Upadły dłużnik nie zapłaci kosztów sądowych

Przykładowo do niedawna dłużnik nieposiadający dostatecznych środków finansowych na uiszczenie opłaty od wniosku nie mógł ogłosić upadłości pomimo, iż taki obowiązek nakładały na niego przepisy prawa upadłościowego.

Sytuacja taka była dość absurdalna, gdyż to właśnie trudna sytuacja materialna i brak środków finansowych są najczęstszą przyczyną ogłoszenia upadłości. Problem został zauważony przez Trybunał Konstytucyjny, który dał asumpt do zmian w przepisach.

A wszystko zaczęło się od wyroku…

Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 maja 2012 roku w sprawie P 11/10, na mocy którego przepis art. 32 ust. 1 Prawo upadłościowe i naprawcze został uznany za niezgodny z Konstytucją. Rozpoznając niniejszą sprawę Trybunał stwierdził, iż przywołany przepis ogranicza prawo do sądu poprzez uniemożliwienie dłużnikowi uzyskania zwolnienia od opłaty sądowej od wniosku o ogłoszenie upadłości. Brak możliwości ubiegania się przez dłużnika wnioskodawcę o zwolnienie od kosztów sądowych zmuszał sąd upadłościowy do zwrotu nieopłaconego wniosku dłużnika nawet w sytuacji, gdy był on oczywiście zasadny.

W następstwie wydania przez Trybunał Konstytucyjny przedmiotowego wyroku, w dniu 25 stycznia 2013 r. uchwalono ustawę o zmianie ówcześnie obowiązującego prawa upadłościowego i naprawczego przewidującą utratę mocy przepisu art. 32 ust. 1 Prawa upadłościowego z dniem 30 marca 2013 r. W konsekwencji, dłużnik w postępowaniu upadłościowym, podobnie jak uczestnicy innych postępowań rozstrzyganych na drodze cywilnej, na podstawie art. 102 lub 103 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych może wystąpić o zwolnienie od kosztów sądowych.

Zwolnienie od kosztów sądowych

Dłużnik chcąc skorzystać ze zwolnienia od kosztów sądowych musi złożyć do sądu upadłościowego wniosek, w którym opisze swoją sytuację materialną. Ponadto, dłużnik będący osobą fizyczną zobowiązany jest dołączyć do wniosku oświadczenie obejmujące szczegółowe dane o jego stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania. Przedmiotowe oświadczenie składane jest na specjalnym formularzu, dostępnym m.in. na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości oraz stronach internetowych poszczególnych sądów.

Natomiast w stosunku do spółki możliwość ubiegania się o zwolnienie od kosztów sądowych jest bardziej utrudniona, gdyż spółka musi wykazać, czyli udowodnić, iż nie posiada dostatecznych środków na ich uiszczenie. Okoliczności uzasadniające wniosek spółki mogą być udowodnione za pomocą wszystkich możliwych środków dowodowych, przy czym zasadnicze znaczenie będą tu miały dokumenty w formie wyciągów z ksiąg, rachunków bankowych, bilansów i sprawozdań finansowych.

Czy zwolnienie od kosztów sądowych dotyczy tylko opłaty od wniosku?

Koszty, jakie dłużnik wnioskodawca musi ponieść w postępowaniu upadłościowym nie ograniczają się wyłącznie do opłaty od wniosku, lecz obejmują również inne wydatki (m.in. wynagrodzenie syndyka, sporządzenie opinii biegłego). W związku z powyższym, dłużnik składając wniosek o ogłoszenie upadłości może ubiegać się o zwolnienie od kosztów sądowych w części, np. wyłącznie od opłaty od wniosku lub w całości.

Wskazać należy, iż sąd rozpoznając wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych może dojść do przekonania, iż sytuacja majątkowa dłużnika uzasadnia zwolnienie go od kosztów sądowych jedynie w części, np. ponad kwotę 300 złotych. Wówczas dłużnik zobowiązany będzie uiścić opłatę sądową w części, w jakiej nie uzyskał zwolnienia – w podanym powyżej przypadku będzie to kwota 300 złotych.

Brak środków na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego

Nie ulega wątpliwości, iż celem postępowania upadłościowego jest zaspokojenie chociażby w niewielkim stopniu wierzycieli upadłego dłużnika. W związku z tym w sytuacji, gdy dłużnik nie posiada jakichkolwiek środków finansowych na pokrycie kosztów postępowania wówczas sąd oddali wniosek dłużnika o ogłoszenie upadłości lub umorzy je w sytuacji, gdy postępowanie upadłościowe zostało już wszczęte.

W orzecznictwie przyjmuje się, iż majątek dłużnika nie wystarcza na pokrycie kosztów postępowania nie tylko w przypadku braku dostatecznych środków majątkowych, lecz także wtedy, gdy wprawdzie środki takie istnieją, ale nie można ich spieniężyć lub ich spieniężenie wymaga pokonania nadzwyczajnych trudności. W tym miejscu jednak zauważyć należy, iż pomimo braku dostatecznych środków w majątku dłużnika sąd nie oddali wniosku o ogłoszenie upadłości, jeżeli zostanie uprawdopodobnione, iż dłużnik działając z pokrzywdzeniem swoich wierzycieli celowo pozbył się swojego majątku lub dokonał na nim obciążeń i istnieje szansa na uznanie tych czynności za bezskuteczne.

Gdy w trakcie postępowania upadłościowego zostanie ustalone, iż majątek dłużnika pozostały po wyłączeniu z niego przedmiotów majątkowych obciążonych hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską (prawami zastawniczymi) nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania to wówczas sąd upadłościowy również zobowiązany będzie umorzyć postępowanie w stosunku do tego dłużnika.

Natomiast jeżeli w skład majątku upadłego dłużnika wchodzą składniki majątkowe, które co prawda są wolne od obciążeń prawami zastawniczymi lub wartość tych praw nie przewyższa kosztów postępowania, lecz w masie upadłościowej brak jest płynnych środków na pokrycie kosztów postępowania, to wówczas sąd wezwie wierzycieli do uiszczenia zaliczki na poczet tych kosztów. Nie uiszczenie przez wierzycieli zaliczki nakłada na sąd upadłościowy obowiązek umorzenia postępowania, gdyż również w takiej sytuacji niemożliwe będzie osiągnięcie celu postępowania upadłościowego, jakim jest zaspokojenie wierzycieli upadłego dłużnika.

Mając na uwadze powyższe sąd rozpoznając wniosek dłużnika o zwolnienie go od kosztów postępowania powinien rozważyć, czy sytuacja majątkowa dłużnika, na którą powołuje się we wniosku, nie stanowi podstawy do oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości.

Kancelaria Prawna Skarbiec (Aktualizacja: 2018-02-02)