Kontrola krzyżowa kontrahentów kontrolowanego

Zgodnie z treścią art. 274c Ordynacji podatkowej w toku postępowania podatkowego lub kontroli podatkowej organy mogą żądać określonych dokumentów od prowadzących działalność gospodarczą kontrahentów podatnika. Organ może zażądać od kontrahenta przedstawienia określonych dokumentów, w celu sprawdzenia ich rzetelności i prawidłowości, oraz przekazania wyciągu z ksiąg podatkowych i dowodów księgowych w odpowiednich strukturach Jednolitego Pliku Kontrolnego.

Obowiązek przekazania plików JPK wynika z dodanego do Ordynacji podatkowej art. 193a, zgodnie z którym, w przypadku prowadzenia ksiąg rachunkowych przy użyciu programów komputerowych organ może zażądać przekazania całości lub części ksiąg w formie elektronicznej. Należy wskazać, że na podstawie tego przepisu organ może badać jedynie prawidłowość i rzetelność dokumentów. Nie powinien więc wykraczać poza te dwa obszary. Nieco inaczej jest w przypadku przekazywania struktur JPK, gdzie ustawodawca nie ograniczył się jedynie do prawidłowości i rzetelności. Oznacza to, że organ może w sposób swobodny w ramach prowadzonego postępowania weryfikować JPK kontrahenta.

Pomimo iż przepisy te umiejscowione są w Ordynacji podatkowej w dziale „Czynności sprawdzające”, to w praktyce stanowią kontrolę krzyżową u kontrahenta podatnika. Taka klasyfikacja oznacza brak pełnej ochrony dla kontrahenta, jaką przewidują przepisy o kontroli podatkowej.

W szczególności zasady postępowania z dowodami nie są tak precyzyjnie uregulowane w przypadku czynności sprawdzających. Z przeprowadzonych czynności sprawdzających sporządza się protokół. Wszelkie czynności opisane powyżej kontrahent powinien wykonać na własny koszt.

Ponadto należy dodać, że zgodnie ze stanowiskiem sądów administracyjnych kontrola krzyżowa możliwa jest tylko w ramach prowadzonego postępowania podatkowego lub kontroli podatkowej, ale nie poza nimi. Ponadto kontrola kontrahenta została ograniczona do konkretnej dostawy i konkretnego okresu kontrolowanego u podatnika. Teoretycznie więc organ nie może zażądać dokumentów z innych okresów albo dotyczących innych dostaw. Nie można też prowadzić kontroli krzyżowej w sytuacji, gdy u podatnika zostały wszczęte jedynie czynności sprawdzające (por. wyrok WSA w Warszawie z dnia 14 marca 2017 r., sygn. III SA/Wa 1149/16).

Ponadto w § 1c tegoż artykułu ustawodawca dopuścił możliwość kontrolowania kontrahentów kontrahenta, czyli także pośrednich dostawców uczestniczących w dostawie tego samego towaru lub świadczeniu tej samej usługi. Jedyne ograniczenie w tym zakresie sprowadza się do możliwości żądania dokumentów związanych wyłącznie z tą dostawą czy tym świadczeniem usług. Rozszerzenie zakresu kontroli umożliwia organom weryfikację całego łańcucha dostaw tego samego towaru lub świadczenia tej samej usługi.

Szerszy zakres uprawnień w stosunku do kontrahenta kontrolowanego podatnika mają organy podatkowe w przypadku art. 155 Ordynacji podatkowej. Przewiduje on, że organ może zażądać od kontrahenta złożenia wyjaśnień, zeznań, przedłożenia dokumentów czy dokonania określonych czynności. Przepis ten wskazuje na bardzo szeroki katalog dokumentów oraz czynności, jakich może żądać organ.

Począwszy od przedstawienia faktur, umów, porozumień czy korespondencji z kontrahentem, na przesłuchaniu i konieczności składania zeznań skończywszy. Ponadto, zgodnie z podejściem Naczelnego Sądu Administracyjnego (wyrok z dnia 3 kwietnia 2019 r., sygn. II GSK 485/17), organ podatkowy powinien uprawdopodobnić, że żądane dokumenty są niezbędne do wyjaśnienia stanu faktycznego lub rozstrzygnięcia sprawy (zob. Zespół Postępowań Spornych). Oznacza to więc, że pismo skierowane do kontrahenta powinno zawierać coś więcej niż tylko wykaz żądanych dokumentów. Art. 155 Ordynacji podatkowej można zastosować do kontroli krzyżowej z pominięciem rozdziału 11, czyli postępowania dowodowego.