Upadłość konsumencka rekordowa w 2018 roku

W 2017 r. w MSiG ogłoszono 5 535 upadłości konsumenckich, w 2016 r. było ich 4 434, a w 2015 r. – 2 112. Osiągnięcie liczby 3 259 ogłoszeń upadłości osoby fizycznej w połowie 2018 r. pozwala szacować, że będzie to rekordowy pod względem bankructwa osobistego rok. Przed rokiem 2015 odnotowano bowiem zaledwie blisko 60 takich ogłoszeń (źródło: www.coig.com.pl).

Instytucja upadłości konsumenckiej została wprowadzona do polskiego systemu prawnego ustawą z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy — Prawo upadłościowe i naprawcze oraz ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. 2008, nr 234, poz. 1572), która weszła w życie 1 marca 2009 r.

Przez kilka lat cieszyła się znikomym zainteresowaniem wśród konsumentów. Przełom nastąpił od początku 2015 r., gdy zaczęły obowiązywać zmiany wprowadzone ustawą z dnia 29 sierpnia 2014 r. o zmianie ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze, ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym oraz ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. 2014, poz. 1306), łagodzące warunki ubiegania się o ogłoszenie upadłości konsumenckiej.

Obecnie, po nowelizacji ustawą z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne (Dz.U. 2015 poz. 978), upadłość konsumencką ogłasza się zgodnie z przepisami Tytułu V Części trzeciej ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe: „Postępowanie upadłościowe wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej”.

Zgodnie z jej art. 10 i 11, upadłość ogłasza się wobec dłużnika, który stał się niewypłacalny, czyli utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, spóźniając się w ich wykonaniu ponad trzy miesiące (Dz.U. 2003 nr 60 poz. 535 ze zm.).

Precyzyjną definicję zawarło Ministerstwo Sprawiedliwości, w opublikowanym 7 stycznia 2015 r. poradniku: „Upadłość konsumencka jest postępowaniem sądowym przewidzianym dla osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej (konsumentów), którzy stali się niewypłacalni. Niewypłacalność to stan, w którym dłużnik nie jest w stanie wykonywać swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych (…) – np.: nie ma pieniędzy na jednoczesny zakup środków codziennego użytku oraz spłatę pożyczki” (Upadłość konsumencka poradnik, www.ms.gov.pl).

Procedurę przeprowadzenia bankructwa osoby fizycznej uruchamia wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej, który należy złożyć we właściwym miejscowo wydziale gospodarczym sądu rejonowego. Rzetelny opis sytuacji w jakiej znajduje się wnioskodawca, dokumentacja posiadanego majątku, wierzytelności i zobowiązań to podstawa. Decydujące będzie jednak zaprezentowanie przekonującej sąd argumentacji, dlaczego w zaistniałej sytuacji jedynym uzasadnionym rozwiązaniem będzie ogłoszenie upadłości.

Sporządzając wniosek należy pamiętać, że w obecnym stanie prawnym stwierdzenie przez sąd umyślności lub rażącego niedbalstwa wnioskodawcy w doprowadzeniu do niewypłacalności skutkować będzie oddaleniem wniosku (art. 491⁴ ust. 1 Prawa upadłościowego).

Uprawnionym do złożenia wniosku o upadłość osoby fizycznej jest co do zasady dłużnik. Wyjątkowo może to również zrobić jego wierzyciel, po zaprzestaniu prowadzenia przez dłużnika działalności gospodarczej przez rok od zaprzestania przez niego wykonywania tej działalności lub od wykreślenia go z rejestru przedsiębiorców (art. 8 i 9 Prawa upadłościowego).

W przypadku pozytywnego rozpoznania wniosku, sąd wyda postanowienie o ogłoszeniu upadłości, w którym wyznaczy sędziego-komisarza oraz syndyka. Posiadany przez upadłego majątek zostanie ujęty w planie podziału masy upadłościowej.

Po zatwierdzeniu listy wierzytelności oraz zaspokojeniu wierzycieli z funduszów masy upadłości, o ile wszyscy wierzyciele nie zostali w ten sam sposób zaspokojeni albo w wypadku, gdy brak majątku upadłego nie pozwalał na sporządzenie planu podziału, sąd ustali plan spłaty wierzycieli, w którym określi zakres i nieprzekraczający 36 miesięcy termin jego wykonania przez upadłego. W przypadku stwierdzenia braku zdolności upadłego do wypełnienia planu – sąd umorzy spłatę bez ustalania planu.

Na tym etapie również bardzo istotne jest zaprezentowanie przed sądem właściwej argumentacji w zakresie masy upadłościowej. Jeśli bowiem istnieją odrębne regulacje chroniące przed całkowitym obciążeniem wynagrodzenia upadłego, np. prawa pracy, zapewniające wolną od obciążeń kwotę równą minimalnej płacy, to w kwestii większości pozostałych składników majątku liczyć się będzie trafne uzasadnienie konieczności ich posiadania przez upadłego.

W pełni uzasadniona będzie np. racjonalność pozostawienia przewoźnikowi środka transportu, gdy ten zapewnia mu utrzymanie jedynego źródła dochodu. Przekonujące uzasadnienie potrzeb mieszkaniowych upadłego i osób pozostających na jego utrzymaniu zapewni mu wyższą kwotę na pokrycie czynszu najmu lokalu mieszkalnego, uzyskaną ze sprzedaży wchodzącego w skład masy upadłościowej mieszkania.

Ostatnim aktem przeprowadzonego postępowania upadłościowego osoby fizycznej jest wydanie przez sąd postanowienia „o stwierdzeniu wykonania planu spłaty wierzycieli i umorzeniu zobowiązań upadłego powstałych przed dniem ogłoszenia upadłości i niewykonanych w wyniku wykonania planu spłaty wierzycieli” (Art. 491²¹ ust. 1 Prawa upadłościowego). Upadły zostaje oddłużony i przestaje być zobowiązanym wobec podmiotów i instytucji, u których zobowiązania zaciągnął.

Ogromny wzrost popularności instytucja upadłości konsumenckiej zawdzięcza zliberalizowaniu w 2015 r. wymogów poddania się jej przez osoby fizyczne. Wkrótce mają pojawić się kolejne zmiany, których celem będzie otwarcie się tej instytucji na szerszy krąg adresatów. W grudniu 2017 r. ministerstwo sprawiedliwości ogłosiło projekt usunięcia przesłanek umyślności lub rażącego niedbalstwa w osiągnieciu przez dłużnika niewypłacalności, które stanowiły główną przyczynę oddalania przez sądy wniosków o ogłoszenie upadłości.

Resort chce, by do ogłoszenia upadłości konsumenckiej wystarczyło samo ustalenie niewypłacalności dłużnika. Przyczyny jej powstania będą miały wpływ na długość okresu, w jakim upadły będzie zobowiązany do spłaty swoich długów, jednak sąd będzie je badał już po ogłoszeniu upadłości (www.ms.gov.pl).

Coraz korzystniejsze uwarunkowania prawne skutkują rosnącymi liczbami przeprowadzanych upadłości osób fizycznych w Polsce. O atrakcyjności i zdecydowanie większych walorach ogłaszania upadłości konsumenckich w kraju powinny przekonać się również osoby, które zainteresowane są podjęciem prób przeprowadzenia takiego procesu za granicą.

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 2015/848 z 20.05.2015 r. w sprawie postępowania upadłościowego (Dz.U. L 141/19 z 05.06.2015 r.) wyraźnie stanowi, że sądem właściwym do ogłoszenia bankructwa jest sąd, w którym bankrutujący ma centrum swoich interesów życiowych.

Udowodnienie ich posiadania przed sądem, np. w Wielkiej Brytanii, która jest wymieniana, jako najatrakcyjniejsza destynacja do ogłoszenia upadłości konsumenckiej, wymagać będzie kilkumiesięcznej, jeśli nie kilkuletniej przeprowadzki na terytorium Zjednoczonego Królestwa. Nawet to nie da gwarancji, że brytyjski sąd nie odrzuci wniosku.

Z tych przyczyn właściwym rozwiązaniem dla polskiego obywatela, który podjął decyzję o ogłoszeniu upadłości konsumenckiej, jest dokonanie tego przed polskim sądem. Zwłaszcza, gdy zgodnie z zapowiedziami ministerstwa sprawiedliwości, od przyszłego, 2019 roku sprawdzone, najlepsze brytyjskie rozwiązania mają zostać inkorporowane do krajowego systemu prawnego: „Wprowadzamy rozwiązania zbliżone do funkcjonujących z powodzeniem np. w Wielkiej Brytanii, gdzie w ramach upadłości konsumenckiej w ogóle nie bada się przyczyn niewypłacalności na etapie otwarcia postępowania. Również w Polsce, zgodnie z projektem, sąd nie będzie już na wstępie badał przyczyn niewypłacalności” (www.ms.gov.pl).

Autor: Kancelaria Prawna Skarbiec