Rejestr Należności Publicznoprawnych

Nowelizacja ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. – o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz.U. z 2017 r., poz. 1201 z późn. zm., dalej jako: „u.p.e.a.”) – wprowadziła od dnia 1 stycznia 2018 r. bardzo istotne zmiany w zakresie utworzenia i działania systemu teleinformatycznego – Rejestru Należności Publicznoprawnych.

Wpisem do nowego rejestru objęte zostaną podmioty, które posiadają nieuregulowane wierzytelności publicznoprawne. Zgodnie z wyrażoną przez ustawodawcę oceną, wdrażane rozwiązanie ma przyczynić się do zwiększenia płynności finansowej wszystkich przedsiębiorstw, a w szczególności stanowić dla firm rejestr rzeczywistej kondycji finansowej przyszłego kontrahenta.

W praktyce na podstawie znowelizowanych przepisów sądy, prokuratura, urzędy wykonujące czynności egzekucyjne oraz Centralne Biuro Antykorupcyjne zyskają możliwość szybszego dostępu do informacji znajdujących się w rejestrze.

Pomimo iż przepisy formalnie mogą być stosowane w egzekucji administracyjnej od 1 stycznia 2018 r., to praktyczne prowadzenie rejestru miało rozpocząć się najwcześniej od lipca 2018 roku z uwagi na nieprzystosowanie odpowiednich systemów teleinformatycznych do tego zadania.

Kontrowersje odnośnie do nowelizowanych przepisów dotyczą również niewłaściwego przebiegu procesu legislacyjnego, na co zwrócił uwagę Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, występując do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o weryfikację konstytucyjnej zgodności przedstawionej ustawy w trybie prewencyjnym na podstawie art. 122 ust. 3 Konstytucji RP.

Rejestr Należności Publicznoprawnych stanowi kolejne po Rejestrze Dłużników Niewypłacalnych narzędzie, które posłuży do gromadzenia danych o podmiotach nieregulujących zobowiązań finansowych. Pod wątpliwość należy podać rzeczywistą konieczność i potrzebę tworzenia kolejnego narzędzia stanowiącego co do zasady wywiadownię gospodarczą w stosunku do przedsiębiorców. Idea najnowszej nowelizacji obowiązujących w Polsce przepisów prawnych dotyczy publikowania zaległości związanych z zobowiązaniami o charakterze publicznoprawnym.

Dotyczy to zatem długów wynikających z należności pieniężnych, które podlegają egzekucji administracyjnej wobec wierzyciela – naczelnika urzędu skarbowego lub jednostki samorządu terytorialnego. W Rejestrze Należności Publicznoprawnych zostaną zarejestrowane i zgromadzone informacje związane m.in. z ostatecznymi decyzjami lub postanowieniami organu administracji, prawomocnymi wyrokami czy należnościami wynikającymi z deklaracji podatkowych płatnika lub podatnika (art. 18b § 1 u.p.e.a.).

Zgodnie z art. 18b § 2 u.p.e.a. dane w rejestrze będą gromadzone w stosunku do bardzo szerokiego kręgu podmiotów, a mianowicie osób fizycznych, osób prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą, osób prawnych, jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, jak również nierezydentów w myśl regulacji Prawa dewizowego.

W tym miejscu wskazać należy, że minimalna kwota zaległości pieniężnych wraz z odsetkami musi wynosić co najmniej 5 000 zł. W przeciwnym wypadku wierzyciel nie będzie uprawniony zgłosić danych dłużnika w celu ich publikacji w Rejestrze Należności Publicznoprawnych. Również prowadzenie postępowania egzekucyjnego poniżej ustawowej kwoty nie będzie mogło stanowić samoistnej podstawy do dokonania wpisu.

Katalog danych podlegających wpisowi do Rejestru Należności Publicznoprawnych związany jest z formą organizacyjną dłużnika. W przypadku osób fizycznych w systemie teleinformatycznym upublicznione zostanie imię i nazwisko podmiotu zobowiązanego, numer PESEL, a w szczególnych sytuacjach również data urodzenia.

Osoby prawne zostaną szczegółowo zidentyfikowane przez wskazanie firmy oraz numeru NIP albo REGON. Wpis określi również wysokość należności publicznoprawnej i kwotę odsetek wraz ze wskazaniem wierzyciela, w stosunku do którego dłużnik zobowiązany jest zapłacić należność publicznoprawną.

Analiza procedury związanej z umieszczeniem dłużnika publicznoprawnego w nowym rejestrze wskazuje, że nie będzie to możliwe bez wcześniejszego poinformowania o tym zamiarze podmiotu posiadającego zaległości finansowe.

Przed wprowadzeniem do rejestru danych wierzyciel zobowiązany będzie na podstawie art. 18c u.p.e.a. poinformować dłużnika o planowanym zgłoszeniu informacji w rejestrze. Przedmiotowe zawiadomienie może zostać skierowane do dłużnika wraz z wezwaniem do uiszczenia należności publicznoprawnej przed wszczęciem egzekucji administracyjnej (art. 15 § 1 u.p.e.a.). Wierzyciel będzie uprawniony wprowadzić dane do systemu teleinformatycznego dopiero po upływie 30 dni od dnia doręczenia zawiadomienia zobowiązanemu.

Przed upływem tego terminu podmiot zobowiązany może podjąć działania mające na celu ochronę jego praw. Regulacje ustawy gwarantują dłużnikowi możliwość złożenia sprzeciwu bezpośrednio do wierzyciela w przypadku zagrożenia ujawnieniem w rejestrze zarówno przed dokonaniem wpisu, jak i po wprowadzeniu danych do systemu teleinformatycznego (art. 18i u.p.e.a.).

W pierwszym przypadku dłużnik będzie mógł zakwestionować istnienie i wysokość zobowiązania pieniężnego lub odsetek związanych z brakiem uregulowania należności w terminie, natomiast w drugiej sytuacji sprzeciw przysługiwać będzie w przypadku dokonania wpisu bez wcześniejszego zawiadomienia.

Istotnym zaniechaniem ustawodawcy przy projektowaniu obowiązujących przepisów było pominięcie okoliczności, iż w sprzeciwie dłużnicy nie mogą wskazywać na błędy proceduralne związane z ujawnianiem należności w rejestrze.

Co więcej, obecny kształt regulacji nie określa maksymalnego terminu na rozpatrzenie wnoszonego do wierzyciela sprzeciwu. Jest to luka prawna niekorzystna dla dłużników, którzy decydują się na obronę swoich praw. W celu ochrony własnych interesów dłużnicy powinni występować ze skargą na bezczynność zgodnie z uregulowaniami Kodeksu postępowania administracyjnego.

Ponadto w wyniku braku odpowiednich regulacji podmioty ujawnione w rejestrze zostaną pozbawione możliwości skorzystania ze środków prawnych przeciwdziałających ujawnianiu informacji niezgodnych z procedurą lub stanem rzeczywistym. W takich przypadkach niezbędne będzie wykorzystywanie przez dłużników cywilnych środków dotyczących ochrony danych osobowych, jak również dóbr osobistych.

Każdy podmiot zainteresowany uzyskaniem danych z Rejestru Należności Publicznoprawnych po właściwym uwierzytelnieniu tożsamości będzie miał dostęp do umieszczonych w systemie informacji. Wyjątek od tej reguły stanowią osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej, które dostęp taki uzyskają wyłącznie na pisemne upoważnienie dłużnika. Powyższe uregulowania zaczęły obowiązywać od początku 2018 r., pomimo iż ustawa nie przewidziała odpowiednich zasad działania rejestru (art. 18m u.p.e.a.).

Braki odpowiedniego systemu teleinformatycznego, instrumentów umożliwiających wprowadzenie danych do rejestru czy niezapewnienie przez ustawodawcę polityki bezpieczeństwa spowodowały konieczność przygotowania regulacji modyfikujących okres kompleksowego uruchomienia rejestru z dnia 1 stycznia 2018 r. na dzień 1 lipca 2018 r.

Zmiany odnośnie do Rejestru Należności Publicznoprawnych nie zostały jednak przyjęte i zaakceptowane przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, który zdecydował się wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o weryfikację konstytucyjnej zgodności przedstawionej ustawy w trybie prewencyjnym na podstawie art. 122 ust. 3 Konstytucji RP.

Zarzuty odnośnie do wprowadzanego aktu prawnego skupiły się na podważeniu prawidłowości przebiegu legislacyjnego – począwszy od niezapewnienia ustawowego terminu na podjęcie przez Prezydenta RP decyzji w sprawie podpisania ustawy (21 dni) oraz bez poszanowania zasad dotyczących okresu vacatio legis przyjmowanych regulacji (14 dni). Ustawodawca mógł zapobiec powyższej sytuacji, racjonalnie planując proces legislacyjny.

Tym niemniej Rejestr Należności Publicznoprawnych został uruchomiony z dniem 1 stycznia 2018 r. bez kompletnego dostosowania funkcjonujących systemów informatycznych. W dniu 13 czerwca 2018 r. weszły w życie rozporządzenia Ministra Finansów bezpośrednio odnoszące się do przedmiotowego rejestru.

Na mocy rozporządzenia z dnia 30 maja 2018 r. w sprawie wyznaczenia organu Krajowej Administracji Skarbowej do prowadzenia Rejestru Należności Publicznoprawnych (Dz.U. poz. 1123) wyznaczono do tej roli Dyrektora Izby Administracji Skarbowej w Szczecinie. Natomiast Rozporządzenie z dnia 4 czerwca 2018 r. w sprawie Rejestru Należności Publicznoprawnych (Dz.U. poz. 1124) określa tryb i sposób wprowadzania danych do rejestru, formaty danych umieszczanych w rejestrze, a także sposób i tryb korzystania z nowego rejestru dłużników publicznoprawnych w Polsce.

Sprawa przed Trybunałem Konstytucyjnym z wniosku Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej jest w toku. Rozstrzygnięcie Trybunału będzie miało jednak bardzo szerokie konsekwencje prawne i społeczne dla całości przygotowanej przez rząd nowelizacji ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, która wdraża nowe narzędzie weryfikacji gospodarczej – Rejestr Należności Publicznoprawnych.

Wyrok aplikacyjny albo interpretacyjny, który zostanie wydany w następstwie rozpoznawanej przez Trybunał sprawy, może istotnie zmienić zasady oraz termin funkcjonowania nowego i kontrowersyjnego rejestru.

Autor: Kancelaria Prawna Skarbiec