Sprawy karne skarbowe
Sprawy karne skarbowe stanowią odrębną kategorię postępowań karnych w polskim systemie prawnym, obejmującą przestępstwa i wykroczenia przeciwko obowiązkom podatkowym oraz finansowym państwa. Regulowane przez Kodeks karny skarbowy z 10 września 1999 roku, postępowania te służą ochronie interesów fiskalnych Skarbu Państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego, penalizując działania naruszające zasady prawidłowego rozliczania podatków, ceł oraz innych należności publicznoprawnych.
Kodeks karny skarbowy jest pierwszą w historii polskiego prawa ustawą o randze kodeksowej poświęconą wyłącznie tej dziedzinie prawa karnego, zastępując wcześniejsze regulacje funkcjonujące od 1927 roku w formie zwykłych ustaw. Struktura kodeksu obejmuje trzy zasadnicze tytuły: pierwszy regulujący przestępstwa i wykroczenia skarbowe w części ogólnej i szczególnej, drugi normujący postępowanie w sprawach o te czyny oraz trzeci dotyczący postępowania wykonawczego.
Fundamentalne rozróżnienie w prawie karnym skarbowym dotyczy podziału na przestępstwa i wykroczenia skarbowe. Przestępstwa skarbowe charakteryzują się wyższym stopniem społecznej szkodliwości i zagrożone są karą grzywny w stawkach dziennych, karą ograniczenia wolności od miesiąca do roku lub karą pozbawienia wolności od pięciu dni do pięciu lat, z możliwością nadzwyczajnego obostrzenia do lat dziesięciu. Do najpoważniejszych przestępstw należą uchylanie się od opodatkowania poprzez nieujawnienie właściwemu organowi przedmiotu lub podstawy opodatkowania, oszustwo podatkowe polegające na podaniu nieprawdy lub zatajeniu prawdy w deklaracji podatkowej, narażenie na nienależny zwrot podatku poprzez wprowadzenie w błąd organu w celu uzyskania zwrotu VAT lub nadpłaty, fałszowanie dokumentów księgowych, nielegalny handel towarami akcyzowymi oraz zorganizowane oszustwa VAT w formie tak zwanych karuzeli podatkowych.
Wykroczenia skarbowe stanowią kategorię czynów o mniejszej szkodliwości społecznej, zagrożonych karą grzywny określonej kwotowo, przy czym kryterium rozgraniczającym jest kwota uszczuplonej lub narażonej na uszczuplenie należności publicznoprawnej nieprzekraczająca pięciokrotności minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w czasie popełnienia czynu. Do typowych wykroczeń skarbowych zalicza się nieterminowe złożenie deklaracji podatkowych, błędne zastosowanie ulgi podatkowej, drobne nieprawidłowości w ewidencji sprzedaży, niezarejestrowanie transakcji na kasie fiskalnej czy uporczywe naruszanie terminów płatności podatków.
System kar w prawie karnym skarbowym jest zróżnicowany i dostosowany do charakteru naruszenia. Oprócz kar zasadniczych kodeks przewiduje szereg środków karnych, takich jak, przepadek przedmiotów i korzyści majątkowej, zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej, podanie wyroku do publicznej wiadomości czy pozbawienie praw publicznych. Możliwe jest też także dobrowolne poddanie się odpowiedzialności (jest to szczególny tryb zakończenia postępowania, a nie środek karny sam w sobie).
Postępowanie w sprawach karnych skarbowych charakteryzuje się szczególną strukturą organów uprawnionych do prowadzenia postępowania przygotowawczego. Finansowymi organami postępowania przygotowawczego są naczelnik urzędu skarbowego, naczelnik urzędu celno-skarbowego oraz Szef Krajowej Administracji Skarbowej. W określonych przypadkach postępowanie mogą prowadzić również organy niefinansowe, takie jak Straż Graniczna, Policja wraz z Centralnym Biurem Śledczym, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Żandarmeria Wojskowa czy Centralne Biuro Antykorupcyjne. Orzecznictwo w sprawach karnych skarbowych należy do właściwości sądów powszechnych oraz sądów wojskowych, przy czym sąd rejonowy orzeka w pierwszej instancji, z wyjątkiem spraw przekazanych ustawą do właściwości innego sądu.
Specyfika postępowania karnoskarbowego przejawia się w braku pokrzywdzonego w tradycyjnym rozumieniu tego pojęcia – interesy finansowe państwa reprezentuje organ publiczny. Postępowanie charakteryzuje się również możliwością dobrowolnego poddania się odpowiedzialności przez sprawcę oraz szczególnymi procedurami dowodowymi dostosowanymi do specyfiki przestępstw finansowych.
Znaczenie społeczno-ekonomiczne spraw karnych skarbowych wykracza daleko poza wymiar czysto fiskalny. Przestępstwa i wykroczenia skarbowe uszczuplają wpływy budżetowe państwa i jednostek samorządu terytorialnego, naruszają zasady uczciwej konkurencji gospodarczej, gdyż przedsiębiorcy niepłacący podatków uzyskują nieuczciwą przewagę konkurencyjną, podważają zaufanie do systemu podatkowego i dyscyplinę fiskalną oraz przyczyniają się do powstawania tak zwanej luki VAT-owskiej, czyli różnicy między teoretycznymi a rzeczywistymi wpływami podatkowymi. Szkodliwość społeczna tych czynów wynika z konieczności przerzucenia obciążeń podatkowych na uczciwych podatników oraz zakłócenia prawidłowego funkcjonowania gospodarki.
W kontekście międzynarodowym polski system karny skarbowy wpisuje się w ogólnoeuropejską tendencję wzmacniania instrumentów prawnych służących zwalczaniu przestępczości podatkowej. Podobnie jak w innych państwach członkowskich Unii Europejskiej, polskie regulacje muszą uwzględniać wymogi harmonizacji przepisów dotyczących zwalczania oszustw podatkowych, szczególnie w zakresie podatku VAT, który stanowi jedno ze źródeł dochodów własnych budżetu unijnego. Współpraca międzynarodowa w zakresie ścigania przestępstw skarbowych obejmuje wymianę informacji podatkowych, wzajemną pomoc prawną oraz koordynację działań w ramach struktur takich jak Europejska Prokuratura czy Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych. Polski system karny skarbowy, zachowując swoją specyfikę wynikającą z tradycji prawnej i struktury systemu podatkowego, stopniowo adaptuje rozwiązania wypracowane na poziomie międzynarodowym, szczególnie w zakresie zwalczania transgranicznych oszustw podatkowych oraz agresywnego planowania podatkowego.
Publikacje Kancelarii Skarbiec na temat spraw karno-skarbowych
Robert Nogacki: Kradzież tożsamości spółek (corporate hijacking) – na czym polega i jej zapobiegać?
2025-08-27: Przejmowanie spółek przy użyciu fałszywych dokumentów staje się coraz poważniejszym problemem w krajach prawa zwyczajowego. Ten rodzaj oszustwa, znany jako corporate hijacking, polega na podszywaniu się pod legalnie działające lub uśpione spółki, by przejąć nad nimi kontrolę poprzez wprowadzenie fałszywych danych do oficjalnych rejestrów. Zjawisko jest szczególnie groźne w takich krajach jak Wielka Brytania, Stany Zjednoczone, Kanada czy Australia, gdzie systemy rejestracyjne przewidują prostą i szybką procedurę zmian w danych spółki – często bez natychmiastowej weryfikacji zgłoszeń.
Robert Nogacki: Wszczęte przez organ postępowanie karnoskarbowe nie przedłużyło terminu przedawnienia zobowiązania firmy, bo sąd uznał je za sztuczne
2021-05-25: Po ponad 5 latach prowadzonej wobec firmy kontroli fiskus odmówił jej zwrotu blisko 4 mln zł zwrotu VAT. Podstawą było oskarżenie o udział spółki w karuzeli VAT. Tuż przed upływem terminu przedawnienia kontrolowanego zobowiązania firmy organ wszczął wobec niej postępowanie karnoskarbowe, czym zdążył skutecznie przerwać jego bieg. W wyroku z 24 marca 2021 r. takiemu bezprawnemu i przewlekłemu działaniu organów skarbowych przeciwstawił się sąd. I choć fiskus zdołał w odpowiednim terminie wszcząć i doręczyć spółce postanowienie o wszczęciu postępowania karnoskarbowego, to sąd uznał je za nieskuteczne, bo:
„Za nieakceptowalną praktykę w demokratycznym państwie prawnym należy uznać działanie organów, które tuż przed upływem 5-letniego terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego wszczynają postępowania karnoskarbowe w sprawie deliktu skarbowego wyłącznie celem zawieszenia biegu terminu przedawnienia tego zobowiązania (…) Popełnione w ten sposób nadużycie prawa procesowego podważa szacunek wobec porządku prawnego oraz organów władzy” (wyrok WSA w Krakowie, sygn. akt I SA/Kr 1252/20).
Robert Nogacki: Postawienie zarzutu przestępstwa skarbowego a przedawnienie
Każdy przedsiębiorca w prowadzonej przez siebie działalności powinien dobrze orientować się w gąszczu przepisów regulujących podejmowane przez niego działania. I pamiętać, że musi mieć się na baczności szczególnie wtedy, gdy wykonuje ustawowe obowiązki ogólnie zwane skarbowymi, bo konsekwencje ich niedopełnienia mogą być bardzo duże. Co dokładnie się dzieje, gdy świadomie bądź nieświadomie przedsiębiorca uszczupli lub choćby narazi na uszczuplenie należności publicznoprawne?
Robert Nogacki: Organ wszczął postępowanie o przestępstwo karne skarbowe wobec przedsiębiorcy i dopiero po roku wezwał go jako podejrzanego
2021-12-10: Naczelnik urzędu celno-skarbowego stwierdził, że firma budowlana, widniejąca na fakturach opiewających na kwotę 300 tys. zł netto, nie była faktycznym wykonawcą wskazanych tam usług. Organ prócz protokołu zeznań dwóch świadków nie zgromadził niemal żadnych dowodów przeciw przedsiębiorcy, mimo że sprawa ciągnie się już 7 lat. Ponadto miesiąc przed upływem terminu przedawnienia jego zobowiązań fiskus wszczął postępowanie karne skarbowe, czym zawiesił bieg tego terminu. Tyle że jako podejrzanego wezwał przedsiębiorcę… dopiero rok później.
2021-09-13: Wszczęcie postępowania karnego, czy też karnoskarbowego przeciw przedsiębiorcy w sprawie jego zobowiązań podatkowych powoduje z automatu zawieszenie biegu terminu przedawnienia tych zobowiązań, który w normalnych warunkach wynosi nie mało, bo 5 lat liczonych od końca roku kalendarzowego, w jakim upłynął termin płatności podatku. Nadużywanie tej procedury stało się powszechną praktyką, którą jednak coraz częściej piętnują sądy jako sprzeczną z zasadami praworządności i budowania zaufania do państwa, a być może nawet i z Konstytucją.
Robert Nogacki: Koniec ze sztucznym wszczynaniem postępowań karno-skarbowych przeciw przedsiębiorcom
2020-11-04: Przez 4 lata i 11 miesięcy fiskus kontrolował i sprawdzał rozliczenia przedsiębiorcy za 2011 r. Na miesiąc przed upływem terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego organy ścigania wszczęły wobec przedsiębiorcy postępowanie karno-skarbowe, na co powołał się fiskus, skutecznie zawieszając z tego powodu bieg terminu przedawnienia zobowiązania. W wydanym 19 sierpnia 2020 r. wyroku WSA w Łodzi, powołując się na najnowsze orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego, potępił takie zachowanie organów: „Jeżeli od dnia wszczęcia postępowania karno-skarbowego do dnia wydania zaskarżonej decyzji nie były podejmowane w postępowaniu karno-skarbowym żadne czynności procesowe, należy uznać, że postępowanie to zostało wszczęte w celu sztucznego utrzymania stanu wymagalności zobowiązania podatkowego” (sygn. akt I SA/Łd 45/20). To bardzo dobra i korzystna wiadomość dla przedsiębiorców.
Robert Nogacki: Instrumentalny charakter wszczęcia postępowania karnego skarbowego
2020-10-16: Sądy administracyjne już kilkakrotnie pochylały się nad kwestią instrumentalnego wszczynania postępowania karnego skarbowego, mającego na celu zawieszenie biegu terminu przedawnienia. Problematyka ta jest szczególnie istotna w przypadku, gdy organy podatkowe wszczynają takie postępowanie tuż przed terminem przedawnienia. Pomimo korzystnych wyroków sądów administracyjnych w tym zakresie co jakiś czas pojawiają się podobne sprawy. Jednym z pozytywnych rozstrzygnięć jest wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 30 lipca 2020 r. w sprawie o sygn. akt I FSK 128/20 oraz I FSK 42/20.
Robert Nogacki: Niewystarczające przesłanki wszczęcia postępowania karnego skarbowego
2021-12-03: Opisany spór przedsiębiorcy z fiskusem dotyczył zobowiązań podatkowych firmy za 2009 r. Przedsiębiorca wygrał w sądzie, który orzekł, że prowadzone przeciw firmie postępowanie karne skarbowe nie dość, że zostało wszczęte tuż przed upływem 5-letniego terminu przedawnienia, to jeszcze na dodatek jego podstawą było „zapoznanie się inspektora kontroli skarbowej z materiałami prowadzonego postępowania kontrolnego”. Sprawa ciągnie się już 11 lat.
Robert Nogacki: Instrumentalny charakter wszczynania postępowań karnych skarbowych
2021-11-08: Dyrektor izby administracji skarbowej ustalił, że przedsiębiorca prowadzący działalność gospodarczą w branży budowlanej w 2013 r. w sposób nieuprawniony odliczył VAT naliczony na fakturach zakupowych od jednego z kontrahentów. Czy organ mógł sięgać tak daleko wstecz do rozliczeń podatkowych przedsiębiorcy? Mógł, bo na miesiąc przed upływem terminu przedawnienia zobowiązań wszczął przeciw niemu postępowanie karne skarbowe. Tylko dlaczego tak późno, skoro o popełnieniu przez niego przestępstwa dowiedział się już trzy lata wcześniej?
Założyciel i partner zarządzający kancelarii prawnej Skarbiec, uznanej przez Dziennik Gazeta Prawna za jedną z najlepszych firm doradztwa podatkowego w Polsce (2023, 2024). Doradca prawny z 19-letnim doświadczeniem, obsługujący przedsiębiorców z listy Forbesa oraz innowacyjne start-upy. Jeden z najczęściej cytowanych ekspertów w dziedzinie prawa handlowego i podatkowego w polskich mediach, regularnie publikujący w Rzeczpospolitej, Gazecie Wyborczej i Dzienniku Gazecie Prawnej. Autor publikacji „AI Decoding Satoshi Nakamoto. Sztuczna inteligencja na tropie twórcy Bitcoina” oraz współautor nagrodzonej książki „Bezpieczeństwo współczesnej firmy”. Profil na LinkedIn: 18.5 tys. obserwujących, 4 miliony wyświetleń rocznie. Nagrody: czterokrotny laureat Medalu Europejskiego, Złotej Statuetki Polskiego Lidera Biznesu, tytułu „Międzynarodowej Kancelarii Prawniczej Roku w Polsce w zakresie planowania podatkowego”. Specjalizuje się w strategicznym doradztwie prawnym, planowaniu podatkowym i zarządzaniu kryzysowym dla biznesu.