Klauzula rozstrzygania wątpliwości na korzyść podatnika

Zasada rozstrzygania wątpliwości co do treści przepisów prawa podatkowego na korzyść podatnika (tzw. zasada in dubio pro tributario) została wprowadzona do obowiązującego systemu prawa w Polsce przez ustawę z 5 sierpnia 2015 r. o zmianie ustawy – Ordynacja podatkowa oraz niektórych innych ustaw nowelizacja procedury podatkowej (Dz.U. z 2015 r., poz. 1197).

W akcie tym ustawodawca wskazał w art. 1, iż w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz.U. z 2015 r. poz. 613, 699 i 978) dodaje się art. 2a w brzmieniu: „Niedające się usunąć wątpliwości co do treści przepisów prawa podatkowego rozstrzyga się na korzyść podatnika”. Tak określona przez ustawodawcę zasada istotnie zwiększyła ochronę podatników przed nadużyciami ze strony organów podatkowych oraz wprowadziła prawidłowe standardy w zakresie wykładni prawa podatkowego. Niemniej jednak, w praktyce zauważa się, że interpretacja zasady in dubio pro tributario nie jest łatwa i wymaga odpowiedniej kwalifikacji do określonego stanu faktycznego. Częściej jest jednak ona wykorzystywana przez sądy administracyjne, a nie fiskusa, który powinien na tej podstawie prawnej wykazywać większą przychylność obywatelowi w sytuacjach niejasnych i problematycznych, a nie dążyć do jak największego zapewnienia wpływów do Skarbu Państwa.

Zasada rozstrzygania wątpliwości prawnych na korzyść podatnika została wprowadzona przez ustawodawcę w odpowiedzi na opinie, iż obowiązujące przepisy prawa podatkowego powinny być zrozumiałe, spójne i czytelne dla osób nieprowadzących działalności gospodarczej. Z kolei całość systemu podatkowego zmierzać powinna do zapewnienia jak najlepszych warunków dla pewności obrotu gospodarczego i konkurencyjności firm.

Istota zasady rozstrzygania wątpliwości na korzyść podatnika polega na zapewnieniu ochrony podatnikom w przypadku pojawienia się wątpliwości co do wykładni przepisów prawa podatkowego. Podkreśla się jednak, że wprowadzony przepis nie może odnosić się do usuwania wątpliwości odnośnie stanu faktycznego w danej sprawie. Celem wprowadzenia przedmiotowej zasady było również zapewnienie większej ochrony praw podatnika, szczególnie w związku z wykładnią prawa. Bardzo często niejasno sprecyzowane przepisy podatkowe powodowały trudności interpretacyjne, a konsekwencje nieprawidłowo obliczonego i zadeklarowanego podatku były przerzucane na podatników.

W dziedzinie prawa podatkowego szczególnie ważne jest właściwe i precyzyjne stanowienie prawa, bowiem podatnik w każdym przypadku powinien mieć możliwość prawidłowego określenia swoich praw i obowiązków fiskalnych. Na ustawodawcy ciąży zatem obowiązek właściwego stanowienia przepisów prawnych w taki sposób, aby nie budziły one wątpliwości. Nieprecyzyjność przepisów prawa nie może obciążać podatników. Tym samym, zasada in dubio pro tributario jest więc przeciwieństwem formuły in dubio pro fisco (tzn. w razie wątpliwości, na korzyść fiskusa). Zgodnie z tą zasadą w sytuacjach wątpliwych bądź nieuregulowanych, organy powinny skłaniać się w stronę interesu fiskalnego, co stanowi bardzo często podkreślenie podrzędnego stanu obywatela wobec instytucji krajowych.

Organ podatkowy jest bezpośrednim adresatem zasady unormowanej przez ustawodawcę w art. 2a ustawy Ordynacja podatkowa, ponieważ to on rozstrzyga sprawę podatkową, jak również w tym celu dokonuje wykładni i analizy znaczenia przepisów prawa, mających zastosowanie w sprawie z obywatelem. Tym samym pośrednim adresatem normy może być podatnik, w związku z czym uprawniony jest on do żądania zastosowania wskazanej normy przez organ podatkowy w sytuacji, gdy w sprawie zachodzą niedające się usunąć wątpliwości interpretacyjne, a organ podatkowy nie zastosował art. 2a Ordynacji podatkowej.

Wskazać należy, że zasada może być wykorzystywana nie tylko przez osoby prowadzące działalność gospodarczą, choć to głównie te podmioty mierzą się z interpretacją przepisów podatkowych, obliczaniem należności, wypełnianiem i składaniem odpowiednich deklaracji. Na zasadę mogą powoływać się także inne podmioty obciążane obowiązkami wynikającymi z przepisów prawa podatkowego, a więc dotyczy to płatników, inkasentów, następców prawnych podatnika oraz osób trzecich odpowiedzialnych za cudze zobowiązania podatkowe. Warto podkreślić, że zasada rozstrzygania wątpliwości na korzyść podatnika w praktyce rzadziej odnosi się do samych przedsiębiorców.

Innymi słowy w sprawach, w których stroną są przedsiębiorcy, sądy administracyjne zdecydowanie rzadziej opierają się na przedmiotowej zasadzie. Stanowczo należy podkreślić, że takie podejście jest wysoce niezrozumiałe, przepisy ustawy Ordynacja podatkowa nie wprowadziły bowiem obostrzeń w stosunku do podmiotów prowadzących działalność gospodarczą. Zasada in dubio pro tributario w każdym przypadku powinna być stosowana wobec wszystkich podatników w sposób równy, niezależnie od tego, czy są przedsiębiorcami, czy też nie.

Pomimo ponadrocznego obowiązywania art. 2a ustawy Ordynacja podatkowa, stanowiącego o zasadzie rozstrzygania wątpliwości co do treści przepisów prawa podatkowego na korzyść podatnika, instytucje podatkowe bardzo niechętnie i rzadko decydowały się na uwzględnienie interesu podatnika poprzez zastosowanie powyższej zasady. Wydawać się zatem może, że pomimo pokładanych nadziei we wprowadzonym przepisie pozostanie on nadal „przepisem martwym”, przynajmniej na gruncie działania fiskusa. Naczelny Sąd Administracyjny 10 stycznia 2017 r. wydał orzeczenie (sygn. akt II FSK 3729/14), w którym odwołał się do klauzuli rozstrzygania wątpliwości na korzyść podatników. Sprawa dotyczyła skargi podatniczki w związku z interpretacją podatkową dotyczącą opłaty targowej. Jest to na pewno orzeczenie przełomowe, które być może zapoczątkuje stosowanie przepisu nie tylko wśród sądów administracyjnych, ale przede wszystkim organów podatkowych.

Na zasadę in dubio pro tributario Naczelny Sąd Administracyjny powołał się również w wyroku z dnia 29 marca 2017 r. (II FSK 545/15), który dotyczył przekazania synowi przez matkę pieniędzy przeznaczonych na wykończenie domu. Według organu podatkowego była to niezgłoszona darowizna, która powinna być opodatkowana stawką 20%. Sąd zwrócił jednak uwagę, że o darowiźnie można mówić jedynie w sytuacji, gdy darczyńca nie otrzymuje nic w zamian. Tymczasem w sprawie będącej przedmiotem rozpoznania matka ofiarowała pieniądze na remont poddasza, gdzie następnie miała zamieszkać. Zdaniem sądu niewzięcie tej okoliczności pod uwagę świadczy o naruszeniu ustawowej zasady rozpatrywania niedających się usunąć wątpliwości na korzyść podatnika.

Należy mieć na uwadze, że nie tylko organy podatkowe, ale i sądy administracyjne niejednokrotnie odmawiały zastosowania zasady rozstrzygania wątpliwości na korzyść podatnika, wskazując przy tym, iż stanowisko powołane przez podatnika nie budzi rzeczywistych wątpliwości interpretacyjnych.

Kancelaria Prawna Skarbiec