Ustawa o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych

Ustawa o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych (dalej również ustawa o p.n.o.t.h.) określa szczególne uprawnienia wierzyciela i obowiązki dłużnika w związku z terminami zapłaty w transakcjach handlowych, skutki niewykonania takich obowiązków oraz reguły postępowania w tych sprawach.

Ustawa formułuje wyraźny zakaz nadmiernego opóźniania spełniania świadczeń pieniężnych przez firmy. Postępowanie w sprawach takich nadmiernych opóźnień prowadzi Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów i dla celów dyscyplinowania przedsiębiorców dysponuje wysokimi administracyjnymi karami pieniężnymi, które może na nich nakładać.

Zgodnie z art. 13a ustawy o p.n.o.t.h. określone podmioty, za pośrednictwem swoich kierowników, są zobowiązane przekazać ministrowi właściwemu do spraw gospodarki sprawozdanie o stosowanych w poprzednim roku kalendarzowym terminach zapłaty w transakcjach handlowych. Sprawozdanie należy dostarczyć w terminie do dnia 31 stycznia każdego roku.

Do pomiotów, których dotyczy ten obowiązek należą obecnie:

1. podatkowe grupy kapitałowe, bez względu na wysokość osiągniętych przychodów
2. inni podatnicy, u których wartość przychodu uzyskana w roku podatkowym przekroczyła równowartość 50 000 000 euro.

Z kolei za kierownika podmiotu, który jest odpowiedzialny za złożenie sprawozdania, uznaje się:

1. członka zarządu lub innego organu zarządzającego tego podmiotu, a gdy organ jest wieloosobowy – członków tego organu;
2. komplementariusza prowadzącego sprawy spółki (w przypadku spółki komandytowo-akcyjnej;
3. likwidatora, a także syndyka lub zarządcę ustanowionego w postępowaniu restrukturyzacyjnym.

Na mocy omawianej nowelizacji minister gospodarki będzie przekazywać ww. sprawozdania, a także informacje o podmiotach, które nie złożyły sprawozdań w terminie, Prezesowi UOKiK. Ten zaś będzie mógł wykorzystać te sprawozdania i dane przy dokonywaniu analizy prawdopodobieństwa nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych oraz przy typowaniu dopuszczających się tego przedsiębiorców.

Nowelizacja przewiduje także wyłączenie z ww. obowiązku sprawozdawczego spółek tworzących podatkowe grupy kapitałowe, publicznych podmiotów leczniczych oraz podmiotów leczniczych w formie spółek kapitałowych utworzonych i prowadzonych przez Skarb Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego. Spółki tworzące PGK będą same dokonywać między sobą rozliczeń w zakresie opóźnień w spełnianiu świadczeń pieniężnych wynikających z transakcji wewnątrzgrupowych.

Prezes UOKiK przy ocenie wystąpienia nadmiernego opóźnienia ze spełnianiem świadczeń będzie więc pomijał transakcje handlowe, których stronami są wyłączenie spółki tworzące grupę, co jednocześnie znajdzie swe odzwierciedlenie w obliczaniu przez niego wysokości kary administracyjnej. Autorzy projektu nowelizacji chcą, by Prezes UOKiK pomijał również transakcje dokonywane w ramach działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej.

Nie tylko więc podmiotowo, ale i w ramach wyłączeń przedmiotowych, obowiązkiem sprawozdawczym nie będę objęte świadczenia pieniężne wynikające z transakcji handlowych w działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej oraz świadczenia przedawnione oraz powstałe z transakcji handlowych pomiędzy podmiotami należącymi do tej samej grupy kapitałowej.

Zgodnie z brzmieniem obecnych przepisów termin raportowania przypadający w 2021 r. dotyczył tych podatników, którzy uzyskali przychód przekraczający 50 mln euro w roku podatkowym zakończonym w 2019 r., i których indywidualne dane zostały podane do publicznej wiadomości w 2020 r. Celem uniknięcia wątpliwości interpretacyjnych na przyszłość autorzy nowelizacji proponują wprowadzić odesłanie do zestawienia podatników według stanu na dzień 1 września odpowiedniego roku.

Dłuższy termin na złożenie sprawozdania

Projekt przewiduje wydłużenie terminu na przekazanie ministrowi gospodarki sprawozdań o stosowanych w poprzednim roku kalendarzowym terminach zapłaty w transakcjach handlowych, z 31 stycznia do 30 kwietnia. Minister będzie publikował zbiorcze zestawienie przekazanych sprawozdań do 31 lipca.

W sprawozdaniu trzeba będzie wykazać nowe informacje. Chodzi o wartość świadczeń pieniężnych otrzymanych lub spełnionych w terminach umownych, a nie jak obecnie w terminach liczonych od dnia wystawienia faktury. Autorzy nowelizacji proponują również, by podmioty zobowiązane wykazywały wartość świadczeń pieniężnych nieotrzymanych i niespełnionych wraz z podaniem terminu opóźnienia.

Projekt proponuje uregulowanie ustawowe kursu walutowego po jakim przedsiębiorcy będą przeliczać wartość świadczeń w obcych walutach na potrzeby sprawozdań, jak i postępowań przed Prezesem UOKiK. Aktualnie brak jest przepisów regulujących zasady przewalutowania wartości świadczeń pieniężnych wyrażonych w walutach obcych.

Na mocy proponowanych zmian świadczenia te będą przewalutowane na zasadach podobnych do przyjętych w ustawie o rachunkowości. W przypadku wszczęcia postępowania przed Prezesem UOKiK w sprawie nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych w transakcjach handlowych w walucie obcej, jego równowartość będzie ustalana przy zastosowaniu średniego kursu NBP z ostatniego dnia roboczego objętego postępowaniem.

Natomiast w przypadku spełnienia świadczenia pieniężnego w walucie obcej po terminie, jego równowartość będzie ustalana poprzez średni kurs NBP z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień spełniania świadczenia.

W przypadku, gdy przesłane sprawozdanie zawiera błędy mające istotny wpływ na ogólny obraz praktyk płatniczych przedsiębiorstwa, będzie można dokonać jego korekty poprzez złożenie nowego sprawozdania wraz z uzasadnieniem powodów konieczności dokonania korekty.

Wśród propozycji nowelizacji przewiduje się również, by zmiany wartości świadczeń wynikających z faktur korygujących wystawionych w latach następujących po roku, za który złożono sprawozdanie, nie wykazywać w korekcie złożonego już sprawozdania, lecz w sprawozdaniu składanym za rok, w którym świadczenie objęte fakturą stało się wymagalne i w rzeczywistości nastąpił, lub też powinien nastąpić zwrot albo dopłata.

Obowiązek sprawozdawczy spoczywa na kierownikach podmiotów zobowiązanych do złożenia sprawozdań. W praktyce zapis ten rodził wątpliwość, czy kierownicy ci w zakresie realizacji tego obowiązku występują i ponoszą odpowiedzialność w imieniu wyłącznie własnym, czy całego podmiotu.

Omawiany projekt ucina te wątpliwości ustanawiając, że ww. obowiązek spoczywa na podmiocie, a jego kierownik dokonuje jedynie czynności złożenia sprawozdania, a zatem działa w imieniu podmiotu.

Nowelizacja ma doprecyzować więc, że odpowiedzialność karna obwarowana sankcją grzywny za nieprzekazanie sprawozdania w imieniu podmiotu zobowiązanego spoczywać będzie na wszystkich uznanych za kierownika jednostki, a więc na członkach zarządu, komplementariuszach, likwidatorach, zarządcach i syndykach.

W obecnym brzmieniu art. 13b ust. 2 ustawy o p.n.o.t.h. nadmierne opóźnienie ze spełnianiem świadczeń pieniężnych przez podmiot niebędący podmiotem publicznym ma miejsce, gdy w okresie 3 kolejnych miesięcy suma wartości niespełnionych i spełnionych po terminie świadczeń wynosi co najmniej 2 000 000 złotych. Na mocy nowelizacji sumowaniu podlegać mają tylko świadczenia wymagalne w okresie objętym postępowaniem.

W toku prowadzonego postępowania Prezes UOKiK może żądać przedstawienia przez przedsiębiorcę, lub inny podmiot zobowiązany, określonych informacji i dokumentów. Jednak nim wystąpi z takim żądaniem musi wszcząć postępowanie. Autorzy projektu zmian chcą, by Prezes mógł wystąpić z takim żądaniem bez wcześniejszego wszczynania postępowania. Ma to być ukłon w stronę przedsiębiorców, którzy będą mogli złożyć wyjaśnienia przed UOKiK jeszcze przed uruchomieniem oficjalnego postępowania.

Należy pamiętać, że niespełnienie żądań Prezesa UOKiK o udzielenie informacji, czy przekazanie dokumentów jest obecnie zagrożone sankcją w wysokości do 5% przychodu osiągniętego w poprzednim roku podatkowym, ale nie większą niż równowartość 50 000 000 euro.

Na mocy proponowanych zmian sposób naliczania kary ma ulec modyfikacji, co w praktyce będzie oznaczać zaostrzenie kar. Ma to służyć poprawie efektywności prowadzonych postępowań. Co więcej, konsekwencją dążeń prawodawcy do zwiększenia efektywności karania przedsiębiorców ma być wykreślenie przepisów o możliwości odstąpienia przez Prezesa UOKiK od wymierzenia kary.

Obecnie, w oparciu o art. 13v ust. 6 zmienianej ustawy Prezes UOKiK w określonych okolicznościach odstępuje od wymierzenia kary administracyjnej i poprzestaje na pouczeniu, a na mocy ust. 8 może całkowicie odstąpić od wymierzenia kary. Autorzy nowelizacji postulują wykreślenie obu tych zapisów z ustawy.

Autorzy zmian chcą zachęcić ukaranych do niestawiania oporu. W ramach szeroko pojętego dobrowolnego poddania się karze, jeśli przedsiębiorca w terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji Prezesa UOKiK o nałożeniu kary uiści ją w całości i jednocześnie zrzeknie się prawa do złożenia wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy, będzie mógł uzyskać obniżenie jej wysokości o 20%, podczas gdy obecnie przepisy przewidują możliwość obniżenia kary o 10%. Jak napisano w uzasadnieniu projektu nowelizacji: „(… ) rozwiązanie to zbliżone jest do rozwiązania przewidzianego w prawie karnym polegającego na dobrowolnym poddaniu się karze i jako takie będzie przez Prezesa UOKiK nagradzane”.

Inną formą ulgi ma być wprowadzenie możliwości odroczenia zapłaty nałożonej kary lub rozłożenie jej na raty.

Nowelizacja ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych wprowadza wiele nowych obowiązków dla firm, których niedopełnienie może zrodzić poważne, opisane wyżej konsekwencje. Omawiane zmiany wymuszają na przedsiębiorcach konieczność przeprowadzenia gruntownego audytu prawnego prowadzonej działalności, co wymaga zaangażowania dodatkowych sił i środków.

Jeśli dodamy do tego niestabilny kurs złotego, galopującą inflację, zamrożone inwestycje, wzrost cen i ogólną niepewność ekonomiczną i polityczną, to należy także uznać, że czas na takie zmiany jest delikatnie mówiąc nieszczególny. Jedynym pocieszeniem może być fakt, że zmiany mogą sprzyjać poprawie pozycji małych i średnich przedsiębiorców – wierzycieli, w relacjach z ich o wiele większymi dłużnikami.

Autor: Robert Nogacki, właściciel Kancelarii Prawnej Skarbiec