Oszustwo podatkowe z wykorzystaniem znikającego podatnika – inaczej zwane także karuzelą podatkową (karuzela VAT) – stanowi największy kaliber z grupy szeroko pojętych oszustw podatkowych. Za oszustwami najczęściej stoją dobrze zorganizowane grupy przestępcze, które wplątują w karuzelę uczciwie działających przedsiębiorców. Kiedy przestępstwo podatkowe jest wykrywane okazuje się, że zyski z działalności czerpali przestępcy, natomiast osoba wciągnięta w nielegalną działalność zostaje z długiem wobec Skarbu Państwa.
Czym jest karuzela podatkowa?
Karuzela podatkowa to sieć kilku, kilkunastu, a nawet kilkudziesięciu podmiotów, które tworzą pozory legalnych transakcji, celem wyłudzenia zwrotu podatku VAT z budżetu państwa. Dlatego też państwo priorytetowo traktuje walkę z tym procederem.
W 2023 r. zajęto 1188 rachunków bankowych w związku z podejrzeniem wyłudzenia VAT. To ponad 2 razy więcej niż w 2019 r. Łączna kwota zablokowanych środków pieniężnych urosła rok do roku o przeszło 14 proc., do 88,5 mln zł. W 2024 r. wzrosła też liczba postępowań przygotowawczych dotyczących przestępstw związanych z VAT, m.in. karuzel VAT-owskich. Chodzi o postępowania przygotowawcze karnoskarbowe, a więc mające na celu ukaranie sprawców przestępstw skarbowych. W 2024 r. takich postępowań wszczęto ponad 3,7 tys.
Sankcje dotykają również uczciwych przedsiębiorców, wciągniętych w tryby karuzeli bez ich świadomości. Dla organów ścigania i sądów udział w karuzeli VAT, nawet nieświadomy, jest wystarczającą przesłanką do podjęcia kroków dotkliwych dla przedsiębiorcy. Firmy podejrzane o udział w karuzeli podatkowej są narażone na długie i uciążliwe kontrole skarbowe, blokowanie kont bankowych i spłatę długu wobec Skarbu Państwa, a ciężar udowodnienia swojej niewinności leży po stronie przedsiębiorcy.
Usługi przeciwdziałania karuzelom podatkowym
W Kancelarii Prawnej Skarbiec stworzyliśmy kompleksową usługę pomocy prawnej dla osób, które stały się podmiotem postępowania i podejrzenia o udział w karuzeli podatkowej.
Udzielamy wsparcia w postaci doradztwa prawnego, doradztwa podatkowego, jak i zastępujemy i reprezentujemy Klientów we wszystkich czynnościach wyjaśniających i kontrolach podatkowych prowadzonych przez organy skarbowe na każdym etapie sprawy podatkowej:
- przeprowadzamy analizę wydanych przez organy postanowień i decyzji, w tym decyzji zabezpieczających (odwołania od decyzji zabezpieczających, zajęć egzekucyjnych), dotyczących blokady i zajęcia rachunku, w celu weryfikacji poprawności formalnej i materialnoprawnej;
- podejmujemy się zaskarżenia tych decyzji i postanowień;
- reprezentujemy Klienta w procedurze weryfikacyjnej zasadność zwrotu VAT (kontrola podatkowa, postępowanie podatkowe);
- świadczymy zastępstwo prawne i zastępstwo procesowe w postępowaniach przed organami skarbowymi wszystkich instancji w sprawach dotyczących rozliczeń podatkowych (reprezentacja w toku kontroli podatkowych i celno-skarbowych; reprezentacja przy zwrocie VAT; reprezentacja w postępowaniu egzekucyjnym);
- reprezentujemy Klienta na każdym etapie postępowań sądowo administracyjnych [WSA, NSA, reprezentacja i obrona w postępowaniach karnych i karnych skarbowych).
Karuzela VAT – jak się kręci?
Metod wyłudzania podatku VAT, w których wykorzystywana jest wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów jest kilka. Jednakże najczęściej wykorzystywane są trzy mechanizmy.
Najmniej skomplikowany polega na przywłaszczeniu podatku należnego, zapłaconego przez innego kontrahenta. W tej sytuacji, pierwszym krokiem jest wewnątrzwspólnotowe nabycie towaru przez tzw. „znikającego podatnika”, które z uwagi na omówioną wcześniej zerową stawkę VAT jest dla niego podatkowo neutralne. Drugi krok polega na sprzedaży towaru w kraju, do którego towar przybył i która to sprzedaż będzie podlegać opodatkowaniu lokalną stawką VAT.
Łatwo można dostrzec kolejny ruch: kwota podatku, którą zapłaci kontrahent nie trafia do krajowego fiskusa, stanowiąc tym samym nielegalny zarobek, finansowany z budżetu państwa. Schemat ten jest ponawiany, a jedyne ograniczenie czasowe stanowi wyprzedanie towaru, bądź zainteresowanie urzędu skarbowego. W tym momencie znikający podatnik… rzeczywiście znika.
Kolejny mechanizm jest nieco bardziej złożony bowiem wymaga zaangażowania większej ilości podatników, a co więcej kontaktu z urzędem skarbowym w ramach wniosku o zwrot podatku VAT. W tej strukturze również dochodzi do wewnątrzwspólnotowej dostawy towaru, który następnie sprzedawany jest na terytorium danego państwa członkowskiego pomiędzy odrębnymi podmiotami (tzw. buforami). Pośród nich operuje zazwyczaj znikający podatnik, który działa analogicznie jak to opisano powyżej.
By sfinalizować oszustwo, towar musi trafić ostatecznie do podatnika, który dokona jego wewnątrzwspólnotowej dostawy – najczęściej do podmiotu, który wprowadził towar na terytorium danego państwa. Zatem zastosowanie zerowej stawki i uprzednie nabycie, które wygenerowało podatek naliczony uprawnia formalnie do złożenia wniosku o zwrot podatku, który na wcześniejszym etapie obrotu nie został przecież zapłacony.
Trudność w organizacji tego mechanizmu polega na zorganizowaniu rzekomego operacyjnego działania kilku podmiotów, ich zarejestrowaniu dla celów VAT oraz ustanowieniu powiązań osobowych po to, by każdy z nich działał w wiadomym celu bez zbędnych pytań. Dla utrudnienia wykrycia oszustwa, podmiotów obracających towarem funkcjonuje przynajmniej kilka. W ten sposób, podatnik wnioskujący o zwrot VAT zabezpiecza się przed fiskusem, przyjmując zawczasu, że ten sprawdzi dostawy towaru na kilku etapach wstecz.
Kolejnym oszukańczym procederem, którego poniekąd nie można zaliczyć do typowej karuzeli podatkowej, ale wykorzystującym regulacje prawne wewnątrzwspólnotowych transakcji, jest wywołanie u danego kontrahenta złudzenia, że dokonuje on wewnątrzwspólnotowej dostawy. Mianowicie, w tym stanie faktycznym, podatnik z kraju członkowskiego zakupuje towar od podatnika z innego kraju UE, wskazując w ramach wspólnych uzgodnień, że towar wywiezie za granicę własnym środkiem transportu. Przedłożenie kontrahentowi dokumentu przewozowego potwierdzającego ten fakt, nie stanowi trudności, a dzięki temu faktura nie zawiera ciężaru w postaci doliczenia, co do ceny nabycia podatku VAT.
Dalszy rozwój sytuacji jest już łatwy do przewidzenia. Towar nie opuszcza granic, ale zostaje sprzedany na terytorium kraju, w którym został nabyty z doliczeniem podatku VAT, który – co wiadome – nie jest odprowadzany. Zbycie w szybkim czasie ułatwia zaniżona wartość towaru. Omawiany schemat jest zatem analogiczny w swej konstrukcji jak ten pierwszy, opisany powyżej, z tą jednak różnicą, że towar nie opuszcza kraju, w którym został nabyty.
Resort finansów podejmuje jednak kolejne działania mające na celu walkę z oszukańczym procederem karuzel podatkowych. Przykładem może być wprowadzenie na niektóre towary, które w przeszłości były wykorzystywane w przestępczym procederze, tzw. „odwrotnego obciążenia”. W przeciwieństwie do zasad ogólnych obowiązujących w rozliczeniach podatku od towarów i usług w przypadku odwrotnego obciążenia obowiązek rozliczenia podatku spoczywa na nabywcy towaru. Takie rozwiązanie uniemożliwia uzyskiwanie nieuprawnionych zwrotów podatku z tytułu rzekomego wywozu towaru poza Polskę.
Rzetelny podatnik
Stratnym na tego typu oszukańczych działaniach jest nie tylko budżet państwa. Nieświadomym zaangażowania w przestępczy proceder może być również uczciwy podatnik, na którym skupia się gorycz bezradności fiskusa względem zawodowych oszustów.
Jednak często dzieje się tak wbrew przepisom ustawy o VAT, przez co podatnik powinien podnieść rękawice. Prawidłowe zgromadzenie dokumentów podatkowych oraz handlowych, jak i należyta staranność w doborze kontrahentów, to klucz do sukcesu.
Wychodząc naprzeciw wysokim wymaganiom fiskusa, co do kryteriów zachowania zasad należytej staranności, przedsiębiorcy coraz częściej podejmują działania mające uchronić ich przed odpowiedzialnością za działania nierzetelnego kontrahenta. Wdrożenie w firmie odpowiednich procedur zabezpieczających i skorzystanie z pomocy doświadczonego doradcy z pewnością wzmocni pozycję każdego przedsiębiorcy w sporze z fiskusem oraz organami ścigania.
Okazja czyni złodzieja…
…To powiedzenie kapitalnie pasuje do przestępstwa karuzelowego oraz osób ten czyn inicjujących.
Aby zobrazować stan rzeczy, należy cofnąć się do roku 1993. W tym czasie organy wspólnotowe zniosły bariery handlowe, ustanawiając wewnątrzwspólnotowy rynek i przyjmując jednocześnie, że dostawa towarów pomiędzy podatnikami z różnych państw członkowskich będzie opodatkowana stawką 0%. Komisja Europejska nie była jednak do końca przekonana, czy zniesienie opodatkowania rzeczywiście powinno znaleźć zastosowanie.
O mały włos doszłoby do zastopowania tegoż rozwiązania, kiedy na forum krajów członkowskich padła propozycja zgoła odmienna, a polegająca na pobraniu podatku przez władze podatkowe państwa wywozu i jego przekazaniu władzom rezydującym w państwie przywozu, gdzie stanowiłby podatek naliczony. Rozwiązanie to jednak na początku lat 90. odrzucono. Wytłumaczenie nie było dość przekonujące. Przyjęto bowiem, że krajowy fiskus nie będzie miał motywacji do tropienia własnych podatników i egzekwowania zapłaty nie swojego podatku.
System z zerową stawką zaczął więc obowiązywać. W 1997 roku miała nastąpić jego gruntowna modyfikacja, ale poza kosmetycznymi zmianami nie wprowadzono niczego rewolucyjnego.
Jeśli teraz dodać, że w praktyce VAT pobierany jest przez przedsiębiorców w imieniu państwa, to oszukańczy proceder mógł rozkwitnąć w najlepsze.
Q&A – Karuzela VAT
Q: Co to jest karuzela VAT?
Karuzela VAT to oszustwo podatkowe polegające na wyłudzaniu zwrotu podatku VAT przez sieć kilku, kilkunastu lub nawet kilkudziesięciu podmiotów, które tworzą pozory legalnych transakcji.
Q: Dlaczego nazywa się to karuzelą podatkową?
Nazwa pochodzi od cyklicznego charakteru transakcji – towar „krąży” między podmiotami, tworząc pozory legalnego obrotu, podczas gdy celem jest wyłudzenie VAT.
Q: Co to jest „znikający podatnik” w karuzeli VAT?
To podmiot, który uczestniczy w oszukańczej transakcji, pobiera VAT od kontrahenta, ale nie odprowadza go do urzędu skarbowego, po czym znika z rynku.
Q: Czy uczciwy przedsiębiorca może zostać oskarżony o udział w karuzeli VAT?
Tak, sankcje dotykają również uczciwych przedsiębiorców wciągniętych w karuzele bez ich świadomości. Ciężar udowodnienia niewinności leży po stronie przedsiębiorcy.
Q: Jakie konsekwencje grożą firmie podejrzanej o udział w karuzeli VAT?
Długie kontrole skarbowe, blokowanie kont bankowych, spłata długu wobec Skarbu Państwa oraz postępowania karnoskarbowe.
Q: Jak przedsiębiorca może się chronić przed zarzutem udziału w karuzeli VAT?
Przez wdrożenie odpowiednich procedur zabezpieczających, należytą staranność w doborze kontrahentów i skorzystanie z pomocy doświadczonego doradcy.
Q: Co to jest „należyta staranność” w kontekście karuzel VAT?
To obowiązek przedsiębiorcy do weryfikacji kontrahentów i transakcji w sposób umożliwiający wykrycie potencjalnych oszustw podatkowych.
Q: Jaką pomoc prawną można otrzymać w przypadku oskarżenia o udział w karuzeli VAT?
W przypadku oskarżenia o udział w karuzeli VAT można skorzystać z kompleksowej pomocy prawnej obejmującej reprezentację na wszystkich etapach postępowania. Adwokaci specjalizujący się w prawie podatkowym i karnym skarbowym zapewniają wsparcie podczas kontroli podatkowych, analizują dokumentację i kwestionują nieprawidłowości proceduralne, a następnie reprezentują klienta w postępowaniach podatkowych i zaskarżają niekorzystne decyzje. W przypadku zastosowania środków zabezpieczających, takich jak zajęcie rachunków bankowych, prawnicy mogą wnioskować o ich zniesienie lub ograniczenie, wykazując nieproporcjonalność do roszczenia.
Pomoc prawna obejmuje również reprezentację w postępowaniach sądowo-administracyjnych przed WSA i NSA, gdzie kwestionuje się interpretacje prawne organów podatkowych. W sprawach karnych i karnoskarbowych adwokaci zapewniają obronę podczas przesłuchań, kwestionują dowody i wnioskują o umorzenie postępowania. Dodatkowo prawnicy przeprowadzają audyty transakcji pod kątem zgodności z prawem podatkowym, weryfikują należytą staranność w wyborze kontrahentów i opracowują procedury compliance mające na celu zapobieganie podobnym sytuacjom w przyszłości. Kluczowe jest szybkie zaangażowanie doświadczonych specjalistów, ponieważ wczesna interwencja prawna może znacząco wpłynąć na przebieg sprawy i minimalizować konsekwencje dla przedsiębiorcy.
Q: Na jakich etapach postępowania można otrzymać pomoc prawną w sprawie VAT?
Na każdym etapie – od etapu czynności sprawdzających po kontrole podatkowe, postępowanie administracyjne, po postępowania sądowo-administracyjne i karne. Najskuteczniejsze jest sięgnięcie po pomoc prawną już w przypadku podejrzenia, że których z kontrahentów mógł być uwikłany w karuzelę VAT.
