Fundusz Inwestycyjny Zamknięty

Organami funduszu inwestycyjnego są: towarzystwo funduszy inwestycyjnych (TFI), rada inwestorów lub zgromadzenie inwestorów. Głównymi kryteriami podziału funduszy inwestycyjnych jest ich forma prawna i polityka inwestycyjna.

Podział funduszy pod względem prawnym określono w ustawie o funduszach inwestycyjnych na trzy podstawowe typy:

• Fundusze inwestycyjne otwarte (FIO) – są to fundusze inwestycyjne charakteryzujące się brakiem ograniczeń co do możliwości przystąpienia oraz rezygnacji z uczestnictwa (a w konsekwencji ciągle zmieniającą się liczbą uczestników i tytułów uczestnictwa), zbywający jednostki uczestnictwa;
• Specjalistyczne fundusze inwestycyjne otwarte (SFIO) – statut specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego może także określać warunki, w jakich uczestnik może żądać odkupienia jednostki uczestnictwa przez fundusz, w tym w szczególności termin, w którym uczestnik powinien zgłosić zamiar żądania odkupienia jednostki uczestnictwa lub termin, w którym nastąpi wypłata kwoty z tytułu odkupienia tych jednostek;
• Fundusze inwestycyjne zamknięte (FIZ) – są to fundusze inwestycyjne charakteryzujące się ograniczonym dostępem inwestorów (możliwość przystąpienia istnieje wyłącznie w okresie subskrypcji tytułów uczestnictwa) oraz ograniczoną możliwością „wyjścia”, emitujący certyfikaty inwestycyjne.

Pod względem polityki inwestycyjnej fundusze dzielą się na:

• Fundusze zrównoważone – ich celem jest zachowanie kapitału. Inwestują w akcje i obligacje. W strukturze portfela, w większości z nich, dominuje następująca proporcja – 60% akcji i 40% obligacji. Są to fundusze stabilniejsze, wahania ich wartości są mniejsze od zmian indeksów giełdowych. W czasie hossy pozostają na ogół w tyle za rynkiem, ale osiągają lepsze wyniki w czasie bessy;
• Fundusze stabilnego wzrostu – jest to rodzaj funduszy inwestycyjnych, w których główną częścią portfela inwestycyjnego są bezpieczne instrumenty finansowe, zazwyczaj skarbowe papiery dłużne;
• Fundusze agresywne – są to najbardziej ryzykowne spośród wszystkich funduszy akcji. Ich celem jest maksymalny przyrost wartości kapitału, dający przy tym niewielki dochód bieżący. Na ogół lokują one swoje środki w akcje nowych spółek i istniejących już spółek wzrostowych. Mogą również inwestować, niezależnie od ich kapitalizacji, w spółki lub branże znajdujące się akurat w niełasce rynku, licząc na potencjał zysków zawartych w niedowartościowanych lub zapomnianych akcjach. Inne tego rodzaju fundusze inwestują we wszystkie spółki ujawniające silny potencjał zysków;
• Fundusze akcji – fundusze te co najmniej 60% powierzonych im środków inwestują w akcje spółek, notowanych na giełdzie. Wysokie ryzyko, związane z inwestowaniem w taki fundusz, wynika z tego, że ceny akcji zmieniają się codziennie, a skala tych zmian może być bardzo duża. Może ona osiągnąć nawet kilkadziesiąt lub więcej procent w ciągu tygodnia. Jednostki takiego funduszu powinno się trzymać stosunkowo długo, najlepiej kilka lat;
• Fundusze rynku pieniężnego – Inwestują one w krótkoterminowe instrumenty rynku pieniężnego, czyli w bony skarbowe, certyfikaty depozytowe, bony komercyjne itp. W tych funduszach nie ma wahań cen, ale uzyskiwany w nich dochód jest niższy. Najbezpieczniejsze z tych funduszy inwestują w bony skarbowe, średniookresowe obligacje rządowe oraz skrypty dłużne agencji rządowych;
• Fundusze papierów dłużnych – znane również jako fundusze obligacji, to jeden z rodzajów inwestowania w fundusze. Środki przeznaczone na ten fundusz, lokowane są najczęściej w obligacjach Skarbu Państwa o dłuższym terminie wykupu, obligacjach komunalnych, a także w instrumenty rynku pieniężnego. Fundusze papierów dłużnych należą do funduszy o niskim poziomie ryzyka. Są one dobrym rozwiązaniem dla wszystkich tych, którzy nie lubią podejmować dużego ryzyka. Fundusze papierów dłużnych to wyjątkowo stabilna inwestycja;
• Fundusze nieruchomości – rodzaj funduszy branżowych lokujących swoje kapitały w duże obiekty o charakterze komercyjnym, najczęściej są to hotele, biurowce, centra handlowe. Ze względu na długi horyzont inwestycyjny w branży nieruchomości, fundusze te występują najczęściej jako fundusze zamknięte;
• Fundusze surowcowe – są to wyspecjalizowane fundusze inwestujące w wybrane branże przemysłowe. Inwestowanie w te fundusze jest obarczone wysokim ryzykiem, ponieważ brak w nich dywersyfikacji. Jeśli koniunktura na daną branżę jest dobra, można osiągnąć znaczące zyski. Jednak w przeciwnym wypadku straty dla inwestora mogą okazać się dotkliwe.

Funduszem inwestycyjnym zamkniętym (dalej także „fundusz” lub „FIZ”) zarządza towarzystwo funduszy inwestycyjnych, które jest spółką akcyjną posiadającą specjalne zezwolenie Komisji Nadzoru Finansowego na zarządzanie funduszami. Jednocześnie towarzystwo jest organem funduszu inwestycyjnego, który właśnie formalnie zarządza funduszem i reprezentuje fundusz w stosunkach z osobami trzecimi (przy tym fundusz nie jest podmiotem zależnym od takiego towarzystwa). W praktyce, zezwoleniem KNF na prowadzenie działalności w formie towarzystwa legitymuje około pięćdziesiąt podmiotów. Choć aktywa funduszu znajdują się pod administracją towarzystwa funduszy inwestycyjnych oraz banku-depozytariusza, to nie można z nich egzekwować zobowiązań towarzystwa ani banku.

W wypadku upadłości banku bądź towarzystwa nie wchodzą one w skład masy upadłości. Z drugiej strony, sam inwestor nie odpowiada za zobowiązania funduszu, który kontroluje. Inwestor kontroluje „swój” fundusz za pomocą Zgromadzenia Inwestorów, które pełni rolę zbliżoną do zgromadzenia wspólników w spółkach kapitałowych. Dodatkowo możliwe jest także powołanie Rady Inwestorów, której rola jest zbliżona do rady nadzorczej w spółkach prawa handlowego. Do zarządzania certyfikatami inwestycyjnymi klient może powołać fundację prywatną bądź trust, bądź też wnieść je do polisy inwestycyjnej, co zwiększa poziom poufności i może ułatwić zarządzanie majątkiem wielopokoleniowej rodziny.

Fundusze inwestycyjne zamknięte publiczne są dopuszczone do publicznego obrotu. W jednej emisji można skierować ofertę nabycia certyfikatów do nieoznaczonej liczby adresatów. Dodatkowo, poza zleceniem umorzenia certyfikatów lub zawarciem umowy cywilnoprawnej kupna-sprzedaży, istnieje możliwość ich zbycia przez giełdę.

Fundusze inwestycyjne zamknięte niepubliczne są dla odmiany przeznaczone dla ograniczonej grupy inwestorów prywatnych lub instytucjonalnych – w jednej emisji certyfikatów ich liczba nie może przekroczyć 149. Ustawodawca zabezpieczył też możliwość ich nabywania przez klientów detalicznych poprzez ustawienie poprzeczki w wysokości 40 000 € minimalnej wielkości zapisu. Oferty są więc skierowane tylko do zamożnych osób lub instytucji.

Fundusz inwestycyjny prowadzi działalność ze szczególnym uwzględnieniem interesu uczestników, przestrzegając zasad ograniczania ryzyka inwestycyjnego. Jednocześnie, uczestnicy funduszu nie odpowiadają za jego zobowiązania.

Fundusz może wykupować certyfikaty inwestycyjne, które wyemitował, jeżeli statut funduszu tak stanowi. Cena wykupu certyfikatu inwestycyjnego jest równa wartości aktywów netto funduszu, przypadającej na certyfikat inwestycyjny, według wyceny aktywów z dnia wykupu. Z chwilą wykupienia przez fundusz, certyfikaty inwestycyjne są umarzane z mocy prawa.

Jednym z rodzajów funduszy, który był często wykorzystywany w praktyce przez inwestorów w celu stworzenia struktury korzystnej podatkowo w ramach prowadzonej działalności gospodarczej i dokonywanych inwestycji był właśnie fundusz inwestycyjny zamknięty. Wyłącznym przedmiotem działalności takich funduszy było i jest lokowanie zebranych środków w określone w ustawie papiery wartościowe, instrumenty rynku pieniężnego lub inne prawa majątkowe.

W przypadku „rodzinnych” funduszy środki lokowane były głównie w akcje w spółkach komandytowo-akcyjnych lub akcyjnych oraz udziały w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością, które to spółki najczęściej należały do właścicieli FIZ-u, którzy za ich pomocą prowadzili działalność gospodarczą. Powyższe wynikało głównie z korzyści podatkowych związanych z wykorzystaniem funduszy inwestycyjnych zamkniętych, które do 1 stycznia 2017 roku nie podlegały opodatkowaniu na gruncie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych.

W związku z nowelizacją ustawy o CIT, od 1 stycznia 2017 roku zmienił się art. 6 ust. 1 pkt 10 przedmiotowej ustawy i od tego czasu spod CIT-u zwolnione są już wyłącznie fundusze inwestycyjne otwarte oraz specjalistyczne fundusze inwestycyjne otwarte, utworzone na podstawie ustawy o funduszach inwestycyjnych, z wyłączeniem specjalistycznych funduszy inwestycyjnych otwartych stosujących zasady i ograniczenia inwestycyjne określone dla funduszy inwestycyjnych zamkniętych. Biorąc pod uwagę powyższą okoliczność, jak i fakt, iż już wcześniej opodatkowano podatkiem dochodowym od osób prawnych spółki komandytowo-akcyjne – często wykorzystywane do optymalizacji podatkowej konstrukcji z udziałem FIZ-u – całościowy model optymalizacji stracił całkowicie na atrakcyjności.

W aktualnym stanie rzeczy zatem do analizy i rozważenia zostaje zagadnienie, jak wyjść z funduszu inwestycyjnego zamkniętego, aby nie stracić zbyt wielu środków w związku z takim obciążeniem podatkowym FIZ-ów oraz aby optymalnie przetransferować działalność gospodarczą prowadzoną w spółkach „podpiętych” pod fundusz.

Kancelaria Prawna Skarbiec świadczy pomoc prawną i doradztwo w zakresie „wyjścia” z formuły funduszu inwestycyjnego zamkniętego wykorzystywanego do trzymania majątku lub optymalizacji prowadzonej działalności gospodarczej.