicznych oraz umożliwia świadczenie usług wspólnych dla całej grupy. Korzyści podatkowe, takie jak możliwość opodatkowania podatkiem od darowizny jedynie udziałów w holdingu zamiast w każdej spółce operacyjnej osobno czy ewentualna konsolidacja podatkowa, stanowią efekt uboczny tej struktury, nie zaś jej główny cel. O dopuszczalności takiego rozwiązania przesądza fakt, że holding rzeczywiście pełni funkcje zarządcze i koordynacyjne, a nie jest jedynie przepustką dla transferu wartości.

 

Spółka partnerska dla profesjonalistów również ilustruje dopuszczalne planowanie. Prawnicy prowadzący dotychczas indywidualne działalności gospodarcze mogą założyć spółkę partnerską, do której wniosą swoje praktyki jako zorganizowane części przedsiębiorstwa. Uzasadnieniem ekonomicznym takiego rozwiązania jest wspólna marka i marketing, dzielenie się kosztami infrastruktury obejmującej biuro, sekretariat czy systemy informatyczne, wzajemne zastępstwo i współpraca przy dużych projektach, łatwiejsza rekrutacja młodszych prawników oraz ograniczenie odpowiedzialności za błędy innych partnerów. Korzyści podatkowe, takie jak możliwość zaliczania do kosztów podatkowych wydatków wspólnych czy przesunięcie części dochodu z wyższego na niższy próg podatkowy, są efektem ubocznym racjonalnej decyzji organizacyjnej. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Kielcach w wyroku z 21 listopada 2024 r. (I SA/Ke 419/24) jednoznacznie potwierdził, że taka struktura nie stanowi unikania opodatkowania, jeśli rzeczywiście realizuje cele biznesowe.

 

Centralizacja własności intelektualnej w grupie kapitałowej również może stanowić uzasadnione działanie. Utworzenie spółki zajmującej się zarządzaniem prawami własności intelektualnej, do której grupa przenosi znaki towarowe, patenty i licencje, a spółki operacyjne płacą jej wynagrodzenie licencyjne, znajduje uzasadnienie w profesjonalnym zarządzaniu portfelem praw własności intelektualnej, lepszej ochronie przed roszczeniami w spółkach operacyjnych, ułatwionej komercjalizacji, gdy jeden podmiot negocjuje licencje z zewnętrznymi partnerami, centralizacji kosztów utrzymania praw obejmującej opłaty, odnowienia i monitoring oraz możliwości pozyskania specjalistycznego finansowania pod zastaw własności intelektualnej. Korzyści podatkowe, takie jak możliwość amortyzacji nabytych praw własności intelektualnej czy przekazywanie części zysku grupy do spółki zarządzającej własnością intelektualną opodatkowanej preferencyjnie w ramach IP Box, są dopuszczalne, jeśli spółka rzeczywiście zarządza prawami, a wynagrodzenia licencyjne są rynkowe i ekonomicznie uzasadnione rzeczywistym wykorzystaniem własności intelektualnej.

 

 

Planowanie podatkowe jako unikanie opodatkowania

 

Dla kontrastu konieczne jest wskazanie sytuacji, które według orzecznictwa stanowią niedopuszczalne unikanie opodatkowania. Analiza tych przypadków pozwala lepiej zrozumieć, gdzie przebiega granica legalności.

Fikcyjna działalność usługowa stanowi jeden z najczęściej spotykanych przypadków przekroczenia tej granicy. Gdy wspólnik będący jednocześnie prezesem zarządu spółki tworzy jednoosobową działalność gospodarczą i zawiera ze spółką umowę o świadczenie usług doradczych, które de facto pokrywają się z jego obowiązkami zarządczymi, mamy do czynienia ze sztuczną konstrukcją. Brak jest bowiem rzeczywistego przysporzenia dla spółki, gdyż wspólnik i tak wykonywałby te czynności jako zarząd. Sztuczne wydzielenie zadań służy wyłącznie zamianie dywidendy obciążonej dziewiętnastu procentowym podatkiem u źródła na wynagrodzenie za usługi opodatkowane ryczałtem.

Najem sam sobie również ilustruje przekroczenie granicy. Gdy wspólnik spółki osobowej wydziela nieruchomość z majątku spółki do majątku prywatnego, a następnie wynajmuje ją tej samej spółce, przechodząc jednocześnie na ryczałt od przychodów ewidencjonowanych, konstrukcja taka jest sztuczna. Brak jest zmiany w faktycznym wykorzystaniu nieruchomości, która nadal służy tej samej działalności. Celem jest wyłącznie zamiana opodatkowania dochodu ze spółki według skali lub stawki dziewiętnastu procent na opodatkowanie przychodów z najmu według stawki ryczałtu.

Obligacje w fundacji rodzinnej stanowią kolejny przykład niedopuszczalnej optymalizacji. Gdy spółka operacyjna emituje obligacje, które nabywa fundacja rodzinna założona przez wspólnika spółki, a spółka płaci fundacji odsetki pomniejszające jej zysk, podczas gdy fundacja jako podmiot zwolniony nie płaci podatku od odsetek, mechanizm ten służy przekształceniu dywidendy podlegającej opodatkowaniu w odsetki nieopodatkowane u fundacji. W istocie następuje wyprowadzanie zysku spółki kanałem odsetkowym do struktury powiązanej.

 

Zasady bezpiecznego planowania podatkowego

 

6 zasad profesjonalnego podejścia do optymalizacji podatkowej

 

1. Substancja nad formą
   Czy rozsądny przedsiębiorca niezainteresowany podatkami podjąłby takie kroki?
2. Dokumentacja w czasie rzeczywistym
   Analizy, plany, opinie – przygotowane PODCZAS planowania, nie po kontroli
3. Proporcjonalność
   Złożoność struktury adekwatna do skali działalności
4. Rynkowość warunków
   Wszystkie transakcje wewnątrzgrupowe po cenach rynkowych
5. Rzeczywiste funkcje
   Każdy podmiot z realną działalnością, substancją, ryzykiem
6. Perspektywa długoterminowa
   Strategia biznesowa, niejednorazowa transakcja przed sprzedażą

 

 

Mając na uwadze przedstawione powyżej zasady i przykłady, można sformułować zbiór praktycznych wytycznych dla bezpiecznego planowania podatkowego.

Substancja nad formą stanowi fundamentalną zasadę. Projektowana struktura musi odpowiadać rzeczywistym potrzebom biznesowym. Należy zadać sobie pytanie: czy rozsądny przedsiębiorca działający w podobnych okolicznościach, ale nieinteresujący się efektywnością podatkową, zrobiłby to samo? Jeśli odpowiedź jest twierdząca, konstrukcja prawdopodobnie przetrwa test legalności. Jeśli zaś jedynym powodem do podjęcia działania jest korzyść podatkowa, ryzyko zakwestionowania struktury jest wysokie.

Dokumentacja uzasadnienia ekonomicznego ma kluczowe znaczenie. Istotne jest udokumentowanie powodów podejmowanych działań w czasie ich przeprowadzania, nie ex post. Analizy biznesowe, plany restrukturyzacyjne, opinie prawne dotyczące ryzyk operacyjnych – wszystko to stanowi dowód, że decyzja miała uzasadnienie wykraczające poza korzyści podatkowe. Dokumentacja sporządzona post factum, w reakcji na pytania organów, ma znacznie mniejszą wartość dowodową. Rozsądny podatnik powinien zatem przygotowywać odpowiednią dokumentację równolegle z planowaniem i realizacją działań restrukturyzacyjnych.

Proporcjonalność działań do celów również wymaga uwagi. Złożoność struktury powinna być adekwatna do skali prowadzonej działalności i osiąganych celów biznesowych. Wielopoziomowy holding utworzony dla jednoosobowej działalności budzi naturalne podejrzenia. Podobnie, wykorzystanie pięciu podmiotów pośredniczących tam, gdzie wystarczyłyby dwa, wymaga solidnego uzasadnienia. Im bardziej skomplikowana struktura, tym większy ciężar dowodu spoczywa na podatniku w zakresie wykazania jej celowości gospodarczej.

Rynkowość warunków stanowi kolejny istotny element. Wszystkie transakcje wewnątrzgrupowe, obejmujące wynagrodzenia za usługi, czynsze czy opłaty licencyjne, powinny być ustalane na warunkach rynkowych, zgodnie z zasadą ceny transferowej. Zawyżone lub zaniżone wynagrodzenia są sygnałem ostrzegawczym dla organów podatkowych. Podatnik powinien dysponować analizami porównawczymi lub opiniami ekspertów potwierdzającymi rynkowość stosowanych cen.

Rzeczywiste funkcje i ryzyka także wymagają staranności. Każdy podmiot w strukturze powinien pełnić istotną funkcję ekonomiczną, ponosić realne ryzyko i posiadać odpowiednią substancję w postaci biura, pracowników i procesów decyzyjnych. Podmiot słupowy, pozbawiony rzeczywistej działalności operacyjnej, jest czerwoną flagą. Jeśli zatem w strukturze funkcjonuje spółka holdingowa, powinna ona rzeczywiście zarządzać grupą, podejmować decyzje strategiczne, koordynować działania spółek zależnych, a nie jedynie posiadać udziały i przekazywać dywidendy.

Perspektywa czasowa również ma znaczenie dla oceny legalności działań. Długoterminowe działania restrukturyzacyjne budzą mniej podejrzeń niż błyskawiczne transakcje przeprowadzane tuż przed zmianą przepisów lub tuż przed planowaną sprzedażą czy likwidacją. Jeśli restrukturyzacja jest przemyślana, rozłożona w czasie i stanowi element długofalowej strategii biznesowej, łatwiej bronić jej uzasadnienia ekonomicznego. Natomiast seria skomplikowanych transakcji dokonanych w ciągu kilku tygodni, bezpośrednio przed planowanym zdarzeniem generującym korzyść podatkową, będzie budziła uzasadnione wątpliwości organów.

Opinia zabezpieczająca stanowi szczególnie cenne narzędzie w przypadku złożonych struktur. Warto rozważyć wystąpienie do Szefa Krajowej Administracji Skarbowej o wydanie opinii zabezpieczającej zgodnie z art. 119w i następnymi Ordynacji podatkowej. Pozytywna opinia chroni przed zastosowaniem klauzuli oraz dodatkowym zobowiązaniem podatkowym. Co istotne, instytucja opinii zabezpieczającej została stworzona właśnie po to, aby podatnicy mogli uzyskać stanowisko organów co do skutków podatkowych planowanych lub dokonanych działań, zanim jeszcze zostaną poddani kontroli lub postępowaniu podatkowemu.

 

Kiedy potrzebujesz wsparcia?

 

Sytuacje wymagające profesjonalnej analizy:

 

 Planujesz restrukturyzację grupy kapitałowej

 

 Rozważasz przekształcenie formy prawnej działalności

 

 Przygotowujesz sukcesję i transfer biznesu

 

 Tworzysz strukturę holdingową lub fundację rodzinną

 

 Centralizujesz funkcje w grupie (IT, HR, IP)

 

 Otrzymałeś wezwanie od organów podatkowych

 

 Chcesz uzyskać opinię zabezpieczającą

 

Każda z tych sytuacji wymaga zbadania trzech elementów:

 

 Czy istnieje solidne uzasadnienie ekonomiczne?

 

 Czy struktura jest proporcjonalna do celów?

 

 Czy dokumentacja zabezpiecza Twoją pozycję?

 

 

Fundacje rodzinne – szczególny przypadek

 

Fundacje rodzinne, funkcjonujące w polskim porządku prawnym od 2023 roku, zasługują na szczególną uwagę jako obszar intensywnej kontroli organów skarbowych oraz przedmiot licznych kontrowersji orzeczniczych.

Dopuszczalne wykorzystanie fundacji rodzinnej ilustruje przypadek sukcesji i konsolidacji. Założyciel grupy firm wnosi do fundacji rodzinnej udziały w kilkunastu spółkach operacyjnych, wyznacza beneficjentami swoje dzieci, a statutem przewiduje wypłatę świadczeń dopiero po osiągnięciu przez nie określonego wieku lub zdobyciu odpowiedniego doświadczenia zawodowego. Uzasadnieniem takiej struktury jest konsolidacja zarządzania rozproszonymi aktywami, ochrona spółek przed rozdrobnieniem właścicielskim, wymuszenie zachowania majątku w rodzinie poprzez statutowe zakazy rozporządzania oraz przygotowanie młodszego pokolenia do przejęcia kontroli. Taka struktura jest zgodna z celem ustawy o fundacjach rodzinnych, którym jest właśnie sukcesja i gromadzenie majątku rodzinnego.

Przekraczanie granicy ilustruje natomiast schemat emisji obligacji. Fundacja rodzinna założona przez wspólnika nabywa obligacje wyemitowane przez jego spółkę operacyjną. Spółka płaci fundacji wysokie odsetki, które pomniejszają jej zysk i w konsekwencji podatek, podczas gdy fundacja jako podmiot zwolniony nie płaci podatku od otrzymanych odsetek. Środki z odsetek są następnie wypłacane fundatorowi jako świadczenia beneficjenta, opodatkowane piętnastoma procentami u źródła w fundacji i zwolnione u beneficjenta. Konstrukcja ta jest problematyczna, ponieważ fundacja pełni rolę pośrednika w transferze zysku spółki do wspólnika, mechanizm służy obejściu dwustopniowego opodatkowania dywidend, emisja obligacji została dopasowana do zapotrzebowania na koszty w spółce, a brak jest rzeczywistej potrzeby finansowej uzasadniającej emisję długu.

Sądy wskazują, że w pierwszym przypadku fundacja pełni rzeczywistą funkcję zarządzania i sukcesji majątkiem, zgodną z celem ustawy o fundacjach rodzinnych. W drugim natomiast jest narzędziem konwersji dywidendy w odsetki wyłącznie dla korzyści podatkowej, co jest sprzeczne z celem i duchem przepisów podatkowych.

 

Timing i korelacja czasowa

 

Moment podjęcia działań ma ogromne znaczenie dla oceny ich sztuczności. Organy podatkowe szczególnie przyglądają się działaniom podejmowanym tuż przed zmianą przepisów, na przykład przekształceniu spółki dokonanemu na kilka miesięcy przed wprowadzeniem opodatkowania spółek komandytowych w 2021 roku, bezpośrednio przed transakcją realizującą korzyść, jak zmiana formy opodatkowania na ryczałt tuż przed sprzedażą majątku, czy w odpowiedzi na kontrolę lub postępowanie, jak restrukturyzacja przeprowadzona po wszczęciu postępowania karnego.

Zmiana formy opodatkowania na ryczałt w celu zbycia posiadanych już uprzednio składników wykorzystywanych w działalności gospodarczej nie jest zgodna z celem wprowadzenia ryczałtowej formy opodatkowania. Takie działanie jest bowiem ukierunkowane wyłącznie na minimalizację opodatkowania konkretnej, już zaplanowanej transakcji, a nie na długoterminową zmianę modelu prowadzenia działalności.

Z drugiej strony, długoterminowa konsekwencja w realizacji strategii biznesowej, nawet jeśli wiąże się z korzyściami podatkowymi, przemawia na korzyść podatnika. Pięcioletni proces restrukturyzacji grupy kapitałowej trudniej uznać za sztuczny niż błyskawiczną serię transakcji przeprowadzoną w ciągu kilku tygodni. Stabilność i konsekwencja w działaniu świadczą o tym, że podatnik realizuje przemyślaną strategię gospodarczą, w której korzyści podatkowe są jedynie jednym z wielu elementów, a nie celem samym w sobie.

 

O nas

 

Kancelaria Prawna Skarbiec – doradztwo strategiczne

Specjalizujemy się w planowaniu podatkowym, które łączy efektywność z pełnym bezpieczeństwem prawnym. Nasi eksperci posiadają wieloletnie doświadczenie w prowadzeniu złożonych restrukturyzacji, uzyskiwaniu opinii zabezpieczających oraz reprezentacji w postępowaniach podatkowych.

Nie każda optymalizacja podatkowa jest unikaniem opodatkowania. Ale każda wymaga właściwego uzasadnienia.

 

 

Umów konsultację

 

Planowanie podatkowe wymaga równowagi między efektywnością a bezpieczeństwem.

Nie ryzykuj samodzielnych decyzji w obszarze, gdzie stawką jest stabilność Twojego biznesu.

Każda sytuacja jest inna. Każda struktura wymaga indywidualnej analizy. To, co jest bezpieczne dla jednej firmy, może być ryzykowne dla innej.

Rozpocznij od konsultacji – wypełnij formularz i umów spotkanie.

Przeanalizujemy Twoją sytuację i odpowiemy na pytania:

• Czy Twoja obecna struktura jest bezpieczna?
• Jakie masz możliwości optymalizacji?
• Jak zabezpieczyć planowane działania?