Odpowiedzialność odszkodowawcza organu podatkowego
Niejednokrotnie ze strony organów administracji podatkowej dochodzi do różnych naruszeń i uchybień. Wielu podatników rezygnuje jednak z dochodzenia należnych im roszczeń i naprawienia wyrządzonej szkody, ponieważ nie mają świadomości, iż takie prawo im przysługuje. Tymczasem przepisy Ordynacji podatkowej wyraźnie wskazują, że w kontekście odpowiedzialności odszkodowawczej należy stosować przepisy prawa cywilnego.
Podstawa w Konstytucji RP
Odpowiedzialność odszkodowawcza organów administracji ma swoje źródło w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Stwierdzono w niej, że „każdy obywatel ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaką mu wyrządziły organy władzy państwowej, cywilnej lub wojskowej, przez działalność urzędową, niezgodną z prawem lub obowiązkami służby”. Chociaż przepis ten wskazuje przesłanki odpowiedzialności, to jednak nie może stanowić samodzielnej podstawy do dochodzenia roszczeń.
W tym zakresie należy posiłkować się aktami rangi ustawowej. Co jednak istotne, regulacji ustawowych nie można stosować w oderwaniu od przepisów Konstytucji RP. Cytowany artykuł wskazuje bowiem kierunek interpretacji przepisów w ramach poszczególnych gałęzi prawa.
Jak rozumieć pojęcie szkody?
Mając na uwadze powyższe, szkoda wyrządzona przez organ administracji podatkowej to uszczerbek, którego doznał podatnik, w należących do niego, prawnie chronionych dobrach. Szkoda ma bezpośredni związek z działaniem organu.
Oczywiście należy mówić zarówno o uszczerbku majątkowym, jak i niemajątkowym. Dodatkowo warto mieć na uwadze obowiązującą w Polsce zasadę pełnego odszkodowania. Nie tylko należy mieć zatem na względzie rzeczywistą, poniesioną szkodę, ale również utracone korzyści, chociaż ich dochodzenie na gruncie odpowiedzialności organów administracji może być utrudnione.
Kto ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą?
W oparciu o przepisy Ordynacji podatkowej oraz przepisy prawa cywilnego warunkiem powstania odpowiedzialności odszkodowawczej organu administracji podatkowej jest powstanie szkody spowodowanej przez zdarzenie, z którym przepisy łączą obowiązek jej naprawienia, a także istnienie związku przyczynowego pomiędzy szkodą a tym zdarzeniem. W kontekście działania organów administracji podatkowej takim zdarzeniem powodującym szkodę będzie zatem podjęcie czynności niezgodnej z obowiązującym porządkiem prawnym.
Nie ma przy tym znaczenia czy dany urzędnik zawinił, czy też nie. W tym przypadku podmiotem odpowiedzialnym będzie Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego albo inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa. Jeżeli natomiast wykonywanie określonych zadań zlecono danej jednostce na podstawie zawartego porozumienia, wykonawca i zlecająca jednostka samorządu terytorialnego lub Skarb Państwa ponoszą odpowiedzialność solidarną za wyrządzoną szkodę.
Jak należy rozumieć pojęcie „działania organu władzy publicznej”?
Odpowiedzialność odszkodowawcza organu administracji publicznej wynika zatem z jego określonego działania. Co mieści się w tym pojęciu? Przede wszystkim wydawanie indywidualnych rozstrzygnięć w postaci decyzji, postanowień, zarządzeń. Są to czynności, które wynikają z nadanych tym organom kompetencji. W pewnych przypadkach odpowiedzialność odszkodowawcza organu administracji może powstać również poprzez zaniechanie, a nie tylko określone działanie.
Generalnie rzecz ujmując, wszystko sprowadza się do wydania ostatecznego rozstrzygnięcia. Te nieostateczne mogą być bowiem korygowane przez kolejną instancję na zasadzie odwołania. Dopiero ostateczne zakończenie postępowania i wydanie merytorycznego orzeczenia pozwoli na ustalenie rozmiarów szkody i jej przyczyn, a także, czy wadliwe rozstrzygnięcie miało wpływ na powstanie szkody.
Jakie są podstawy odpowiedzialności?
W kontekście odpowiedzialności odszkodowawczej organów administracji publicznej warto wskazać na różne typy dokonywanych uchybień, które stanowią podstawę odpowiedzialności. Z jednej strony możemy mieć do czynienia z wadliwością normatywną, która sprowadza się do niezgodności danego aktu z aktem normatywnym hierarchicznie wyższym, o ile do szkody doszło w konsekwencji wydania tego aktu.
Z drugiej strony „w grę” wchodzi bezprawie urzędnicze, które polega na wydaniu przez organ administracji orzeczenia niezgodnego z prawem. Po trzecie istotnym uchybieniem będzie bezczynność orzecznicza, czyli dopuszczenie się zwłoki w wydaniu decyzji. Finalnie natomiast podstawą odpowiedzialności odszkodowawczej może stać się bezczynność legislacyjna, o ile w ogóle nie wydano danego aktu normatywnego, a taki obowiązek przewidywały przepisy prawa.
Jak uzyskać odszkodowanie?
Poszkodowany wydaniem określonego orzeczenia przez organ administracji publicznej, w tym organ podatkowy, może wystąpić o zasądzenie na jego rzecz odszkodowania do sądu powszechnego. Podstawą odpowiedzialności organu będą przepisy art. 417-4172 Kodeksu cywilnego. Co przy tym istotne, nie ma konieczności uprzedniego uzyskania stwierdzenia niezgodności danego wyrządzającego szkodę aktu z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą.
W tym zakresie wystarczy wynik postępowania toczącego się przed sądem administracyjnym. Postępowania zmierzające do ustalenia należnego odszkodowania na rzecz ofiar urzędniczego bezprawia nie należą do rzadkości.