Podatkowe grupy kapitałowe
Podatkowa grupa kapitałowa to organizacyjna forma łącząca co najmniej dwie spółki kapitałowe, które mogą rozliczać podatek dochodowy od osób prawnych wspólnie jako jeden podatnik. System ten stanowi odstępstwo od fundamentalnej zasady odrębności podmiotowej spółek, umożliwiając traktowanie ekonomicznie powiązanych jednostek jako jednego podmiotu podatkowego dla celów optymalizacji obciążeń fiskalnych.
Konsolidacja podatkowa (tax consolidation, combined reporting) w ujęciu globalnym oznacza reżim prawny przyjęty w legislacjach podatkowych wielu państw, który traktuje grupę w pełni lub w większości kontrolowanych spółek oraz innych podmiotów (takich jak trusty i spółki osobowe) jako jedną jednostkę podatkową. System ten reprezentuje zastosowanie doktryny przedsiębiorstwa (enterprise doctrine), zgodnie z którą grupa korporacyjna jest traktowana jako jedna jednostka podatkowa, w przeciwieństwie do tradycyjnej doktryny odrębnych podmiotów (separate entity doctrine).
Charakterystyczną cechą tego instrumentu jest konsolidacja wyników podatkowych spółek wchodzących w skład grupy, co umożliwia natychmiastowe kompensowanie strat podatkowych jednych podmiotów z dochodami innych, eliminując podwójne opodatkowanie transakcji wewnętrznych i optymalizując efektywną stawkę podatkową na poziomie całej struktury korporacyjnej. System ten odzwierciedla ekonomiczną rzeczywistość współczesnych grup kapitałowych, gdzie decyzje biznesowe są podejmowane na poziomie centralnym, a poszczególne spółki funkcjonują jako zintegrowane komponenty większej całości gospodarczej.
Istota
Podstawową istotą podatkowych grup kapitałowych jest przejście od opodatkowania indywidualnego do opodatkowania grupowego, co odzwierciedla ekonomiczną rzeczywistość współczesnych struktur korporacyjnych. System ten realizuje kilka fundamentalnych celów, które wykraczają poza prostą optymalizację podatkową i dotykają istoty funkcjonowania nowoczesnej gospodarki.
Eliminacja podwójnego opodatkowania stanowi pierwszorzędny cel konsolidacji podatkowej. W tradycyjnym systemie odrębnego opodatkowania transakcje między spółkami grupy podlegają opodatkowaniu na każdym poziomie – najpierw u spółki świadczącej usługę lub dostarczającej towary, następnie u spółki otrzymującej świadczenie. Konsolidacja eliminuje to zjawisko poprzez traktowanie transakcji wewnętrznych jako nieistniejących podatkowo, dywidendy wypłacane wewnątrz grupy są zwolnione z podatku, a transfery aktywów między podmiotami grupy nie powodują realizacji zysków kapitałowych do czasu ostatecznej sprzedaży na rzecz podmiotów zewnętrznych.
Natychmiastowa kompensacja wyników umożliwia grupom kapitałowym efektywniejsze wykorzystanie strat podatkowych niż w systemie indywidualnego rozliczania. Dochody jednej spółki z grupy mogą być natychmiast kompensowane stratami innej spółki, co pozwala na optymalizację obciążeń podatkowych w czasie rzeczywistym. W tradycyjnym systemie spółka ponosząca straty musiałaby oczekiwać na przyszłe dochody własne do ich wykorzystania, co mogło skutkować utratą korzyści podatkowych w przypadku długotrwałych trudności operacyjnych.
Uproszczenie administracyjne realizuje się poprzez składanie jednego skonsolidowanego zeznania podatkowego zamiast oddzielnych zeznań każdej spółki, co zmniejsza koszty compliance i obciążenia administracyjne zarówno dla podatników, jak i organów podatkowych. System ten umożliwia również bardziej efektywną kontrolę podatkową poprzez kompleksową analizę całej grupy kapitałowej.
Odzwierciedlenie rzeczywistości ekonomicznej stanowi filozoficzny fundament konsolidacji podatkowej. Współczesne grupy kapitałowe funkcjonują jako zintegrowane organizmy gospodarcze, gdzie strategiczne decyzje są podejmowane centralnie, zasoby są alokowane między spółkami zgodnie z potrzebami biznesowymi, a wyniki finansowe poszczególnych jednostek są znaczenie przez decyzje podejmowane na poziomie grupy. System podatkowy powinien odzwierciedlać tę rzeczywistość ekonomiczną poprzez traktowanie grupy jako jednego podatnika.
Trendy na przyszłość
Konsolidacja podatkowa w czasie rzeczywistym staje się możliwa dzięki zaawansowanym systemom informatycznym umożliwiającym automatyczne łączenie wyników podatkowych spółek w czasie rzeczywistym. Irlandzki Revenue Commissioners rozwija pionierski model, w którym podatek będzie obliczany i płacony automatycznie w momencie wystąpienia zdarzenia podatkowego, co radykalnie zmieni sposób funkcjonowania grup podatkowych, eliminując opóźnienia i zwiększając efektywność systemu.
Jednolity plik kontrolny dla podatku CIT wprowadzany stopniowo w Polsce od 2025 roku wymusza kompleksową digitalizację dokumentacji księgowej i wprowadzenie strukturalnych znaczników opartych na logicznych strukturach JPK. System będzie implementowany etapowo: od 2025 roku dla grup konsolidacyjnych i podatników z przychodami powyżej 50 milionów euro, od 2026 roku dla pozostałych podatników VAT, od 2027 roku dla wszystkich pozostałych podmiotów.
Monitorowanie compliance oparte na sztucznej inteligencji umożliwi administracjom podatkowym ciągłe monitorowanie grup kapitałowych, automatyczne wykrywanie nieprawidłowości w konsolidacji oraz analitykę predykcyjną do identyfikacji przypadków wysokiego ryzyka nadużyć podatkowych.
BEPS 2.0 i globalna harmonizacja
Drugi filar BEPS (Globalny podatek minimalny) wywiera fundamentalny wpływ na funkcjonowanie grup kapitałowych poprzez wprowadzenie minimalnej stawki podatkowej 15%. Reguły GloBE (Global Anti-Base Erosion) wymagają od międzynarodowych grup kapitałowych utrzymywania efektywnej stawki podatkowej minimum 15% w każdej jurysdykcji, co istotnie ogranicza korzyści z tradycyjnych struktur optymalizacyjnych i wymusza rewizję strategii podatkowych.
Wymogi substancji ekonomicznej są systematycznie wzmacniane, wymagając od grup kapitałowych udowodnienia rzeczywistej działalności gospodarczej, zatrudnienia pracowników i funkcji decyzyjnych w każdej jurysdykcji, w której powoływane są spółki grupy. Trend ten eliminuje możliwość tworzenia pustych struktur służących wyłącznie optymalizacji podatkowej.
Wzmocnione standardy dokumentacyjne wprowadzają obowiązek szczegółowego dokumentowania alokacji dochodów, kosztów i funkcji między spółkami grupy, z automatycznym raportowaniem do organów podatkowych w ramach country-by-country reporting i innych mechanizmów transparentności.
Nearshoring i onshoring
Relokacja operacji biznesowych bliżej kluczowych rynków zbytu staje się coraz bardziej atrakcyjna ze względu na ograniczenia wprowadzone przez BEPS i rosnące koszty compliance związane z międzynarodowymi strukturami optymalizacyjnymi. Grupy kapitałowe coraz częściej konsolidują operacje w jurysdykcjach o wyższych podatkach, które oferują zachęty dla działalności badawczo-rozwojowej, inwestycji lub czasowe ulgi podatkowe.
Odporność łańcuchów dostaw połączona z efektywnością podatkową prowadzi do powstania nowych modeli grup kapitałowych, w których planowanie podatkowe jest zintegrowane ze strategią operacyjną, a nie stanowi wyłącznie narzędzie optymalizacji fiskalnej.
— — —
Przed utworzeniem grupy konieczna jest dokładna analiza
Podatkowa grupa kapitałowa to nie tylko korzyści, ale także duże ryzyko. W razie utraty statusu podatkowej grupy kapitałowej przed upływem czasu, na jaki została zawarta, spółki wchodzące w skład grupy muszą rozliczyć się z fiskusem osobno – także wstecznie. Możliwe konsekwencje funkcjonowania w podatkowej grupie kapitałowej w razie utraty jej statusu mogą być więc bardzo bolesne. Nie oznacza to jednak, że takie rozwiązanie nie jest godne przemyślenia.
Wspólne rozliczenia mogą przynieść liczne korzyści dla każdej ze spółek wchodzących w skład grupy – przede wszystkim ułatwienie wzajemnych rozliczeń oraz finalnie zapłatę niższego podatku dochodowego.
Pewną wartością może być także zerwanie z fikcją polegającą na tym, że każdy z podmiotów powiązanych działa niezależnie, podczas gdy wszystkie z nich faktycznie realizują wspólne cele. To sprawia, że podatkowa grupa kapitałowa pozostaje opcją zawsze wartą do rozważenia. Jednak bez dokładnego przeanalizowania tego, czy projekt ma szansę się powieść, zakładanie takiej grupy może okazać się bardzo ryzykowne.
Eksperci Kancelarii Skarbiec mogą pomóc w przygotowaniu dokumentacji związanej z powstaniem i funkcjonowaniem podatkowej grupy kapitałowej.
Publikacje Kancelarii Skarbiec na temat podatkowej grupy kapitałowej
Podatkowa Grupa Kapitałowa – ryzyka i korzyści
2021-06-21: Podatkowa Grupa Kapitałowa (PGK) jest narzędziem do zmniejszenia zobowiązania podatkowego w ramach grupy kapitałowej umożliwiającym zwiększenie swobody dokonywania transakcji pomiędzy podmiotami powiązanymi wchodzącymi w skład PGK oraz zmniejszenie obowiązków administracyjnych związanych z rozliczeniem CIT. Jednak funkcjonowanie w ramach takiej grupy wiąże się również z ryzykiem, które wynika z konieczności przestrzegania bardzo rygorystycznych warunków PGK. Jest to więc rozwiązanie korzystne, a zarazem ryzykowne dla podatników. Obecnie w Polsce funkcjonują 63 PGK. Największa PGK to PGK PGE 2015 z przychodami za 2019 r. na poziomie 58 mld zł, z kolei najmniejsza to PGK DESA z przychodami na poziomie 5 mln zł.
Skutki utraty przez podatkową grupę kapitałową statusu podatnika
2021-04-09: Ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych przewiduje szczególną konstrukcję prawną, jaką jest podatkowa grupa kapitałowa. Składa się ona z co najmniej dwóch spółek prawa handlowego, spełniających określone w ustawie warunki w zakresie powiązań kapitałowych, kapitału zakładowego i zaległości podatkowych. Podatkową grupę kapitałową tworzy spółka dominująca (minimum 75% udziału w kapitale spółek zależnych) oraz spółki zależne w drodze umowy o utworzeniu PGK, zawartej w formie aktu notarialnego na okres minimum trzech lat. Umowa musi zostać zarejestrowana przez właściwego naczelnika urzędu skarbowego. Powyższe warunki powinny być także spełnione po utworzeniu PGK.
Warunki konieczne do założenia podatkowej grupy kapitałowej w podatku dochodowym od osób prawnych
2020-08-13: Podatkowa grupa kapitałowa (dalej „PGK”) jest w pełni legalnym sposobem na zmniejszenie zobowiązań podatkowych oraz obowiązków formalnych dla podmiotów wchodzących w skład takiej grupy. Uczestnictwo w PGK wiąże się także z ryzykiem, przez co nie w każdym przypadku rozwiązanie to może być uznane za korzystne.
Podatkowa grupa kapitałowa – duże korzyści i duże ryzyko
2019-08-07: Podatkowe grupy kapitałowe, choć niezbyt popularne w polskiej rzeczywistości gospodarczej, postrzegane są jako skuteczny sposób legalnego zmniejszenia zobowiązań podatkowych oraz ograniczenia obowiązków natury formalnej dla podmiotów wchodzących w skład takich grup. Funkcjonowanie w ramach grup wiąże się jednak z dużym ryzykiem, które sprawia, że rozwiązanie to nie zawsze bywa korzystne.
2021-03-30: Międzynarodową grupę kapitałową tworzyło sześć spółek. Jedna z zależnych spółek ze Szwecji zapłaciła innej, z siedzibą we Francji, odsetki od zaciągniętej pożyczki na zakup akcji w kolejnej spółce z grupy. Chciała zaliczyć wydatki poniesione na spłatę tych odsetek do kosztów uzyskania przychodu, ale nie zgodził się na to organ podatkowy. Stwierdził, że spółki dokonały między sobą transakcji wyłącznie w celu uzyskania znacznej korzyści podatkowej. W styczniu 2021 r. korzystny dla przedsiębiorcy wyrok wydał Trybunał Sprawiedliwości UE, orzekając, że prawo Unii Europejskiej sprzeciwia się takim uregulowaniom krajowym, które odbierają spółce prawo do odliczenia odsetek zapłaconych spółce należącej do tej samej grupy kapitałowej, ale mającej siedzibę w innym państwie UE, „podczas gdy istnienia takiej korzyści podatkowej nie stwierdzono by, gdyby obie spółki miały siedzibę w tym pierwszym państwie członkowskim” (sprawa C 484/19 Lexel AB przeciwko Skatteverket).
Restrukturyzacja podatkowej grupy kapitałowej a CIT
2020-12-21: Na gruncie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych z dnia 15 lutego 1992 r. (ustawa o CIT) powołano instytucję podatkowej grupy kapitałowej (PGK). Jej istota z założenia sprowadza się do polepszenia efektywności rozliczeń podatkowych dzięki uwzględnieniu zróżnicowania poszczególnych spółek wchodzących w skład PGK. Definicja ustawowa wskazuje, że na podatkową grupę kapitałową muszą składać się co najmniej dwie spółki kapitałowe z siedzibą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Co jednak w przypadku, gdy dojdzie do zmian w strukturze grupy? Gdy jeden z jej uczestników przejmie inną spółkę? Czy ma to wpływ na funkcjonowanie PGK? Jakie skutki w kontekście CIT może generować?
Dla wyższego opodatkowania firmy organ podjął nieprawidłowe i do tego nielogiczne rozstrzygnięcie
2021-04-22: Spośród pięciu spółek tworzących podatkową grupę kapitałową jedna przyniosła stratę, a cztery dochody. Spółka dominująca pomniejszyła o tę stratę podatek dochodowy wykazany i zaliczkowany przez cztery rentowne spółki, zachowując powstałą na plus różnicę zaliczek CIT, a następnie rozdysponowując ją pomiędzy siebie i spółkę przynoszącą straty. Była pewna, że to działanie będzie obojętne podatkowo, ale fiskus stwierdził, że jest to przysporzenie majątku tych spółek i musi zostać opodatkowane jak zwykły przychód. Spór między przedsiębiorcą a Dyrektorem Krajowej Informacji Skarbowej rozstrzygnął sąd, stwierdzając, że: „Stanowisko KIS jest nie tylko nieprawidłowe, ale także nielogiczne i sprzeczne wewnętrznie. Jest również wyrazem nadmiernego fiskalizmu państwa” (wyrok WSA w Krakowie z 29 grudnia 2020 r., sygn. akt I SA/Kr 923/20).
Założyciel i partner zarządzający kancelarii prawnej Skarbiec, uznanej przez Dziennik Gazeta Prawna za jedną z najlepszych firm doradztwa podatkowego w Polsce (2023, 2024). Doradca prawny z 19-letnim doświadczeniem, obsługujący przedsiębiorców z listy Forbesa oraz innowacyjne start-upy. Jeden z najczęściej cytowanych ekspertów w dziedzinie prawa handlowego i podatkowego w polskich mediach, regularnie publikujący w Rzeczpospolitej, Gazecie Wyborczej i Dzienniku Gazecie Prawnej. Autor publikacji „AI Decoding Satoshi Nakamoto. Sztuczna inteligencja na tropie twórcy Bitcoina” oraz współautor nagrodzonej książki „Bezpieczeństwo współczesnej firmy”. Profil na LinkedIn: 18.5 tys. obserwujących, 4 miliony wyświetleń rocznie. Nagrody: czterokrotny laureat Medalu Europejskiego, Złotej Statuetki Polskiego Lidera Biznesu, tytułu „Międzynarodowej Kancelarii Prawniczej Roku w Polsce w zakresie planowania podatkowego”. Specjalizuje się w strategicznym doradztwie prawnym, planowaniu podatkowym i zarządzaniu kryzysowym dla biznesu.
