Opodatkowanie bitcoina a zmiana rezydencji podatkowej

Opodatkowanie bitcoina a zmiana rezydencji podatkowej – czy pozyskanie drugiego paszportu może stanowić skuteczną ochronę kryptowalut przed obciążeniami podatkowymi? Strategię taką wybrał Roger Ver, posiadacz portfela liczącego ponad 130 tysięcy bitcoinów, który dążył do uniknięcia rozliczeń z amerykańską skarbówką.

Drugi paszport – obywatelstwo ekonomiczne

W dniu kiedy Roger Ver zrzekał się obywatelstwa Stanów Zjednoczonych w niewielkim pokoju konsulatu na wyspie Barbados – a było to dokładnie 3 marca 2014 r. – bitcoin kosztował niewiele ponad 667 dolarów za sztukę. Barbados, perła Karaibów leżąca na wschód od łuku Małych Antyli, słynąca z białych plaż i rumu produkcji Mount Gay, nie była przypadkowym wyborem miejsca tej ceremonii. Amerykański konsulat w Bridgetown obsługuje obywateli z całego regionu karaibskiego, włączając w to Saint Kitts and Nevis – maleńką wyspiarską federację, której obywatelstwo Ver nabył miesiąc wcześniej za inwestycję w lokalną ekonomię. To był starannie zaplanowany logistyczny element szerszej strategii: najpierw kup obywatelstwo karaibskie, potem leć do Barbados, gdzie znajduje się najbliższy konsulat amerykański obsługujący region, i tam formalnie zerwij więzy z krajem, który Ver uważał za opresyjne imperium podatkowe.

Barbados był świadkiem wielu takich scen – zamożni Amerykanie przybywający do tropikalnego raju celem skorzystania z urokliwych plaż, ale również by wymknąć się z sideł amerykańskiego IRS (Internal Revenue Service – urząd skarbowy USA). Nazwijmy to tak: wyspa leży na przecięciu międzynarodowych szlaków optymalizacji podatkowej i struktur offshore. Od konsulatu w Bridgetown do plaż jest dziesięć minut jazdy, ale również Ver nie był tam na wakacjach. Przyleciał zapewne pierwszą klasą, spędził kilka godzin na załatwieniu formalności i odleciał z powrotem do swojego życia „cyfrowego nomada” między Tokio, gdzie mieszkała jego partnerka, a Saint Kitts, gdzie jego nowy paszport oferował coś cenniejszego niż dostęp do plaż – dostęp do życia poza amerykańską jurysdykcją podatkową (zob. Raje podatkowe – legalne rozwiązania podatkowe). Przynajmniej taka była teoria.

Ver posiadał wtedy 130 tysięcy bitcoinów! Prosty rachunek arytmetyczny dawał wartość co najmniej osiemdziesięciu sześciu milionów dolarów. Ale Ver złożył deklarację podatkową exit tax wskazującą zobowiązanie niewiele przekraczające milion.

Ta rozbieżność kosztowała go ostatecznie pięćdziesiąt milionów dolarów, kilka miesięcy w hiszpańskim areszcie, i dekadę życia spędzoną w cieniu śledztwa federalnego. To historia o tym, jak człowiek, który wierzył, że technologia blockchain uczyni go nieuchwytnym dla organów podatkowych, odkrył, że ta sama technologia stała się najdoskonalszym narzędziem forensic accounting (rachunkowość śledcza), jakie kiedykolwiek stworzono.

Narodziny bitcoinowego mesjasza

Roger Ver przyszedł na świat w 1979 r. w Dolinie Krzemowej, w samym sercu amerykańskiej rewolucji technologicznej. Jego droga do statusu ikony kryptowalutowego świata była jednak wybrukowana kontrowersją. Na początku XXI wieku, prowadząc firmę MemoryDealers Com, sprzedającą sprzęt sieciowy Cisco, Ver postanowił rozwiązać problem z gryzoniami w magazynie w sposób, który można najdelikatniej określić jako niekonwencjonalny. Zakupił dwadzieścia dwa kilogramy materiałów wybuchowych sprzedawanych jako środek do zwalczania szkodników, a potem rozpoczął ich odsprzedaż na eBay – bez wymaganych licencji federalnych, magazynując je w apartamentowcu mieszkalnym i wysyłając pocztą. W 2002 roku prokuratorzy federalni nie wykazali się entuzjazmem dla jego kreatywności i ducha przedsiębiorczości. W więzieniu federalnym spędził dokładnie dziewięć miesięcy.

Dla wielu ludzi doświadczenie więzienia byłoby punktem zwrotnym prowadzącym do refleksji i zmiany drogi życiowej. Ver wyciągnął inny wniosek: państwo jest inherentnie opresyjne, wszelkie formy rządowej kontroli są pozbawione legitymacji, a jedyną drogą do prawdziwej wolności jest ucieczka spod jurysdykcji władzy (zob. jak zmienić rezydencję podatkową). Ta libertariańska filozofia, zahartowana w piecach federalnego więzienia, stała się fundamentem wszystkich jego późniejszych decyzji.

W 2011 roku Ver odkrył bitcoina. Dla większości ludzi była to wtedy ezoteryczna ciekawostka technologiczna – cyfrowa waluta bez żadnego wsparcia od rządu czy banku centralnego, krążąca między entuzjastami na internetowych forach. Ver rozpoznał w niej coś znacznie większego: manifest ideologiczny zakodowany w protokole kryptograficznym. Bitcoin był pieniądzem całkowicie zdecentralizowanym, odpornym na konfiskatę, niepoddającym się kontroli kapitału. Był dokładnie tym, czego Ver szukał przez całe życie – sposobem na całkowite obejście systemu państwowego.

Ver rzucił się w bitcoina z zapałem religijnego konwertyty. Jego firma MemoryDealers stała się jednym z pierwszych biznesów na świecie akceptujących płatności w bitcoinach, gdy pojedyncza moneta kosztowała mniej niż dolara. Ver chodził po ulicach San Jose rozdając bitcoiny przypadkowym przechodniom, próbując ich nawrócić na nową wiarę. Finansował infrastrukturę ekosystemu – BitInstant, Kraken, Blockchain Com, Ripple, BitPay – rozumiejąc instynktownie, że kontrola nad infrastrukturą determinuje adopcję technologii. Internet zaczął nazywać go „Bitcoin Jesus” i ta nazwa do niego przylgnęła. Ver akceptował ją z dumą, widząc siebie jako proroka nowej religii pieniądza bez państwa.

Opodatkowanie bitcoina a zmiana rezydencji podatkowej

Do 2014 r. Ver zgromadził fortunę, która nawet według standardów Doliny Krzemowej była imponująca: sto trzydzieści tysięcy bitcoinów. Większość nabył, gdy cena oscylowała między kilkoma centami a trzydziestoma dolarami. Jego podstawa kosztowa – wartość, za którą kupił te aktywa – nie przekraczała trzech milionów dolarów. Ale do początku 2014 roku bitcoin już nie był zabawką dla technologicznych marzycieli. Osiągnął osiemset dolarów za sztukę. Niezrealizowany zysk kapitałowy Vera przekraczał sto milionów dolarów.

Dla libertarianina takiego jak Ver, perspektywa płacenia milionów dolarów amerykańskiemu rządowi w podatkach była nie do zaakceptowania nie tylko finansowo, ale również ideologicznie. Rozwiązanie wydawało się oczywiste: zrzec się obywatelstwa. Trzeba w tym miejscu wyjaśnić, że Stany Zjednoczone są obok afrykańskiej Erytrei jedynym państwem na świecie, które opodatkowują swoich obywateli na zasadzie citizenship-based taxation (opodatkowanie oparte na obywatelstwie) – Amerykanin płaci podatki od swojego globalnego dochodu niezależnie od tego, gdzie mieszka. Erytrea jest nazywana z tego powodu państwem totalitarnym (aby nie być gołosłownym: rezolucja Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 2023 (2011) potępiła „podatek od diaspory” w Erytrei i zażądała zaprzestania „wymuszeń, gróźb przemocy, oszustw i innych nielegalnych metod pobierania podatków poza Erytreą od jej obywateli”). Ale o Stanach Zjednoczonych strach jest źle mówić na głos. Większość krajów stosuje residence-based taxation (opodatkowanie według miejsca zamieszkania, rezydencji), opodatkowując tylko rezydentów, bądź terytorialną zasadę opodatkowania. Ver mieszkał już w Japonii. Gdyby przestał być obywatelem amerykańskim, uwolniłby się od amerykańskiej jurysdykcji podatkowej. Problem polegał na tym, że Ver potrzebował jakiegoś obywatelstwa, aby funkcjonować w obrocie prawnym i finansowym. Tu wchodziły w grę kraje Karaibów.

Saint Kitts and Nevis, maleńka wyspiarska federacja na Karaibach, od lat osiemdziesiątych dwudziestego wieku prowadzi program Citizenship by Investment (Drugi paszport – obywatelstwo ekonomiczne – w zamian za inwestycję). Mechanizm jest prosty: zainwestuj określoną kwotę w zatwierdzony projekt deweloperski lub przekaż darowiznę na Sustainable Growth Fund (Fundusz Zrównoważonego Rozwoju), a w zamian otrzymasz paszport. Nie musisz tam mieszkać, nie musisz zdawać testu znajomości języka ani historii, nie musisz nawet odwiedzać kraju więcej niż raz. Płacisz, dostajesz paszport, stajesz się obywatelem.

Dla ultra-high-net-worth individuals (osoby o bardzo wysokim majątku netto) takich jak Ver, programy citizenship by investment są formą geograficznego arbitrażu. Saint Kitts nie ma podatku dochodowego od globalnych dochodów dla nierezydentów. Antigua i Barbuda, która również prowadzi podobny program, i gdzie Ver nabył drugie obywatelstwo karaibskie, oferuje podobne korzyści. To jest ekonomia obywatelstwa sprowadzona do najbardziej transakcyjnej formy: państwo sprzedaje suwerenność, milionerzy kupują paszporty.

W lutym 2014 roku Ver stał się obywatelem Saint Kitts. W marcu złożył w amerykańskim konsulacie w Barbados Request for Determination of Possible Loss of Citizenship, formalny dokument rozpoczynający proces renuncjacji (dobrowolnego zrzeczenia się) amerykańskiego obywatelstwa. Departament Stanu później wydał mu Certificate of Loss of Nationality (certyfikat utraty obywatelstwa) datowany na luty 2014 r. Ver był wolny. Przynajmniej tak mu się wydawało.

Exit tax: ostatnia rozprawa z Wujem Samem

Amerykański Internal Revenue Code (Kodeks Podatkowy) zawiera przepis, który libertarianie tacy jak Ver uważają za szczególnie perfidny: exit tax (my w Polsce też wiemy o tej konstrukcji to i owo). To konstrukcja prawna wprowadzona w 2008 r. przez Heroes Earnings Assistance and Relief Tax Act (Ustawa o pomocy finansowej dla bohaterów i ulgach podatkowych), zaprojektowana specjalnie po to, by uniemożliwić high-net-worth individuals ucieczkę od zobowiązań podatkowych poprzez prostą zmianę obywatelstwa w momencie, gdy ich aktywa drastycznie zyskały na wartości, ale zysk nie został jeszcze zrealizowany.

Osoba „wylogowująca” się spod jurysdykcji Wuja Sama musi najpierw ustalić, czy kwalifikuje się jako „covered expatriate”( to termin prawny używany w USA, odnoszący się do obywatela Stanów Zjednoczonych lub długoterminowego rezydenta, który zrzeka się swojego obywatelstwa i spełnia określone kryteria finansowe lub podatkowe) – status określany przez trzy alternatywne kryteria. Po pierwsze: majątek netto przekraczający dwa miliony dolarów w dniu wyjazdu. Po drugie: średni roczny podatek dochodowy z ostatnich pięciu lat podatkowych przekraczający określony próg (w 2014 roku było to sto sześćdziesiąt siedem tysięcy dolarów, kwota jest corocznie indeksowana inflacją). Po trzecie: brak certyfikacji compliance – jeśli podatnik nie może poświadczyć, że przez ostatnie pięć lat wypełniał wszystkie swoje obowiązki podatkowe, automatycznie staje się covered expatriate niezależnie od wartości majątku. Ver spełniał pierwsze kryterium ze sporą nadwyżką. Z majątkiem przekraczającym sto milionów dolarów był podręcznikowym przykładem covered expatriate.

W dniu poprzedzającym zerwanie więzi ze Stanami Zjednoczonymi – a dla Vera, ze względu na szczegóły procedury konsularnej, był to drugi marca 2014 roku – covered expatriate jest traktowany tak, jakby sprzedał wszystkie swoje globalne aktywa po wartości rynkowej. Internal Revenue Code używa terminu „deemed sale”  (uznana sprzedaż) lub „mark-to-market tax” – constructive sale (podatek od wyceny rynkowej – sprzedaż konstruktywna), fikcja prawna, która nie wymaga żadnej faktycznej transakcji, ale generuje realny podatek od zysku kapitałowego.

Logika jest bezlitosna: jeśli kupiłeś bitcoina za dolara, a teraz jest wart osiemset dolarów, masz niezrealizowany zysk siedmiuset dziewięćdziesięciu dziewięciu dolarów. W normalnych okolicznościach, dopóki nie sprzedasz, nie płacisz podatku – zysk jest tylko na papierze (niezrealizowany zysk). Rząd czeka cierpliwie na moment realizacji, gdy wymienisz aktywo na gotówkę i zysk zostanie zrealizowany podlegającym opodatkowaniu.

Ale exit tax przerywa tę cierpliwość. W momencie zmiany rezydencji IRS mówi: koniec gry. Traktuję cię tak, jakbyś zrealizował wszystkie swoje zyski kapitałowe dzień przed wyjściem z jurysdykcji. Obliczam podatek od różnicy między wartością rynkową twoich aktywów a ich podstawą kosztową. Płacisz teraz, albo składasz zabezpieczenie i harmonogram płatności zostaje rozłożony na pięć lat z odsetkami.

Federalna stawka podatku od długoterminowych zysków kapitałowych w 2014 r. wynosiła maksymalnie dwadzieścia procent (dla najwyższych przedziałów dochodowych). Do tego dochodził Net Investment Income Tax – trzyprocentowa dodatkowa składka na Medicare dla wysoko zarabiających wprowadzona przez Affordable Care Act (Ustawa o dostępności opieki zdrowotnej). Łącznie dwadzieścia trzy procent.

Dwadzieścia trzy procent ze stu milionów to 23 miliony dolarów. To była kwota, którą Ver był winien Skarbowi Stanów Zjednoczonych z tytułu exit tax. W praktyce, po uwzględnieniu szczegółów dotyczących struktury własnościowej jego spółek i podziału między osobiste holdingi a aktywa korporacyjne, faktyczne zobowiązanie oscylowało wokół 14 do 16 milionów dolarów.

Ver uznał, że to za dużo. Nie tylko finansowo, ale i ideologicznie. Dla kogoś, kto wierzy, że podatki są formą kradzieży ze strony państwa, zapłacenie 14 milionów dolarów w momencie opuszczania jurysdykcji musiało wydawać się ostatecznym aktem opresji – państwo, które nie chce cię puścić bez ostatniego, brutalnego rozliczenia.

Exit tax wymaga również złożenia Initial and Annual Expatriation Statement, Form 8854. To szczegółowe zeznanie, na którym covered expatriate musi ujawnić swój majątek netto w dniu zmiany rezydencji, szczegółowy wykaz wszystkich aktywów z ich wartościami rynkowymi, obliczony exit tax, i certyfikację, że przez ostatnie pięć lat wypełniał wszystkie swoje obowiązki podatkowe. Formularz składa się pod karą odpowiedzialności za składanie fałszywych zeznań. Każda pozycja musi być dokładna, kompletna, prawdziwa.

Ver postanowił zrobić to inaczej. I to właśnie ten formularz – Form 8854 – złożony z drastycznie zaniżonymi wartościami aktywów, stał się później centralnym dowodem w sprawie karnej o willful tax evasion (umyślne uchylanie się od płacenia podatków).

Gra w kotka i myszkę z doradcami

Ver nie był amatorem. Zatrudnił renomowaną kancelarię prawną specjalizującą się w międzynarodowym prawie podatkowym – nazwijmy ją Law Firm 1. Zatrudnił również rzeczoznawców do wyceny swoich spółek, MemoryDealers i Agilestar, które również posiadały znaczące ilości bitcoinów. Miał profesjonalną obsługę prawną i finansową. Problem polegał na tym, że Ver systematycznie okłamywał swoich doradców co do podstawowych faktów.

Korespondencja mailowa ujawniona później przez prokuratorów federalnych przypomina absurdalny teatr. Pracownik Law Firm 1 pyta Vera wprost: „Ile bitcoinów posiadałeś na dzień swojej utraty rezydencji Stanów Zjednoczonych”? Ver odpowiada: „Kompletnie hipotetycznie mówiąc, jakie byłyby konsekwencje, gdybym miał dwieście tysięcy bitcoinów w momencie renuncjacji”?

To nie jest pytanie. To jest unik. Ver wie dokładnie ile bitcoinów ma – przecież kontroluje klucze prywatne do swoich portfeli i może sprawdzić saldo w każdej chwili z dokładnością co do ósmego miejsca po przecinku. Ale odpowiadając hipotetycznie tworzy sobie przestrzeń do późniejszego zaprzeczenia. „Ja tylko pytałem hipotetycznie, nie mówiłem, że faktycznie tyle mam”.

W innym mailu rzeczoznawca pyta Vera: „Ile bitcoinów podlega wycenie”? Ver odpowiada pytaniem o to, jak rzeczoznawca podszedłby hipotetycznie do wyceny dwudziestu tysięcy bitcoinów, gdyby liczba ta przekraczała dzienny wolumen obrotu na giełdach. Rzeczoznawca, wykazując się cierpliwością godną podziwu, powtarza pytanie: „Ile bitcoinów posiadałeś na czwarty lutego 2014”? Ver odpowiada, że „nie jest pewien” i zadaje kolejne hipotetyczne pytanie.

To jest klasyczna technika, którą każdy doradca podatkowy rozpozna natychmiast jako „red flag” wielkości Mount Everest: klient, który desperacko chce otrzymać określoną opinię prawną, konstruuje pytania w taki sposób, by nie dawać doradcy wszystkich faktów, które mogłyby tę opinię zakwestionować. Problem polega na tym, że opinia prawna oparta na nieprawdziwych lub niepełnych faktach jest całkowicie bezwartościowa. To nie jest opinia prawna – to jest usługa rachunkowa oparta na fikcyjnych przesłankach.

Ver zatrudnił również dwóch różnych rzeczoznawców do wyceny swoich spółek. Pierwszy, duża międzynarodowa firma księgowa, zaczęła zadawać niewygodne pytania o dokładną liczbę bitcoinów w aktywach spółek i ich wycenę rynkową. Ver zawiesił z nią współpracę, obawiając się, że podejmowana na potrzeby opodatkowania bitcoina zmiana rezydencji się opóźni. Prawdziwy powód był oczywisty: rzeczoznawca nr 1 był zbyt dociekliwy. Ver potrzebował kogoś bardziej… elastycznego.

Znalazł rzeczoznawcę 2, małą firmę jednoosobową. W korespondencji z nim Ver napisał dosłownie: „Właściwie mam wszystkie informacje, których potrzebujesz, żeby ci to maksymalnie ułatwić. Musiałbym tylko wszystko wyjaśnić, a ty przystawiłbyś swoją pieczęć”. To jest podżeganie do czegoś co w prawie amerykańskim nazywa się commit professional misconduct (popełnić wykroczenie zawodowe) – Ver dosłownie proponuje, że on napisze wycenę, a rzeczoznawca tylko ją podpisze.

Ostatecznie rzeczoznawca 2 sporządził wyceny MemoryDealers na 2 250 000 dolarów i Agilestar na 4 310 000 USD, w tym bitcoiny o łącznej wartości około 1,5 mln dolarów. To było drastyczne niedowartościowanie. Księgowy przygotowujący dokumentację dla spółek zauważył to i wysłał pracownikowi Vera pytanie: „Czy wartości bitcoinów to wartość rynkowa na dzień wyceny? Wartość powinna stanowić: łączna liczba bitcoinów razy średnia cena rynkowa na dzień wyceny. Jeśli pokazana wartość odpowiada tej kwocie, nie ma problemu; w przeciwnym razie należy dokonać korekty”.

Pracownik przekazał tę korespondencję Verowi. Ver zignorował ją całkowicie. To nie jest już agresywne planowanie podatkowe ani kreatywna interpretacja przepisów. To jest świadome pozostawienie błędu w dokumentacji, na który ktoś właśnie zwrócił uwagę. W języku prawa karnego skarbowego nazywa się to zamiarem bezpośrednim.

Origami podatkowe, czyli sztuka składania dat wstecz

W kwietniu 2016 r. Ver złożył formularz 709, United States Gift Tax Return (zeznanie podatkowe dotyczące podatku od darowizn w USA), deklarując, że 15 listopada 2011 roku – prawie pięć lat wcześniej – podarował dwadzieścia pięć tysięcy bitcoinów swojej japońskiej partnerce. To był gift tax return złożony z czteroletnią zwłoką, akurat w momencie przygotowywania jego deklaracji ekspatriacyjnej.

Data była starannie wybrana. W listopadzie 2011 r. bitcoin kosztował około trzech dolarów za sztukę. Dwadzieścia pięć tysięcy bitcoinów po trzy dolary to siedemdziesiąt pięć tysięcy dolarów – wartość poniżej progu wymagającego zapłaty gift tax. Gdyby Ver deklarował darowiznę na luty 2014, gdy bitcoin kosztował osiemset dolarów, wartość darowizny wyniosłaby 20 milionów dolarów i wygenerowałaby podatek od darowizn rzędu 8 milionów.

Ver próbował retroaktywnie „przenieść” własność bitcoinów wstecz, tworząc fikcję prawną, że w momencie zmiany rezydencji te bitcoiny już do niego nie należały, więc nie powinny być uwzględnione w kalkulacji exit tax. Gdyby faktycznie dokonał tej darowizny w 2011 r. i zgłosił ją w terminie – do końca kwietnia 2012 r. – byłaby to legalna strategia planowania podatkowego. Problem polegał na tym, że Ver składał ten formularz w 2016 r., deklarując darowiznę z 2011 r., dokładnie w momencie, gdy przygotowywał swoją deklarację ekspatriacyjną i desperacko potrzebował zmniejszyć „widoczny” majątek.

Prokuratorzy twierdzili później, że była to świadoma falsyfikacja dokumentacji mająca na celu oszustwo podatkowe. A istotna część tej historii jest taka: blockchain nie kłamie. Jeśli Ver faktycznie przelał 25 tysięcy bitcoinów na adresy kontrolowane przez swoją partnerkę w listopadzie 2011 r., ten transfer jest zapisany na blockchainie z dokładnym timestampem (znacznik, stempel, czasu) i można go zweryfikować. Jeśli transferu nie było, gift return jest po prostu fałszerstwem. Nie można retroaktywnie przepisać historii blockchain, bo blockchain jest niezmienny i publiczny.

Operacja „zamknij saldo”: jak skasować siedemdziesiąt tysięcy bitcoinów jednym mailem

Ver złożył swoją deklarację ekspatriacyjną w maju 2016 roku, wykazując zobowiązanie podatkowe niewiele przekraczające milion dolarów zamiast co najmniej czternastu milionów, które faktycznie był winien. Prawdopodobnie myślał, że to koniec historii. Ale Ver popełnił poważny błąd: kontynuował operacje, które pozostawiały ślad na blockchainie.

W czerwcu 2017 r., trzy lata po zmianie rezydencji, Ver polecił swojemu pracownikowi „zamknąć” saldo bitcoinów w księgach rachunkowych MemoryDealers i Agilestar. Tego dnia księgi MemoryDealers wykazywały około 58 tysięcy bitcoinów, Agilestar około 12 tysięcy. Pracownik wykonał polecenie – bitcoiny zniknęły z ewidencji finansowej spółek.

W ciągu dwóch tygodni poprzedzających tę operację Ver przelał prawie trzy tysiące bitcoinów o wartości ponad 7 milionów dolarów na swoje osobiste konto na giełdzie Poloniex. W listopadzie 2017 roku Ver sprzedał dziesiątki tysięcy bitcoinów za około 240 milionów dolarów. To były pieniądze, które następnie przelał na konta bankowe na Bahamach.

Problem prawny był fundamentalny. Po zmianie rezydencji Vera, MemoryDealers i Agilestar automatycznie przekształciły się z S-corporations w C-corporations – zmiana wynikająca z faktu, że Ver przestał być rezydentem amerykańskim. W tym momencie bitcoiny należące do spółek były aktywami korporacyjnymi. Ver, jako były właściciel i jedyny akcjonariusz, nie mógł po prostu wyjąć ich ze spółek bez konsekwencji podatkowych. Transfer kontroli nad bitcoinami ze spółek na osobiste konta Vera stanowił dywidendę podlegającą opodatkowaniu.

Ver po zrzeczeniu się obywatelstwa miał status nonresident alien (cudzoziemiec niebędący rezydentem), więc podlegał trzydziestoprocentowemu WHT (podatek u źródła – withholding tax) od dywidend dla amerykańskich korporacji. Przy 70 tysiącach bitcoinów o średniej wartości, powiedzmy, 10 tysięcy dolarów w 2017 roku (bitcoin wahał się między 3 a 19 tysiącami USD w tym roku), dywidenda wynosiła około 700 milionów dolarów. Trzydzieści procent z tego to 210 milionów podatku u źródła.

Gdy księgowy przygotowujący formularz 1040NR dla Vera za 2017 rok zapytał wprost, czy Ver otrzymał jakiekolwiek dystrybucje lub dochody od MemoryDealers czy Agilestar, Ver odpowiedział przecząco. Skłamał. Formularz 1040NR za 2017 r. nie wykazywał żadnego zysku kapitałowego ani dochodu z dywidendy z tych transakcji.

Ver najwyraźniej wierzył, że skoro kazał usunąć bitcoiny z ksiąg rachunkowych, przestały one istnieć dla celów podatkowych. To jest myślenie magiczne – out of sight, out of mind. Ale prawo podatkowe nie działa na tej zasadzie. Transfer wartości ze spółki na akcjonariusza jest zdarzeniem podatkowym niezależnie od tego, czy zostanie poprawnie zaksięgowane czy nie. A każdy ten transfer został uwieczniony na blockchainie z precyzją absolutną.

Technologia, która miała chronić: kryminalistyka blockchainowa

W tym miejscu historia Vera staje się szczególnie fascynująca z perspektywy technologicznej i prawnej. Ver popełnił oszustwo, które w chwili jego dokonania w 2014 roku wydawało się praktycznie niemożliwe do wykrycia. Kalkulacja była prosta: jak IRS może udowodnić, ile bitcoinów Ver faktycznie posiadał? Adresy bitcoina nie są zarejestrowane na czyjeś nazwisko. Nie ma centralnej instytucji, która prowadzi księgę właścicieli. Blockchain jest publiczny, ale to jak książka telefoniczna wydrukowana w alfabecie, którego nikt nie zna – widzisz wszystkie transakcje, ale nie wiesz kto stoi, za którym adresem.

Bitcoin address wygląda tak: 1E6mijNx2xKzRt6KXiqZncUmybgYN4cn2X. To długi ciąg przypadkowych znaków i cyfr. Sam w sobie nie mówi nic o właścicielu. Ver mógł pokazać swoim doradcom wycenę mówiącą o dwudziestu pięciu tysiącach bitcoinów, podczas gdy faktycznie miał pięć razy więcej, sądząc, że różnicy nie da się udowodnić.

W 2014 r. wydawało się to rozsądnym założeniem. Blockchain analysis była wtedy dziedziną niemal akademicką – kilka startupów, kilka projektów badawczych, dużo teorii i niewiele praktycznych narzędzi. Podstawowa koncepcja była znana: jeśli dwa adresy bitcoina współwydają środki w jednej transakcji (co-spending), prawdopodobnie są kontrolowane przez tego samego właściciela, bo wymagałoby to posiadania kluczy prywatnych (private keys) do obu adresów. To pozwalało grupować adresy w klastry. Ale implementacja była trudna, wymagała ogromnej mocy obliczeniowej i specjalistycznej wiedzy.

Ver nie przewidział jednej istotnej kwestii: tempo rozwoju narzędzi blockchain forensics (kryminalistyka blockchain) w ciągu dekady przekroczy wszystkie wyobrażenia, a pseudonimowość bitcoina okaże się iluzją, która pęknie pod naporem algorytmów, machine learning (uczenie maszynowe) i międzynarodowej współpracy organów ścigania.

Do 2024 r. sytuacja była diametralnie inna. Firmy takie jak Chainalysis, Elliptic i CipherTrace rozwinęły narzędzia blockchain forensics do poziomu, którego nikt nie mógł przewidzieć. Algorytmy clustering (grupowania, klastrowania) nie tylko grupują adresy na podstawie co-spending, ale stosują dziesiątki wyrafinowanych heurystyk.

Change address detection (wykrywanie zmiany adresu) identyfikuje resztę transakcji – gdy wydajesz część bitcoinów, reszta wraca na nowy adres w twoim wallecie (portfelu), który można powiązać z adresem źródłowym. Timing analysis (analiza czasowa) śledzi wzorce czasowe transakcji charakterystyczne dla określonych użytkowników. Amount correlation (korelacja kwotowa) identyfikuje okrągłe liczby i konkretne kwoty, które sugerują wspólnego właściciela. Peel chain analysis (analiza łańcucha „obierania”) śledzi technikę, w której przestępcy próbują „obierać” duże sumy przez serię małych transakcji. Exchange deposit clustering (grupowanie depozytów giełdowych) identyfikuje adresy należące do giełd kryptowalutowych (zob. jak uzyskać licencję CASP na działalność kryptowalutową), gdzie pseudonimowość styka się z systemem Know Your Customer (poznaj swojego klienta) i nagle dostajemy nazwisko, adres, numer paszportu.

Machine learning identyfikuje wzorce zachowań charakterystyczne dla określonych użytkowników – jak często dokonujesz transakcji, o jakich porach, jakie kwoty preferujesz, przez które miksery przepuszczasz środki próbując zatrzeć ślad. Graph analysis (analiza wykresów) rekonstruuje całe sieci powiązań między adresami, tworząc mapy relacji, które są tak skomplikowane, że pojedynczy człowiek nie mógłby ich przeanalizować, ale algorytmy przetwarzają je w sekundy.

Współpraca międzynarodowa organów ścigania dodaje kolejny wymiar. Giełdy kryptowalutowe w jurysdykcjach współpracujących z USA – a to większość dużych platform – są zobowiązane do compliance (zgodności) z wezwaniami sądowymi i requests for information (odpowiedzi na wnioski o udzielenie informacji). Kraken, Coinbase, Bitfinex, Poloniex – wszystkie te platformy mają obowiązek dostarczania informacji o swoich użytkownikach na żądanie organów ścigania. W momencie gdy bitcoiny przechodzą przez KYC checkpoint na regulowanej giełdzie, pseudonimowość zostaje przebita. Mamy attribution point (punkt przypisania) – miejsce, gdzie pseudonimowy adres na blockchainie łączy się z prawdziwą tożsamością w świecie fizycznym.

Akt oskarżenia przeciwko Verowi zawiera fragment będący prawdziwym majstersztykiem forensic accounting: „Clustering analysis, combined with other attribution evidence, establishes that on February 3, 2014, defendant Ver owned approximately 131,000 bitcoins either directly or through his companies” (Analiza grupowania w połączeniu z innymi dowodami przypisania pozwala ustalić, że w dniu 3 lutego 2014 r. pozwany Ver posiadał około 131 000 bitcoinów bezpośrednio lub za pośrednictwem swoich spółek).

Prokuratorzy zidentyfikowali cztery główne klastry adresów należące do Vera. Ale nie poprzestali na identyfikacji grupowań. Udokumentowali całą historię: Ver osobiście otwierał konta na giełdach Mt. Gox i Bitstamp używając swojego służbowego adresu email z MemoryDealers. Przesyłał dokumenty rejestracyjne spółki jako weryfikację tożsamości. Zlecał przelewy bankowe z firmowych kont w amerykańskich bankach na te giełdy, kupował bitcoiny i transferował je na konkretne adresy. Te adresy następnie współwydawały środki z innymi adresami, tworząc klastry powiązane matematycznie nie do zakwestionowania.

W czerwcu 2017 r. Ver przesłał prawie trzy tysiące bitcoinów z Cluster 1JKPkp na swoje osobiste konto Poloniex. Prokuratorzy mogli pokazać dokładną transakcję: input addresses (adresy wejściowe) z klastra, output address (adresy wyjściowe) należący do Poloniex, timestamp i amount (kwotę). W listopadzie 2017 r. Ver transferował dziesiątki tysięcy bitcoinów z Cluster 1E6mij i Cluster 1LDWDu na różne giełdy, gdzie wymienił je na 240 milionów dolarów, które następnie trafiły na konta na Bahamach.

Każdy z tych transferów jest zapisany na blockchainie z dokładnością co do satoshi (jedna sto milionowa bitcoina) i timestampem co do sekundy. To jest księgowość, której żaden tradycyjny system finansowy nigdy nie oferował – kompletna, niezmienna, publiczna historia każdej transakcji, która kiedykolwiek została wykonana, dostępna dla każdego, kto ma narzędzia do jej analizy.

Ver wybrał bitcoin jako narzędzie finansowej wolności i ucieczki od nadzoru państwa. Bitcoin stał się narzędziem jego potępienia. Gdyby Ver trzymał swoją fortunę w gotówce, w fizycznym złocie, w obligacjach na okaziciela, w dziełach sztuki, prokuratorzy – być może – nie mieliby żadnych dowodów. Nie byłoby publicznej księgi pokazującej każdy zakup, każdy transfer, każdą transakcję. Ale bitcoin, technologia zaprojektowana dla prywatności poprzez pseudonimowość, okazała się najlepszym narzędziem surveillance capitalism (kapitalizm nadzoru), jakie kiedykolwiek wynaleziono.

Bitcoin cash: schizma w Kościele Prawdziwej Wiary

Zanim Ver został aresztowany, zdążył jeszcze odegrać kluczową rolę w jednym z największych rozłamów w historii kryptowalut. Około 2017 roku społeczność bitcoina pogrążyła się w gwałtownym sporze ideologicznym dotyczącym przyszłości protokołu. W centrum kontrowersji było pozornie techniczne pytanie: jak duże powinny być bloki w blockchainie?

Bitcoin, zgodnie z oryginalnym designem Satoshiego Nakamoto, miał limit wielkości bloku wynoszący jeden megabajt. Blok to porcja transakcji dodawana do blockchainu mniej więcej co dziesięć minut. Ograniczenie wielkości bloku oznaczało ograniczenie liczby transakcji, które sieć mogła przetworzyć. W miarę jak bitcoin zyskiwał popularność, sieć zaczęła się zatykać. Opłaty transakcyjne rosły – czasem większy koszt generowało wysłanie dwudziestu dolarów w bitcoinach niż wynosił sam transfer. Transakcje czekały godzinami lub dniami na potwierdzenie.

Ver i grupa deweloperów twierdziła, że rozwiązanie jest proste: zwiększyć rozmiar bloków. Większe bloki oznaczają więcej transakcji na blok, większą przepustowość sieci, niższe opłaty. Bitcoin mógłby faktycznie funkcjonować jako peer-to-peer electronic cash (przepływ pieniądza elektronicznego bezpośrednio od użytkownika do użytkownika), jak opisał go Satoshi Nakamoto w oryginalnym „white paper” (biały dokument, biała księga) – medium wymiany do codziennych transakcji, a nie tylko store of value (środek przechowywania wartości) dla spekulantów.

Core developers (główni deweloperzy) bitcoina sprzeciwiali się. Argumentowali, że większe bloki wymagają większej przestrzeni dyskowej i większej przepustowości, co centralizuje sieć w rękach profesjonalnych operatorów node’ów (węzłów), podczas gdy filozofia bitcoina opiera się na decentralizacji. Zamiast tego proponowali sieć Lightning Network – rozwiązanie drugiej warstwy, gdzie większość transakcji dzieje się off-chain (poza łańcuchem), a blockchain służy tylko do ostatecznego rozliczenia.

Ver uważał to za zdradę oryginalnej wizji. W sierpniu 2017 r. doszło do hard fork (radykalna aktualizacja protokołu blockchain, która nie jest wstecznie kompatybilna z poprzednią wersją, co prowadzi do rozgałęzienia łańcucha bloków na dwie oddzielne wersje) – bitcoin rozdzielił się na dwa osobne łańcuchy. Oryginalny łańcuch pozostał bitcoinem (BTC). Nowy łańcuch, z blokami zwiększonymi do ośmiu megabajtów (a później do trzydziestu dwóch), został nazwany bitcoin cash (BCH).

Ver, choć formalnie nie jest założycielem bitcoin cash, stał się jego najgłośniejszym rzecznikiem i głównym promotorem. Jego teza była prosta: bitcoin cash, z większymi blokami pozwalającymi na więcej transakcji przy niższych opłatach, reprezentuje „prawdziwego następcę” bitcoina i realizuje oryginalną wizję Satoshiego Nakamoto peer-to-peer electronic cash.

Rynek nie podzielił jego entuzjazmu. Bitcoin cash osiągnął około 2% kapitalizacji rynkowej bitcoina i nigdy nie przekroczył tego progu znacząco. Instytucje finansowe, które zaczęły akceptować kryptowaluty, wybierały bitcoin, nie bitcoin cash. Ver nadal wierzy – publikuje prognozy o tysiąckrotnym wzroście wartości BCH, gdy „globalna adopcja” nastąpi. Krytycy twierdzą, że jego orędownictwo wynika głównie z faktu, że Ver posiada znaczące holdingi BCH i ma finansowy interes w promocji tego aktywa.

Aresztowanie i ugoda z Wujem Samem

W kwietniu 2024 roku Ver został aresztowany w Barcelonie na podstawie wniosku ekstradycyjnego złożonego przez Departament Sprawiedliwości USA. Akt oskarżenia obejmował osiem zarzutów: trzy zarzuty mail fraud (wysłanie fałszywych deklaracji podatkowych pocztą jest przestępstwem federalnym), dwa zarzuty tax evasion (uchylanie się od płacenia podatków) i trzy zarzuty filing false tax returns (składanie fałszywych zeznań podatkowych). Maksymalna łączna kara: 109 lat więzienia. Prokuratorzy twierdzili, że Ver oszukał IRS na około czterdzieści osiem milionów dolarów.

Ver spędził miesiące w hiszpańskim areszcie oczekując na decyzję w sprawie ekstradycji. Hiszpania ma układ ekstradycyjny z USA. Sprawa wyglądała źle. Blockchain analysis łącząca adresy z Verem, była nie do zakwestionowania. Korespondencja z doradcami dokumentowała willfulness – świadome i umyślne wprowadzanie w błąd. Backdated gift return (zwrot prezentu z datą wsteczną) był ewidentną falsyfikacją. Dystrybucje z 2017 r. były udokumentowane na blockchainie i w logach giełd.

Ale Ver miał jednego asa w rękawie. Króla trefl (♣) dokładniej. W styczniu 2025 r. Donald Trump ułaskawił Rossa Ulbrichta, założyciela Silk Road, który pierwotnie został skazany na dożywocie za prowadzenie marketplacu w darknecie. To był wyraźny sygnał, że nowa administracja ma znacznie bardziej przyjazne podejście do przestępstw związanych z kryptowalutami.

Ver zainwestował strategicznie: 600 tysięcy dolarów na współpracę z Rogerem Stone’em, długoletnim strategiem politycznym związanym z Trumpem. Zatrudnił prawników mających koneksje w nowej administracji. Inwestycja się opłaciła,

W październiku 2024 Ver zawarł deferred prosecution agreement (umowa o odroczeniu postępowania karnego) z Departamentem Sprawiedliwości. Konstrukcja prawna tego rozwiązania jest fascynująca. Ver zgodził się zapłacić blisko 50 mln dolarów. Kwota ta obejmuje:

• faktyczne zobowiązanie podatkowe za 2014 i 2017 rok;
• cywilną karę przewidzianą w sekcji 6663 Internal Revenue Code, wynoszącą 75% zaniżonego podatku, nakładaną gdy „jakakolwiek część niedopłaty podatku wynika z oszustwa”;
• odsetki ustawowe narosłe przez 11 lat.

W zamian prokuratorzy zgodzili się zawiesić postępowanie karne na okres jednego miesiąca, aby Ver mógł sfinalizować closing agreement z IRS – formalną umowę ostatecznie określającą jego zobowiązania podatkowe. Po sfinalizowaniu umowy, prokuratorzy wystąpili z wnioskiem o umorzenie aktu oskarżenia z klauzulą without prejudice. „Without prejudice” oznacza, że umorzenie nie jest ostateczne. Deferred prosecution agreement zawiera trzyletni tolling period – okres, w którym bieg terminu przedawnienia zostaje zawieszony. Jeśli Ver naruszy warunki umowy w ciągu tych 3 lat, rząd może wznowić postępowanie karne. Ver wyraźnie zrzeka się prawa do podnoszenia zarzutów przedawnienia lub naruszenia prawa do szybkiego procesu. Dopiero po upływie 3 lat, jeśli Ver nie naruszy umowy, rząd zobowiązuje się nie ścigać go karnie za czyny opisane w akcie oskarżenia.

Deferred prosecution agreement zawiera również factual admissions – przyznanie się do faktów. Ver przyznał, że posiadał na dzień 2 marca 2014 roku co najmniej 130 664 bitcoiny o wartości około 73 milionów dolarów. Przyznał, że jego podstawa kosztowa nie przekraczała 3 milionów dolarów. Przyznał również, że był zobowiązany zgłosić te aktywa na formularzu 8854 i zapłacić exit tax. I najważniejsze – przyznał, że niedopełnienie tego obowiązku było umyślne (willfulness). W amerykańskim prawie karnym skarbowym willfulness jest elementem konstytutywnym przestępstwa – musi istnieć świadomość obowiązku prawnego i świadoma decyzja o jego naruszeniu.

Te ustalenia mogą być użyte przeciwko Verowi w każdym przyszłym postępowaniu, jeśli naruszy umowę. Ver wyraźnie zrzekł się prawa do powoływania się na piątą poprawkę do amerykańskiej konstytucji (chroniąca przed samoobciążaniem się, prawo do odmowy składania zeznań), Federal Rule of Criminal Procedure 11(f) i Federal Rule of Evidence 410 (federalna zasada postępowania karnego i federalna zasada dowodowa), które normalnie chroniłyby statements made during plea negotiations (oświadczenia złożone podczas negocjacji dotyczących przyznania się do winy).

Koszt kłamstwa

Matematyka sprawy Vera jest prosta. Gdyby po prostu prawidłowo zgłosił swoje bitcoiny i zapłacił exit tax w 2014 roku, jego rachunek wyniósłby około 14 milionów dolarów. Zamiast tego zapłacił 50 milionów. Do tego doliczyć trzeba kilka milionów w kosztach prawnych, 600 tysięcy dolarów przekazanych Rogerowi Stone’owi za lobbying, kilka miesięcy spędzonych w hiszpańskim areszcie oczekując na decyzję o ekstradycji, zniszczoną reputację libertariańskiego Williama Wallace, i trzy lata życia z warunkową umową wiszącą nad głową jak miecz Damoklesa.

Ver zniszczył również relacje ze wszystkimi, którzy mu ufali. Prawnicy z Law Firm 1 działali w dobrej wierze. Gdy sprawa wybuchła, musieli stawić się przed wielką ławą przysięgłych jako świadkowie i wyjaśniać, w jaki sposób Ver wprowadzał ich w błąd. Rzeczoznawca 2, który przygotował zaniżone wyceny, prawdopodobnie również został wezwany jako świadek – jego reputacja zawodowa jest teraz na zawsze związana ze sprawą oszustwa. Księgowi, którzy przygotowywali dokumentację dla MemoryDealers i Agilestar, musieli wyjaśniać, dlaczego nie zauważyli, że 70 tysięcy bitcoinów zniknęło z ksiąg rachunkowych. Pracownicy Vera zostali wciągnięci w schemat, o którym prawdopodobnie nie wiedzieli, że jest nielegalny. Po prostu realizowali polecenia szefa, któremu ufali, i którego uważali za autorytet.

Opodatkowanie bitcoina a zmiana rezydencji – lekcje na przyszłość

Historia Vera oferuje kilka fundamentalnych lekcji dla każdego, kto operuje w przestrzeni kryptowalut lub międzynarodowego planowania podatkowego. Po pierwsze: technologia nie zastępuje zgodności z prawem. Bitcoin może być zdecentralizowany, niezmienny, bez granic, ale podatnik jest osobą fizyczną podlegającą konkretnej jurysdykcji. Zobowiązanie podatkowe nie znika przez przeniesienie aktywów na blockchain. Exit tax istnieje dokładnie po to, by zamknąć tę pętlę – jeśli chcesz opuścić jurysdykcję, musisz rozliczyć się z niezrealizowanych zysków.

Po drugie: pseudonimowość nie jest anonimowością. Ver popełnił oszustwo, które w 2014 roku wydawało się praktycznie niemożliwe do wykrycia. Nikt wtedy nie przewidział, jak bajeczne techniki blockchain forensics zostaną opracowane w ciągu dekady. Firmy takie jak Chainalysis rozwinęły narzędzia, które przebijają pseudonimowość na skalę przemysłową. Machine learning identyfikuje wzorce zachowań. Graph analysis rekonstruuje sieci relacji. Attribution points na giełdach łączą pseudonimowe adresy z prawdziwymi tożsamościami.

Blockchain jest publiczny i niezmienny. Każda transakcja jest zapisana na zawsze z dokładnością absolutną. To jest księgowość doskonalsza niż wszystko, co kiedykolwiek istniało w tradycyjnym systemie finansowym. Gdyby Ver trzymał swoją fortunę w gotówce czy złocie, prokuratorzy nie mieliby dowodów. Ale wybrał bitcoina, i bitcoin go zdradził.

Po trzecie: okłamywanie doradców jest strategią samobójczą. Ver mógł uzyskać dowolną opinię prawną, jakiej chciał, po prostu nie mówiąc prawdy swoim prawnikom. Ale opinia prawna oparta na fałszywych przesłankach jest bezwartościowa. Co więcej, gdy sprawa trafiła do prokuratury, Ver nie mógł twierdzić, że działał w dobrej wierze polegając na poradzie prawnej, bo systematycznie wprowadzał prawników w błąd. Dokumentacja mailowa ujawniła całą grę w kotka i myszkę. To nie była pomyłka ani błąd interpretacji – to było świadome oszustwo.

Po czwarte: geograficzny arbitraż ma granice. Ver nabył obywatelstwo Saint Kitts, później Antigui, mieszkał w Japonii, trzymał pieniądze na Bahamach. Sądził, że taka multi jurysdykcyjna struktura uczyni go nieuchwytnym. Ale giełdy kryptowalutowe, przez które przechodziła większość jego transakcji, działały w jurysdykcjach współpracujących z USA. W momencie gdy bitcoiny przeszły przez KYC checkpoint, pseudonimowość została przebita. Ver został aresztowany w Hiszpanii, kraju z traktatem ekstradycyjnym z Ameryką.

Dla praktyków prawa podatkowego historia Vera jest warta zapamiętania. Gdy klient zaczyna odpowiadać na konkretne pytania hipotetycznie, gdy unika ujawnienia podstawowych faktów, gdy zmienia doradców szukając kogoś, kto powie mu to, co chce usłyszeć – to są czerwone flagi. W tym momencie doradca ma dwa wyjścia: odmówić dalszej współpracy, albo bardzo dokładnie udokumentować, że ostrzegał klienta o konsekwencjach, i że klient świadomie zignorował jego radę.

Ver miał wykwalifikowanych prawników, doświadczonych księgowych, profesjonalnych rzeczoznawców. Wszyscy powiedzieli mu, mniej lub bardziej wprost, że to co robi jest niewłaściwe. Ver zignorował ich wszystkich, bo był przekonany, że jest sprytniejszy od systemu. Myślał, że gałąź blockchainowej kryminalistyki pozostanie prymitywna, że pseudonimowość będzie wystarczająca, że jurysdykcje nie będą współpracować efektywnie. Okazało się, że system ma dłuższą pamięć, więcej cierpliwości i lepsze narzędzia niż libertariański ideolog z fortuną w kryptowalutach. To jest lekcja, której koszt wyniósł 50 milionów dolarów.

Robert Nogacki

Założyciel i partner zarządzający kancelarii prawnej Skarbiec, uznanej przez Dziennik Gazeta Prawna za jedną z najlepszych firm doradztwa podatkowego w Polsce (2023, 2024). Doradca prawny z 19-letnim doświadczeniem, obsługujący przedsiębiorców z listy Forbesa oraz innowacyjne start-upy. Jeden z najczęściej cytowanych ekspertów w dziedzinie prawa handlowego i podatkowego w polskich mediach, regularnie publikujący w Rzeczpospolitej, Gazecie Wyborczej i Dzienniku Gazecie Prawnej. Autor publikacji „AI Decoding Satoshi Nakamoto. Sztuczna inteligencja na tropie twórcy Bitcoina” oraz współautor nagrodzonej książki „Bezpieczeństwo współczesnej firmy”. Profil na LinkedIn: 18.5 tys. obserwujących, 4 miliony wyświetleń rocznie. Nagrody: czterokrotny laureat Medalu Europejskiego, Złotej Statuetki Polskiego Lidera Biznesu, tytułu „Międzynarodowej Kancelarii Prawniczej Roku w Polsce w zakresie planowania podatkowego”. Specjalizuje się w strategicznym doradztwie prawnym, planowaniu podatkowym i zarządzaniu kryzysowym dla biznesu.