Rozszerzone kontrole krzyżowe. Fiskus będzie sprawdzał wszystkich dostawców

Ustawodawca zdecydował się rozszerzyć instytucję kontroli krzyżowych i uczynił to najpierw poprzez nowelizację Ordynacji podatkowej, a następnie utworzenie z dniem 1 marca 2017 r. nowej instytucji w postaci kontroli celno-skarbowej. Uregulowania w nowym kształcie pozwalają urzędom skarbowym, które prowadzą u podatnika kontrolę podatkową lub postępowanie podatkowe, zażądać dokumentów podatkowych także od jego kontrahentów. Czy wdrożone zmiany mogą negatywnie wpłynąć na uczciwych przedsiębiorców? Czy przedsiębiorcy powinni patrzeć na zmiany z niepokojem?

Nowelizacja przepisów ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz.U. z 2017 r., poz. 201, dalej jako: Ordynacja podatkowa) istotnie wpływa na kwestie związane z nadzorem fiskusa nad rozliczeniami podatkowymi deklarowanymi przez firmy. Nowy kształt uregulowań prawnych sprawia, że przedsiębiorcy mogą zostać zobowiązani do przedstawienia konkretnych dokumentów finansowych przez organy podatkowe również w sytuacji, kiedy faktyczna kontrola będzie prowadzona u jednego z ich kontrahentów.

Podkreślić należy, że jest to założenie odmienne niż to dotychczas funkcjonujące, ponieważ dawne urzędy kontroli skarbowej przed nowelizacją przepisów mogły poddawać weryfikacji jedynie bezpośrednich klientów podatnika, gdzie zarządzona była kontrola lub postępowanie podatkowe. Po wejściu w życie nowych przepisów, fiskus zyskał uprawnienie, poprzez które będzie mógł kontrolować wszystkich kontrahentów podatnika biorących udział w tak zwanym „łańcuchu dostaw”.

Wprowadzone zmiany to wynik wcześniej rozpoczętych działań rządu, mających na celu wykrywanie i przeciwdziałanie wyłudzeniom finansowym na niekorzyść Skarbu Państwa, w szczególności w odniesieniu do podatku od towarów i usług (VAT). Zgodnie ze stanowiskiem Ministerstwa Finansów, przez działania nieuczciwych przedsiębiorców budżet państwa notuje nieustanne straty. Z tego względu, w opinii Ministerstwa, niezbędne jest wprowadzanie nowych regulacji gwarantujących uszczelnienie systemu fiskalnego Państwa. Pomocne w tym mają być rozszerzone uprawnienia dla instytucji skarbowych, odnoszące się do przeprowadzanych kontroli krzyżowych.

Ogólne założenie kontroli krzyżowych związane jest z uprawnieniem organów podatkowych do przedstawienia dokumentów w zakresie objętym postępowaniem lub kontrolą u podatnika w związku ze wzajemnymi transakcjami w celu sprawdzenia ich prawidłowości i rzetelności. Działanie takie jest dozwolone tylko w ramach kontroli lub postępowania podatkowego i służyć ma ujawnieniu istnienia w obrocie gospodarczym fikcyjnych podmiotów lub transakcji. Właśnie taki zakres kontroli oraz uprawnień kontrolowanych i kontrolujących były dotychczas znane przedsiębiorcom.

Zasadnicze znaczenie wyznacza dział V Ordynacji podatkowej zatytułowany „Czynności sprawdzające”, a szczególnie art. 274c przedmiotowej ustawy, który reguluje zagadnienie żądania przedstawienia dokumentów przez kontrahenta podatnika. Do tej pory kontrole krzyżowe stanowiły jeden z etapów prowadzonej kontroli skarbowej, który skupiał się na prawdziwości posiadanych dokumentów finansowych przez dwie strony transakcji handlowej. W praktyce najczęściej polega to na zażądaniu od drugiej strony określonych druków (o ile urząd skarbowy stwierdzał określone nieprawidłowości podczas kontroli jednego z podmiotów).

Nadmienić należy, że skorzystanie z kompetencji określonych w niniejszym przepisie jest wykorzystywane najczęściej do zweryfikowania rzetelności deklaracji na temat podatku VAT, gdzie od dokumentacji posiadanej przez sprzedawcę zależy prawo nabywcy do korzystania z instytucji zwrotu podatku. Ostatnimi czasy na tym gruncie wykazywane są coraz powszechniejsze przykłady popełniania przestępstw podatkowych w związku z bieżącym prowadzeniem działalności gospodarczej. Mając na uwadze powyższe, Ministerstwo Finansów postanowiło rozszerzyć uprawnienia fiskusa w zakresie omawianych kontroli krzyżowych w odniesieniu nie tylko do bezpośrednich kontrahentów podatnika, lecz także wszystkich jego partnerów biznesowych.

Wprowadzone zmiany wynikają z wprowadzonego nowelizacją art. 274c §1c Ordynacji podatkowej, który to przepis został dodany do obowiązującego porządku prawnego 1 stycznia 2017 roku. W związku z tym organy podatkowe, przeprowadzając postępowanie podatkowe lub kontrolę podatkową w przedsiębiorstwie, od początku bieżącego roku mają prawo dokonać krzyżowego sprawdzenia dokumentów u wszystkich kontrahentów podatnika, którzy brali udział w transakcjach handlowych badanych przez fiskusa w danej firmie. Zmiana ta jest bardzo kontrowersyjna, a przede wszystkim może wpłynąć na coraz szerszy zakres prowadzonych czynności sprawdzających w każdym przedsiębiorstwie tylko z uwagi na pozostawanie z kontrolowanym podmiotem w kontaktach biznesowych.

Poprzez dodanie do Ordynacji podatkowej art. 274c §1c, ustawodawca zwiększył uprawnienia organów podatkowych w kwestii żądania od kontrahentów podatnika wykonujących działalność gospodarczą przedstawienia określonych dokumentów. Do wykazania wymaganych potwierdzeń transakcji mogą zostać wezwane te podmioty, które uczestniczyły w dostawie tego samego towaru lub świadczeniu tej samej usługi, będące zarówno dostawcami, jak i nabywcami biorącymi udział pośrednio lub bezpośrednio w sprawdzanej transakcji handlowej. Podkreślenia wymaga jednak to, że w takim przypadku przedmiotowe żądanie może dotyczyć wyłącznie dokumentów związanych z tą dostawą towaru lub tym świadczeniem usługi i nie może wykraczać poza ten obszar.

– W toku kontroli krzyżowej, czyli czynności sprawdzających u podmiotu innego niż podatnik, nie można przeprowadzać postępowania dowodowego. Przepisy prawa zezwalają jedynie, aby organy podatkowe żądały przedstawienia dokumentów posiadających związek przyczynowy z przeprowadzonymi transakcjami podatnika z danym kontrahentem, na dodatek wyłącznie w okresie, który został objęty kontrolą. Okoliczność żądania innych informacji będzie zdecydowanym przekroczeniem uprawnień przez urzędników – podkreśla radca prawny Robert Nogacki, założyciel Kancelarii Prawnej Skarbiec. Takie samo uprawnienie mają istniejące od 1 marca 2017 r. organy kontroli celno-skarbowej.

Wprowadzone rozszerzenie uprawnień organów podatkowych w zakresie kontroli krzyżowych może utrudnić bieżącą działalność każdemu podmiotowi biorącemu udział w transakcjach handlowych związanych z dostawą towaru czy świadczeniem usług.

– Analiza wdrożonych regulacji jednoznacznie pokazuje, że Ministerstwo Finansów rozszerza fiskusowi możliwości prowadzenia kontroli i wprowadza możliwość weryfikacji początkowych bądź końcowych ogniw łańcucha dostaw – dodaje radca prawny Robert Nogacki. – Obecny kształt przepisów doprowadzi do sytuacji, w której organ skarbowy kontrolując przedsiębiorstwo, będzie z całą pewnością żądał jak największej liczby dokumentów od każdego przedsiębiorcy, który obracał danym towarem, a nie, jak do tej pory, tylko od bezpośredniego kontrahenta podatnika.

Istnieje ryzyko, iż urzędnicy będą badać łańcuch transakcji w celu zweryfikowania ogniw, które gwarantują jak największą wypłacalność – na przykład w odniesieniu do utraconego podatku od towarów i usług (VAT). W takich sytuacjach mogą ucierpieć przede wszystkim uczciwe firmy. Przedsiębiorstwa powinny jednak wiedzieć, że zakres kontroli jest ograniczony wyłącznie do dokumentów związanych z przedmiotem głównego postępowania u podatnika.

– Kontrole nie mogą mieć charakteru nieograniczonego. – zauważa radca prawny Robert Nogacki. I dodaje: – W przeciwnym razie oznaczać będzie to jednoznaczne przekroczenie uprawnień przez urzędników przeprowadzających kontrole krzyżowe, przed czym przedsiębiorcy mogą się skutecznie bronić.

Kancelaria Prawna Skarbiec (Aktualizacja: 2018-05-08)