Ukłon w stronę podatnika? Nowa ordynacja podatkowa wprowadzi niewładcze formy załatwiania spraw podatkowych

Jedną z nowości jest wprowadzenie do przepisów Ordynacji podatkowej form niewładczego załatwiania spraw podatkowych. Nie oznacza to jednak zmiany obecnych relacji podatnika i organu podatkowego, opartej na autorytarnej roli tego drugiego podmiotu, a jedynie poprawienie pozycji podatnika w tych stosunkach.

Ustawodawca wprowadza dwie instytucje:

• umowę,
• mediację.

Co kryje się pod tymi nazwami i na jakie korzyści może liczyć podatnik?

W rozdziale 10 projektu Ordynacji podatkowej ustawodawca sformułował przepisy wprowadzające możliwość zawarcia, na wniosek albo za zgodą strony postępowania podatkowego, umowy konsensualnej pomiędzy podatnikiem oraz organem podatkowym.

Uzasadnienia zawarcia takiej umowy określono w otwartym katalogu, który jako takie w szczególności wymienia wątpliwości:

• co do stanu faktycznego w sprawie,
• co do wartości albo charakteru transakcji, czynności lub zdarzenia,
• co do zastosowania ulg podatkowych,
• co do zagadnień wynikłych w toku postępowania podatkowego.

Umowa nie może jednak prowadzić do bezpośrednich ustaleń w kwestii wysokości podatków. Nie ma więc odniesienia do materialnoprawnych obowiązków podatnika (w szczególności ciążących na nim obowiązków podatkowych), ale do rozwiązywania problemów o charakterze proceduralnym.

Umowa podatkowa wprowadza do relacji podatnika i organu podatkowego konsensualność, która przejawia się w możliwości przyjęcia lub odrzucenia wspólnie ustalonego kompromisu albo jednego z zaproponowanych stanowisk.

Wygląda na to, że konsensualna forma załatwiania spraw podatkowych istotnie poprawia pozycję podatnika. Eksperci alarmują jednak, że lepiej z pewnym dystansem podchodzić do nowej instytucji.

Zastrzeżenia budzi przede wszystkim mentalność organów administracji podatkowej. Dotychczasowa relacja fiskusa i podatników charakteryzująca się nierówną pozycją podmiotów nie będzie sprzyjać wzajemnemu zaufaniu stron. Ponadto organy mogą obawiać się wewnętrznych kontroli i oskarżeń o nieefektywne egzekwowanie zobowiązań podatkowych.

Oprócz nowych przepisów Ordynacji podatkowej, w życie powinny wejść także instrukcje dla organów z zaleceniami, jak prowadzić spory i zawierać ugody z podatnikami.

Alternatywą dla umowy podatkowej jest mediacja, która zgodnie z ustawą może być przeprowadzona wówczas, gdy możliwe jest zawarcie takiej umowy. Sama mediacja może także zakończyć się zawarciem umowy podatkowej.

Podobnie jak w poprzedniej konsensualnej formie załatwiania sporów, także mediację wszczyna się na wniosek albo za zgodą strony postępowania podatkowego. Przy czym organ nie ma obowiązku skierować sprawy do mediacji, gdyż ta jest dobrowolna dla obu stron. Ponadto każda ze stron może wycofać swoją zgodę na uczestnictwo w mediacji aż do momentu jej zakończenia.

Biorąc pod uwagę te przesłanki, można przewidzieć dwie potencjalne przeszkody dla skuteczności mediacji. Po pierwsze jej zainicjowanie zależy od dobrej woli organu podatkowego, który może, choć nie musi, przychylić się do wniosku strony postępowania podatkowego. Po drugie rozpoczęcie procedury mediacyjnej nie daje żadnej ze stron gwarancji jej sfinalizowania.

Przewiduje się także, że przynajmniej w początkowym okresie obowiązywania nowych przepisów zainteresowanie mediacją wśród podatników będzie znikome. Na przeszkodzie ponownie stanie brak zaufania do organów podatkowych oraz niechęć podatników do spotykania się z urzędnikami na sesjach z mediatorem. Analogicznie stało się z mediacją wprowadzoną kilka lat temu do postępowania administracyjnego, która szybko okazała się instytucją martwą.

Już dziś widać, że umowa oraz mediacja będą miały ciężką drogę, by przebić się przez dotychczasową mentalność uczestników postępowań podatkowych. Bez wyraźnych wytycznych Ministerstwa Finansów względem urzędników administracji podatkowej to zadanie może się okazać wręcz niemożliwe do realizacji.

Ministerstwo Finansów stoi więc teraz przed poważnym wyzwaniem, gdyż niezwykle trudno będzie zmienić pielęgnowane przez 20 lat obowiązywania Ordynacji podatkowej autorytarne nastawienie fiskusa względem podatników.

Autor: Kancelaria Prawna Skarbiec