Amortyzacja i stawki amortyzacyjne

Amortyzacja (łac. amortisatio – umorzenie, wygaszenie), systematyczny proces przenoszenia wartości środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych na koszty działalności gospodarczej w określonych okresach czasu, stanowiący fundamentalną instytucję prawa bilansowego i prawa podatkowego. Jako koszt niepieniężny, amortyzacja odzwierciedla ekonomiczne zużycie aktywów trwałych oraz utratę ich wartości użytkowej w czasie, nie powodując przy tym bezpośredniego odpływu środków pieniężnych z przedsiębiorstwa.

W ujęciu ekonomicznym amortyzacja wyraża stopniową utratę wartości majątku trwałego wynikającą z jego fizycznego zużycia w procesie produkcyjnym, ekonomicznego starzenia się związanego z postępem technicznym oraz prawnego ograniczenia okresu użytkowania, jak w przypadku praw majątkowych o określonym czasie trwania. Mechanizm ten pozwala na rozłożenie jednorazowego wydatku inwestycyjnego na wiele okresów sprawozdawczych, zgodnie z zasadą współmierności przychodów i kosztów, fundamentalną dla prawidłowego ustalenia wyniku finansowego.

Podstawy prawne amortyzacji w systemie polskim określają dwa równoległe, choć nie w pełni zbieżne reżimy regulacyjne. Ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r. definiuje amortyzację bilansową jako planowe, systematyczne rozłożenie wartości początkowej środka trwałego lub wartości niematerialnej i prawnej na przewidywany okres jego ekonomicznej użyteczności. Z kolei ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych oraz ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych regulują amortyzację podatkową, określając ją jako odpisy amortyzacyjne stanowiące koszty uzyskania przychodów, dokonywane według ściśle określonych zasad i stawek.

Przedmiotem amortyzacji są środki trwałe oraz wartości niematerialne i prawne wykorzystywane w działalności gospodarczej lub oddane do używania na podstawie umowy najmu, dzierżawy lub innej umowy o podobnym charakterze. Środkami trwałymi w rozumieniu przepisów są rzeczowe aktywa trwałe i zrównane z nimi, o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok, kompletne, zdatne do użytku i przeznaczone na potrzeby jednostki. Obejmują one nieruchomości (w tym grunty stanowiące własność lub prawo wieczystego użytkowania), maszyny, urządzenia, środki transportu oraz inne przedmioty. Wartościami niematerialnymi i prawnymi są natomiast nabyte przez jednostkę prawa majątkowe nadające się do gospodarczego wykorzystania, o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok, takie jak autorskie prawa majątkowe, licencje, koncesje, prawa do wynalazków, patentów, znaków towarowych, wzorów użytkowych oraz know-how.

System amortyzacji podatkowej w Polsce przewiduje kilka metod dokonywania odpisów. Metoda liniowa, będąca metodą podstawową, polega na równomiernym rozłożeniu wartości początkowej środka trwałego na cały okres amortyzacji poprzez stosowanie stałej rocznej stawki procentowej. Metoda degresywna, zwana również metodą malejącego salda, charakteryzuje się wyższymi odpisami w początkowych latach użytkowania środka trwałego. Po obniżeniu wartości początkowej poniżej wartości rocznego odpisu przy metodzie liniowej, podatnik kontynuuje amortyzację metodą liniową.

Szczególną formą jest amortyzacja jednorazowa, dostępna dla podatników o statusie małego podatnika lub rozpoczynających działalność gospodarczą, pozwalająca na dokonanie pełnego odpisu wartości środków trwałych w roku ich nabycia lub wytworzenia, do kwoty nieprzekraczającej w roku podatkowym równowartości 50 000 euro. Metoda naturalna opiera się na faktycznym zużyciu środka trwałego mierzonym jednostkami produkcji lub innymi miernikami wykorzystania, znajdując zastosowanie głównie w przypadku środków transportu i niektórych maszyn produkcyjnych.

Wartością początkową stanowiącą podstawę obliczania odpisów amortyzacyjnych jest cena nabycia lub koszt wytworzenia środka trwałego, powiększona o koszty związane z zakupem, w tym koszty transportu, załadunku, wyładunku, ubezpieczenia w drodze, montażu, cła i innych opłat związanych z nabyciem. W przypadku otrzymania środka trwałego w formie darowizny lub spadku, wartość początkową stanowi wartość rynkowa z dnia nabycia, chyba że umowa darowizny albo umowa o nieodpłatnym przekazaniu określa tę wartość w niższej wysokości.

Umorzenie, będące skumulowaną wartością dotychczas dokonanych odpisów amortyzacyjnych, stanowi korektę wartości bilansowej środków trwałych, pozwalając na prezentację ich wartości netto w sprawozdaniach finansowych. Ewidencja umorzenia prowadzona jest na odrębnych kontach księgowych, umożliwiając bieżące monitorowanie stopnia zamortyzowania poszczególnych składników majątku trwałego.

Rozpoczęcie amortyzacji następuje nie wcześniej niż po przyjęciu środka trwałego do używania, a w przypadku inwestycji w obcych środkach trwałych – od miesiąca następującego po miesiącu, w którym poniesiono pierwszy wydatek. Zakończenie amortyzacji następuje z chwilą zrównania odpisów amortyzacyjnych z wartością początkową lub przeznaczenia środka trwałego do likwidacji, sprzedaży lub stwierdzenia jego niedoboru. Środki trwałe o wartości nieprzekraczającej 10 000 złotych mogą być jednorazowo zaliczone do kosztów w miesiącu oddania ich do używania.

Różnice między amortyzacją bilansową a podatkową wynikają z odmiennych celów obu systemów. Amortyzacja bilansowa ma odzwierciedlać rzeczywiste zużycie ekonomiczne składnika majątku i służy prawidłowemu ustaleniu wyniku finansowego zgodnie z zasadą true and fair view. Amortyzacja podatkowa stanowi natomiast instrument polityki fiskalnej państwa, określający dopuszczalny zakres pomniejszenia podstawy opodatkowania. Rozbieżności te prowadzą do powstawania różnic przejściowych między wynikiem bilansowym a podstawą opodatkowania, skutkujących koniecznością ujmowania aktywów lub rezerw z tytułu odroczonego podatku dochodowego.

W kontekście międzynarodowym, polskie regulacje dotyczące amortyzacji pozostają zbieżne z rozwiązaniami stosowanymi w innych krajach Unii Europejskiej, choć szczegółowe stawki i metody mogą się różnić. Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej (MSSF), w szczególności MSR 16 dotyczący rzeczowych aktywów trwałych oraz MSR 38 regulujący wartości niematerialne, wprowadzają bardziej elastyczne podejście, pozwalające na stosowanie modelu wartości przeszacowanej obok modelu kosztu historycznego.

Znaczenie gospodarcze amortyzacji wykracza poza aspekt rachunkowy i podatkowy. Odpisy amortyzacyjne, nie powodując wypływu gotówki, zwiększają zasoby finansowe przedsiębiorstwa dostępne na finansowanie inwestycji odtworzeniowych i rozwojowych. Polityka amortyzacyjna przedsiębiorstwa wpływa na jego wynik finansowy, zdolność kredytową oraz atrakcyjność inwestycyjną. W skali makroekonomicznej system amortyzacji podatkowej stanowi instrument stymulowania inwestycji poprzez przyspieszenie odpisów lub wprowadzanie preferencyjnych stawek dla określonych kategorii środków trwałych.

Współczesne wyzwania związane z amortyzacją obejmują kwestie wyceny i amortyzacji aktywów niematerialnych w gospodarce cyfrowej, gdzie tradycyjne metody mogą nie odzwierciedlać rzeczywistej utraty wartości. Rozwój technologii blockchain, sztucznej inteligencji czy platform cyfrowych wymaga wypracowania nowych podejść do amortyzacji nietradycyjnych aktywów. Dodatkowo, rosnące znaczenie zrównoważonego rozwoju prowadzi do dyskusji nad uwzględnieniem w procesie amortyzacji czynników środowiskowych i społecznych, wykraczających poza tradycyjne zużycie fizyczne i ekonomiczne.

Kancelaria Skarbiec pomoże Ci w ocenie:

• czy dany wydatek powinien zostać bezpośrednio zaliczony w koszty podatkowe, czy też powinien podlegać amortyzacji;
• jaką zastosować stawkę amortyzacyjną;
• jakie są zasady ustalania wartości początkowych składników majątkowych dla potrzeb amortyzacji;
• jak zmieniają się przepisy odnośnie amortyzacji.

Publikacje Kancelarii Skarbiec związane z tematyką amortyzacja i stawki amortyzacyjne

Robert Nogacki: Nieracjonalne działania fiskusa podejmowane przeciw przedsiębiorcom

2021-05-24: Spółka w oparciu o ustawę o podatku dochodowym od osób prawnych chciała dokonywać zmian stawek amortyzacyjnych wstecz, za wcześniejsze lata swojej działalności. Jednak organ podatkowy całkowicie odmiennie rozumiał przepis, na który powoływał się przedsiębiorca. Stwierdził, że zmian tych stawek można dokonywać jedynie w latach następnych. Spór na korzyść spółki rozstrzygnął sąd.

Robert Nogacki: Zasady ustalania wartości początkowych składników majątkowych dla potrzeb amortyzacji

2021-12-08: Przepisy prawa podatkowego nie w każdym przypadku pozwalają na bezpośrednie zaliczenie wydatku w koszty podatkowe. W zamian należy przez określony czas amortyzować takie środki trwałe czy wartości niematerialne i prawne. Jedną z istotniejszych kwestii dotyczących amortyzacji jest prawidłowe ustalenie wartości początkowej składników majątkowych.

Robert Nogacki: Zakaz amortyzacji budynków i lokali mieszkalnych uderzy nie tylko w wynajmujących

2021-08-31: Proponowane w Polskim Ładzie wprowadzenie zakazu amortyzacji budynków i lokali mieszkalnych wykorzystywanych w działalności gospodarczej uderzy nie tylko w podmioty wynajmujące mieszkania i lokale, ale także w przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą we własnym domu lub mieszkaniu.

Furtką będzie wyodrębnienie części budynku i przemianowanie go na część użytkową, co wiąże się nie tylko z wieloma obowiązkami administracyjnymi, ale także z koniecznością rozliczenia dużo wyższego podatku od nieruchomości. Co więcej, przepisy Polskiego Ładu nie przewidują w tym zakresie żadnych przepisów przejściowych, co oznacza, że nowe zasady będą miały obowiązywać od 1 stycznia 2022 r.

Robert Nogacki: Zasady dokonywania odpisów amortyzacyjnych metodą degresywną

2020-08-14: Przyjęcie określonej metody amortyzacji środków trwałych może być przyczyną powstania „korzyści” podatkowych związanych z możliwością kwalifikacji w koszty podatkowe większej kwoty amortyzacji. Jedną z przyspieszonych metod amortyzacji środków trwałych jest amortyzacja degresywna.

Na wstępie należy zaznaczyć, że w przypadku tej metody ustawodawca wymaga jedynie wpisu środków trwałych do ewidencji i przyjęcia do używania. Nie jest wymagane, aby dany środek trwały był wykorzystywany w sposób bardziej intensywny niż inne. Ustawodawca sprecyzował jedynie katalog środków trwałych, które mogą niejako „automatycznie” korzystać z tej preferencji.

Robert Nogacki: Amortyzacja praw do znaku towarowego

2020-03-24: Przepisy regulujące instytucje podatku dochodowego od osób fizycznych oraz od osób prawnych wśród praw podlegających amortyzacji przewidują zarówno autorskie lub pokrewne prawa majątkowe, licencje, jak i inne prawa określone przez Prawo własności przemysłowej. Nie ulega wątpliwości, że do tego katalogu zaliczyć należy również prawo autorskie do znaku towarowego. Jakie są jednak warunki amortyzacji przywołanych składników?

Robert Nogacki: Rząd proponuje przyspieszoną amortyzację wydatków na innowacje i inwestycje w firmie

2018-05-07: Pod koniec maja Rada Ministrów przyjęła projekt nowelizacji ustaw o PIT i CIT. Zasadniczą zmianą jest wprowadzenie tzw. przyspieszonej amortyzacji, która pozwoli przedsiębiorcom odliczyć jednorazowo nawet 100 000 zł wydane na firmowe innowacje i inwestycje.

Robert Nogacki

Założyciel i partner zarządzający kancelarii prawnej Skarbiec, uznanej przez Dziennik Gazeta Prawna za jedną z najlepszych firm doradztwa podatkowego w Polsce (2023, 2024). Doradca prawny z 19-letnim doświadczeniem, obsługujący przedsiębiorców z listy Forbesa oraz innowacyjne start-upy. Jeden z najczęściej cytowanych ekspertów w dziedzinie prawa handlowego i podatkowego w polskich mediach, regularnie publikujący w Rzeczpospolitej, Gazecie Wyborczej i Dzienniku Gazecie Prawnej. Autor publikacji „AI Decoding Satoshi Nakamoto. Sztuczna inteligencja na tropie twórcy Bitcoina” oraz współautor nagrodzonej książki „Bezpieczeństwo współczesnej firmy”. Profil na LinkedIn: 18.5 tys. obserwujących, 4 miliony wyświetleń rocznie. Nagrody: czterokrotny laureat Medalu Europejskiego, Złotej Statuetki Polskiego Lidera Biznesu, tytułu „Międzynarodowej Kancelarii Prawniczej Roku w Polsce w zakresie planowania podatkowego”. Specjalizuje się w strategicznym doradztwie prawnym, planowaniu podatkowym i zarządzaniu kryzysowym dla biznesu.