Skuteczność środka egzekucyjnego a doręczenie tytułu wykonawczego

„Celem instytucji przedawnienia w prawie podatkowym jest zagwarantowanie podatnikom, że po upływie określonego w ustawie czasu nie będą narażeni na jakiekolwiek działania ze strony organów podatkowych zmierzające do określania i egzekwowania od nich należności podatkowych. (…) Egzekwowanie długu podatkowego i towarzysząca mu niepewność podatnika co do stanu jego zobowiązań podatkowych nie mogą trwać przez dziesięciolecia” – orzekł Trybunał Konstytucyjny już 17 lipca 2012 r. (sygn. akt P30/11). Rzeczywistość przedstawia się jednak zgoła inaczej.

Według raportu z 2019 r., obejmującego dane udostępnione przez sześć urzędów kontroli skarbowej za lata 2008 – 2014, wszczęcie postępowania karnego wobec podatnika w trakcie prowadzonego postępowania kontrolnego miało w 91 proc. przypadków związek ze zobowiązaniami podatkowymi, które przedawniały się z końcem roku. Aż 70 proc. tych postępowań wszczęto w ostatnim kwartale roku ¹.

Choć raport uwzględnia dane sprzed kilkunastu lat, to do dziś w kwestii instrumentalnego wszczynania przez organy postępowań karnych i karnoskarbowych wobec podatników celem wydłużenia terminu przedawnienia ich zobowiązań niewiele się zmieniło. Potwierdza to fakt, że Naczelny Sąd Administracyjny w 2021 r. zdecydował się stanowczo wypowiedzieć w tej kwestii.

W uchwale z 24 maja (sygn. akt I FPS 1/21) podjętej w składzie siedmiu sędziów poinstruował, że sądy mogą i powinny dokonywać oceny, czy w rozpoznawanych przez nie sprawach wszczęcie przez organy postępowania w sprawie o przestępstwo lub wykroczenie skarbowe nie miało charakteru sztucznego, a więc nastąpiło wyłącznie w celu nierozpoczęcia lub zawieszenia biegu terminu przedawnienia.

W grudniu 2016 r. Dyrektor Izby Skarbowej w Łodzi określił przedsiębiorcy zobowiązanie w podatku od towarów i usług za wrzesień 2009 r. w wysokości ponad 16 tys. zł. Przedsiębiorca podniósł zarzut przedawnienia wskazując, że nie mogło w jego sprawie dojść do przerwania terminu jego biegu w oparciu o przesłankę, o której mowa w art. 70 § 4 Ordynacji podatkowej. Przepis ten stanowi, że bieg terminu przedawnienia zostaje przerwany wskutek zastosowania środka egzekucyjnego, o którym podatnik został zawiadomiony.

Po przerwaniu biegu terminu przedawnienia biegnie on na nowo od dnia następującego po dniu, w którym środek zastosowano. Przedsiębiorca utrzymywał, że do takiego zawiadomienia nigdy nie doszło. Po pierwsze, brak było dowodu doręczenia mu tytułu wykonawczego, po drugie – pokwitowanie przyjęcia wpłat przez organ egzekucyjny było błędne pod względem formalnym.

Po przegranej w sądzie I instancji, przedsiębiorca wniósł skargę kasacyjną, do której przychylił się Naczelny Sąd Administracyjny. NSA zwrócił ją do ponownego rozpoznania sądowi wojewódzkiemu podkreślając, że ten nie dokonał oceny zalegającego w aktach sprawy tytułu wykonawczego pozbawionego podpisu skarżącego. Środek egzekucyjny miał postać egzekucji z pieniędzy.

Stosując się do zaleceń sądu kasacyjnego WSA w Łodzi przypomniał o regulacji art. 26 § 5 pkt 1 i 2 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, zgodnie z którym wszczęcie egzekucji administracyjnej następuje z chwilą doręczenia zobowiązanemu odpisu tytułu wykonawczego, albo zawiadomienia o zajęciu wierzytelności lub innego prawa majątkowego.

Następnie wskazał na art. 68 § 1 tej ustawy w brzmieniu obowiązującym przed uchyleniem tego przepisu 30 lipca 2020 r., zgodnie z którym jeżeli zobowiązany na wezwanie poborcy skarbowego płaci dochodzoną należność pieniężną, poborca wystawia pokwitowanie odbioru pieniędzy.

Sąd zwrócił uwagę, że w aktach znajduje się pokwitowanie, ale z okoliczności sprawy nie wynika, żeby zostało wystawione w ramach postępowania egzekucyjnego w wyniku zastosowania środka egzekucyjnego. W umieszczonej na nim adnotacji naczelnik urzędu skarbowego potwierdził, że w dniu 10 stycznia 2013 r. podatnik dokonał trzech wpłat na poczet określonych zaległości podatkowych, i że wpłaty te nie pokryły ich w całości.

Sąd zestawił to pokwitowanie z treścią tytułu wykonawczego i stwierdził, że na jego pierwszej stronie dokonano przekreślenia, a na drugiej, w rubryce „potwierdzenie odbioru” znajduje się data 24 stycznia 2013 r. wraz z pieczątką i podpisem poborcy skarbowego. Rubryka „czytelny podpis zobowiązanego” jest pusta. Łódzki sąd wywnioskował z tego, że tytuł wykonawczy nie został podatnikowi doręczony, co zgadza się z ustaleniem, że wpłaty pieniędzy dokonał 10 stycznia 2013 r., a więc przed doręczeniem mu tytułu wykonawczego.

Skoro tak było, to naczelnik urzędu skarbowego nie miał po 10 stycznia podstaw do wystawiania tytułu wykonawczego na te same należności. A jeśli go wystawił, to błędnie, i sam był tego świadomy, co potwierdza wspomniane przekreślenie na pierwszej stronie tytułu wykonawczego i brak wzmianki o doręczeniu.

WSA w Łodzi uchylił zaskarżoną przez przedsiębiorcę decyzję organu uznając, że dalsze działania naczelnika urzędu skarbowego podjęte po tej dacie nie mogły wywołać żadnych skutków prawnych, a więc i skutku w postaci egzekucji z pieniędzy, a tym samym również skutku w postaci przerwania biegu terminu przedawnienia na podstawie art. 70 § 4 Ordynacji podatkowej.

Niniejsza sprawa potwierdza, że przedsiębiorcy mogą skutecznie bronić się przed nieuprawnionymi działaniami organów podatkowych. Szczególnie teraz, gdy po wyroku NSA z 24 maja 2021 r. sądy zostały zobligowane do badania z urzędu prawidłowości i niesztuczności wszczynanych przez te organy postępowań karnych wobec podatników i uruchamianych wobec nich środków egzekucyjnych. W tej sprawie podatnik wygrał. Lecz w ilu podonych sprawach podatnicy nie zdecydowali się na podjęcie walki z fiskusem?

Radca prawny Robert Nogacki, parter zarządzający, Kancelaria Prawna Skarbiec

1 – Źródło: A. Ladziński, J. Waśko, T. Buczyński, W. Waśko, K. Kudlek, Instrumentalne wszczynanie postępowań karnych skarbowych w trakcie postępowań kontrolnych i podatkowych – analiza praktyki stosowania art. 70 § 6 pkt 1 Ordynacji podatkowej. Raport podsumowujący wyniki badania danych uzyskanych w trybie dostępu do informacji publicznej, Toruń 2019